درسنامه کامل سلامت و بهداشت

لغتنامه دهخدا : سلامت = بی عیب شدن

فرهنگ فارسی معین : سلامت = رهایی یافتن

بقراط: سلامت عبارت است از تعادل بین اخلاط چهارگانه : صفرا، سودا، بلغم، خون.

ابن سینا : سلامت سِرش و حالتی است که در آن اعمال بدن به درستی سر می زند، سلامت نقطه مقابل بیماری نیست.

دانشمندان طب سنتی به پیروی از بقراط : سلامت ناشی از تعادل میان اخلاط چهارگانه؛ سردی،گرمی، خشکی، تَری می باشد.

سازمان بهداشت  (WHO=World Health Organization ) : سلامت فقط نداشتن بیماری و نقص عضو نیست، بلکه برخورداری از تأمین رفاه جسمی، روانی و اجتماعی است.
در ادامه می خواهیم دیدگاه اسلام را درباره ((سلامت)) مورد بررسی قرار دهیم، اما قبل از آن  توضیحاتی ضروری می باشد .

در فرهنگ متعالی اسلام ((سلامت )) به عنوان یک ارزش مطرح شده و با تعییرات لطیفی همچون برترین نعمت ها، حَسَنه دنیا،نعمتی که انسان از شکر آن عاجز است و ده ها عنوان دیگر، توصیف شده و اهمیّت آن گوشزد شده است.
 با توجه به دیدگاه اسلام، تعریف سازمان بهداشت جهانی از ((سلامت)) کامل نیست،زیرا از یک جنبه بسیار مهم در تعریف سلامت غفلت شده و آن جنبه معنوی است.

در اسلام، انسان موجودی است که هم جسم دارد و هم روح، و این دو با هم در ارتباط هستند و از هم تاثیر می پذیرند، همچنین بدن انسان هدیه و امانت الهی برای تکامل روح به حساب می آید.
حضرت علی در حکمت 388 نهج البلاغه می فرماید :((بدانید یکی از بلاها تهی دستی است و سخت تر از آن بیماری تن است و سخت تر از آن بیماری دل است. بدانید یکی از نعمت ها ثروت و بهتر از آن سلامت بدن است و بهتر از آن تقوای دل است.))

بر اساس این توضیحات، در قسمت بعد تعریف جامعی از ((سلامت)) که همان تعریف از دیدگاه اسلام می باشد ارائه می شود.

سلامت کیفیتی از زندگی است که در آن فرد از 4 بُعد سلامت یعنی؛ سلامت جسمی، سلامتی روانی– عاطفی، سلامت خانوادگی – اجتماعی و سلامت معنوی برخوردار است.

در این تعریف، سلامت گستره وسیعی دارد، امری پویا و فرایندی دائما در حال دگرگونی است که روز به روز بر دامنه مفهومی آن افزوده می شود.

امروزه ((سلامت و بهداشت)) به عنوان یک امر زیر بنایی و مهم و عامل اساسی و مؤثر در توسعه  فردی، اجتماعی، فرهنگی، آموزشی و اقتصادی در همه جوامع مطرح است. تأمین سلامت افراد جامعه از وظایف اولیه همه حکومت هاست و قوانین وپیمان نامه های بین المللی همچون سازمان جهانی بهداشت و قوانین اساسی کشور ها، از جمله قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بر توسعه بهداشت در جوامع تأکید دارند.

سازمان بهداشت جهانی یکی از آژانس های تخصصی سازمان ملل متحد است که نقش یک مرجعیت سازمان دهنده را در حفظ و توسعه بهداشت جهانی ایفا می کند. این آژانس در 9 آوریل سال 1948 در ژنو، پایتخت سوئیس، تأسیس شد. هدف ای سازمان در اساس نامه آن، دستیابی مردم به بیشترین سطح سلامت ممکن بیان شده است. وظیفه اصلی این سازمان مبارزه با بیماری ها به خصوص بیماری های مسری شایع و ارتقای سلامت عمومی مردم جهان است.

توجه کنید که؛ دو کلمه سلامت و بهداشت، هم معنی و مترادف نیستند.
بهداشت عبارت است از انجام کارها و رعایت اصولی که باعث:
تأمین سلامت، حفظ سلامت، افزایش و بالا بردن سطح سلامت می گردد.
به عنوان مثال در دوران شیوع کرونا، پرهیز از حضور در اماکن پرخطر، شستن و ضدعفونی کردن دست ها و زدن ماسک و... کارهایی هستند که برای در امان ماندن و حفظ سلامتی باید انجام دهیم.

یک فرد بیمار برای به دست آوردن سلامت خود باید درمان شود و بعد از درمان شدن با رعایت بهداشت در جهت سالم ماندن خود کوشا باشد. بنا به دلایل متعدد پیشگیری کردن از بیماری همیشه بهتر از درمان بیماری است که در ادامه بخشی از این دلایل را مرور می کنیم :
1 - در پیشگیری، کارهایی که انجام می شوند بسیار آسان تر، کم هزینه تر، حتی بی هزینه و اطمینان بخش تر هستند. اما درمان مشکل تر و پرهزینه تر است و با در و رنج نیز همراه است؛ حتّی آینده بیمار نیز موجب نگرانی است.

2- در پیشگیری، زمان آموزش های پیشگیرانه بسیار کوتاه و برای همه و با هر سطح معلومات، با هزینه بسیار کم میسّر است.اما در درمان تربیت نیروی انسانی برای خدمات درمانی مستلزم صرف وقت زیاد و هزینه فراوان است.

3- در پیشگیری، اغلب نیازی به منابع خارجی – برای تهیه مواد و دارو ها و تجهیزات – وجود ندارد.

4- درمان مستلزم مصرف دارو هایی است که معمولاً با عوارض جانبی همراه است. اما در پیشگیری چنین مسائل و مشکلاتی وجود ندارد.

5- در پیشگیری، با استفاده از خدمات بهداشتی به آسانی و ساده ترین شیوه می توان از وقوع بیماری و پیامد های ناشی از آن جلوگیری نمود. اما درمان بیماری ها غالباً از دست دادن فرصت کار و فعالیت در طول بیماری و دوره نقاهت و گاهی با ابتلا به بیماری های دیگر و عوارضی مانند نقص عضو همراه است.

سلامت مفهومی چند وجهی (با وجه های جسمانی، خانوادگی-اجتماعی، روانی-عاطفی، معنوی) و در عین حال یکپارچه است که وجه های مختلف آن کاملاً بر هم تأثیر می گذارند و در تعامل با یکدیگر سلامت فرد را تضمین می کنند.
به عبارت دیگر، ابعاد سلامتی عملاً قابل تفکیک از هم نیستند، چنان که برخی افراد با وجود اینکه علامت آشکاری از یک بیماری جسمی و روانی ندارد ولی با قدری توجه در رفتار آنها می توان خستگی، اضطراب، افسردگی، ناامیدی و عدم رضایت را در وجودشان مشاهده کرد که می تواند سلامت آنها را تهدید کند .

سلامت جسمانی قابل درک ترین بعد سلامت است که آسان تر از ابعاد دیگر می توان آن را مشاهده کرد.
سلامت جسمانی بیانگر عملکرد درست بخش های مختلف بدن و هماهنگی آنها با هم است.
از نظر زیست شناسی عملکرد مناسب سلول ها و اعضای بدن و هماهنگی آنها با هم به معنای سلامت جسمانی است.
ویژگی ها و نشانه های افراد برخوردار از سلامت جسمانی :
ا- ظاهر خوب و طبیعی
2 - وزن مناسب
3 - اندام متناسب
4 - حرکات بدنی هماهنگ
5 - اشتهای کافی
6 -خواب راحت و منظم
7 - اجابت مزاج (دفع مدفوع)منظم
8 - طبیعی بودن نبض و فشار خون
9 - افزایش مناسب وزن در سنین رشد
10 - وزن نسبتاً ثابت در سنین بالاتر و ... .

سلامت روانی تنها نداشتن بیماری روانی نیست، بلکه داشتن قدرت تطابق با شرایط محیطی و بروز عکس العمل مناسب از فرد در برابر مشکلات و حوادث زندگی را نیز شامل می شود. مدیریت هیجان، آرامش و شناخت خود، از اصول سلامت روان هستند .
به عبارت دیگر : این که شخصی بیماری روانی نداشته باشد دلیل بر سلامت روانی او نیست، فردی از سلامت روان برخورداراست که توانایی سازگاری با شرایط محیط های مختلف را داشته باشد و یا هنگامی که مشکلی برای او پیش می آید یا دچار حادثه ای می شود بتواند آرامش خود را حفظ کند، بر خود مسلط باشد و از انجام رفتار های ناخواسته و غیر منطقی خودداری کند و همه شرایط را به بهترین نحو مدیریت کند. ویژگی ها و نشانه های افراد برخوردار از سلامت روانی :
1 – با خود و دیگران سازگار هستند
2 – در برخورد با مسائل از قضاوت نسبتاً صحیح برخوردار هستند .
3 – روحیه انتقادپذیر ی دارند.
4 – در برخورد با مشکلات عملکرد مناسب دارند.

شخصی ازسلامت اجتماعی برخوردار است که از مهارتها و عملکردهای اجتماعی مناسب برخوردار باشد و به عنوان عضوی از جامعه بزرگتر ( خانواده ، مدرسه ، محیط کار و ... ) از خود شناخت لازم و کافی داشته باشد .
ویژگی ها و نشانه های افراد برخوردار از سلامت اجتماعی :
1 – از طیف وسیعی از ارتباطات با خانواده ، دوستان و آشنایان برخوردار هستند .
2 – با دوستان صمیمی خود ارتباط و تعامل سالم دارند .
3 – به حرف های دیگران گوش می دهند و مکنونات قلبی ( حرف های دل ) خود را ابراز میکنند .
4 – با دیگران پیوندها و دوستی های سالم تشکیل میدهند .
5 – در جامعه به شکلی قابل قبول و مسئولانه عمل میکنند و جایگاه خوبی برای خود به دست می آورند .
6 – نقش های اجتماعی خود را توأم با احساس آرامش و رضایتمندی انجام میدهند.

( تعریف خارج از کتاب ) سلامت معنوی به عنوان احساسی درونی و رضایت بخش توام با ارتباطات سازنده با خود و دیگران و وجود متعالی در چهارچوبِ فرهنگیِ خاصِ هر جامعه تعریف میشود که به معنادار کردن زندگی و مرگ می انجامد.
یکی از دلایل ابتلای افراد به بیمار یهای روحی -روانی که به دنبال خود مشکلات جسمانی و اجتماعی را نیز به بار می آورد ، داشتن احساس پوچی و بی هدفی در زندگی است که خود ناشی از نداشت سلامت معنوی است.
ویژگیها و نشانه های افراد برخوردار از سلامت معنوی :
1 – در زندگی اهداف اساسی دارند .
2 – فراتر از این دنیا ، جهان معنوی را هم مدنظر دارند .
3 – آرامش دارند و این آرامش را به دیگران نیز منتقل میکنند .
4 – از سطح بالایی از ایمان به خدا برخوردار هستند .
5 – به زندگی امیدوار هستند ، کمال جو هستند و زندگی هدفمندی دارند .
6 – احساس تعهد میکنند و به اخلاقیات پایبند می باشند .

عوامل مختلفی بر سلامت افراد در طول زندگی شان تأثیر دارند که این عوامل ممکن است سلامت را تقویت کنند یا آن را تهدید کنند .
چهار عامل کلی مؤثر بر سلامت عبارت اند از :
1 – سبک زندگی
2 – عوامل ژنتیکی و فردی
3 – عوامل محیطی
4 – دسترسی به خدمات بهداشتی

سبک زندگي به معناي شيوه زندگي خاص يک فرد ، گروه ، يا جامعه است . اين اصطلاح نخستين بار توسط آلفرد آدلر روانشناس اتريشي استفاده شد . سبک زندگي شامل ؛ معيشت ، تحرك ، تفريح و شيوه هاي گذراندن اوقات فراغت ، الگوي خريد و مصرف ، استفاده از محصولات تکنولوژيک و ...ميباشد .
به عنوان مثال کسي که در زندگي روزانه خود ورزش را مورد توجه قرار ميدهد ، اين امر موجب تقويت سلامت او مي شود و برعکس فردي که دخانيات مصرف ميکند با اين کار سلامت خود را مورد تهديد قرار ميدهد .

ژنتیک خوب و قوی میتواند باعث به وجود آمدن بدنی مقاوم ، خوش فرم و ... و مقاومت بدن فرد در برابر میکروب باکتر ی ، ویروس و... باشد و برعکس آن نیز صادق است .
ژنتیک روی قد ، وزن ، رنگ پوست و ... اثرگذار است . سابقه فامیلی ابتلا به بیماریها هم میتواند بیماری را در ژنتیک فرد به ودیعه قرارداده باشد . مثلاً فردی که به طور ارثی از دندانهای سالم و محکم برخوردار است ، عامل ژنتیک تقویت کننده سلامت دهان و دندان اوست ؛ برعکس ، فردی که در خانوادهای با سابقه ژنتیکی بیماری قلبی-عروقی متولد می شود احتمال ابتلای او به این بیماری بیشتراست. عوامل فردی همچون سن ، جنس ، شغل ، طبقه اجتماعی و... نیز بر سلامت فرد مؤثر است .

عوامل محیطی از مهمترین عوامل تاثیر گذار بر روی سلامتی هستند . نقش عوامل محیطی در سلامتی انسان و بروز بیماری های مختلف ، غیر قابل اجتناب است و این عوامل باید بیش از پیش مورد توجه قرار گیرند . محیط از یک طرف به عنوان عاملی جداگانه بر سلامتی اثر میگذارد و از طرف دیگر بر روی خصوصیات فردی نظیر شیوه های زندگی ، وضعیت ایمنی و همچنین خصوصیات رفتار ی تاثیر دارد .
از جمله عوامل تشکیل دهنده محیط زندگی عبارتند از : آب ، خاك ، هوا ، عوامل اقتصادی اجتماعی ، شرایط زندگی ، امکانات ، تسهیلات آموزشی ، نحوه ارتباطات ، آگاهیها ، وضعیت اشتغال ، درآمد، امنیت و ...

در یک جامعه هر چه خدمات بهداشتی – درمانی ارائه شده به مردم بیشتر و بهتر و کم هزینه تر(رایگان ) باشد آن جامعه از سلامت بالاتر ی برخوردار است .
اقدامات پیشگیری از طریق انجام واکسیناسیون ، تأمین آب سالم آشامیدنی ، مراقبت از گروههای آسیب پذیر مانند مادران و کودکان و نیز توزیع عادلانه خدمات سلامت و ... نقش مهمی در سلامت افراد دارد .
مثلاً ؛ در مقایسه با کشورهایی که دارای امکانات بیشتر ی هستند ، کسانی که در کشورهای محروم و فقیر زندگی میکنند به دلیل عدم دسترسی به امکانات بهداشتی و درمانی کافی ، بیشتر در معرض عوامل تهدید کننده سلامت قرار دارند .

سبک زندگی سالم،مجموعه ای از انتخاب های سالم افراد و رعایت و انجام آنها در زندگی است که بر روی سلامت تأثیرگذار هستند.
این انتخاب ها متناسب با موقعیت های زندگی و براساس فرهنگ،هنجارهای اجتماعی و شرایط اقتصادی صورت می گیرد.

در بین عوامل موٌثر بر سلامت (درس اوّل) ، سبک زندگی با سهم %50 بیشترین تأثیر را بر سلامت افراد دارد.اهمیت سبک زندگی بیشتر از آن جهت است که با پیشگیری از بروز بیماری در افراد بر کیفیت زندگی او تأثیر می گذارد.براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت؛بیماری های سکته قلبی،دیابت،سرطان و پوکی استخوان،که به عنوان مهم ترین بیماری های مزمن در جهان شناخته شده اند،ارتباط مستقیمی با سبک زندگی دارند.

انتخاب ها و رفتارهای افراد اساساً به نگرش ها،ارزش ها و باورهای فردی و جمعی،آداب و رسوم،الگوی مصرف،فرهنگ،وظایف و مسؤلیت ها،نحوه استفاده از دانش و فناوری،ثروت،مقابله آگاهانه با خطرات تهدید کننده سلامت،نحوه رفتار با خود و دیگران و نحوه برخورد با مسائل و مشکلات زندگی و... بستگی دارد.

درگذشته زندگی های خانوادگی شکل دیگری داشت.برای مثال خانه ها چه بزرگ و چه کوچک،یک طبقه با حیاط و باغچه بود.اعضای خانواده،بزرگ و کوچک،هرشب دورهم می نشستند،با هم غذای ساده ای می خوردند و با یکدیگر صحبت می کردند و از هر دری سخن می گفتند.بازی های دسته جمعی،پرهیاهوی بچه ها در حیاط خانه و یا محله،زندگی های ساده و خالی از تجملات،سحرخیزی و صمیمیت و... از ویژگی های زندگی گذشته بود.

اماامروزه شیوه زندگی تغییر کرده است.دورهمی های خانوادگی و دوستانه کاهش یافته و تا حدی ارتباط از طریق فضای مجازی جای آن را گرفته است.غذاهای سنتی و سالم گاهی جای خود را به غذاهای ناسالم(فست فود)داده است.در شهرها،خانه ها یک طبقه جای خود را با برج های چند طبقه عوض کرده اند و در انها آسانسور جای پله را گرفته است.بازی های کودکانه در حیاط خانه تبدیل به بازی های رایانه ای شده است.اگرچه جارو برقی و ماشین های لباس شویی و ظرف شویی و... کارها را آسان کرده ولی عادت به استفاده از آنها کم تحرکی،چاقی و اضافه وزن را افزایش داده است.

به بیان ساده ؛ خودمراقبتی شامل انجام اعمال اکتسایی ، آگاهانه و هدفمندی است که افراد به وسیله انجام آنها :
۱.سلامت جسمی،روانی_عاطفی،اجتماعی ومعنوی خودوخانواده را تأمین وحفظ می کنند و ارتقاءمی بخشند.  
۲.ازخود اعضای خانواده دربرابر بیماری ها،حوادث و خطرات زندگی محافظت می کنند.
۳.نیازهای جسمی،روانی_عاطفی،اجتماعی ومعنوی جود را بر آورده می سازند.
۴.بیماری های مزمن خود را مدیریت می کنند و همچنین بعد از شفا از بیماری حاد یا ترخیص از بیمارستان از سلامت خود حفاظت می کنند.

خودمراقبتی دارای انواع جسمی،روانی_عاطفی، اجتماعی و معنوی است.

۱.هدف خود را تعیین کنیم:هدف باید واضح ، واقعی و قابل اندازه گیری باشد.برای مثال « من از اول این ماه روزی یک کیلو متر پیاده روی خواهم کرد. » یا « از این پس ، هر روز 30 بار شنای روی زمین انجام میدهم ».

۲.مدت زمان را که قرار است فعالیت ای هدف مورد نظر را انجام دهم،مشخص کنیم: زمان بندی ما باید واقعی باشد برای مثال هر روز،هفت روز هر هفته یا ساعت 10 صبح روز پنجشنبه.

۳.میزان دستیابی به هدف و موفقیت ها و شکست های خود را ثابت کنیم: برای مثال نموداری از ساعت هایی که فعالیت مورد نظرمان را انجام می دهیم،رسم کنیم یا مسافتی  را که هر روز می دویم،روی تقویم بنویسیم.

۴.پیمان ببندیم:برای مثال،به والدین خود بگوییم که چه هدفی  را دنبال می کنیم و زمان خاتمه آن قرار است چه وقت باشد و از آن ها بخواهیم که در انجام این کار مراقب ما باشند.

۵.درصورت لزوم،یک مجازات صریح و آشکار برای شکست در اجرای فعالیت مان تعیین کنیم:برای مثال،به فردی که با او پیمان بسته ایم بگوییم« من،در صورت قصور در انجام این پیمان،برای تو یک کتاب میخرم.» بهتر است جریمه سبک باشد.

۶.برای شروع، گام های کوچک برداریم:به عنوان مثال اگر می خواهیم وزن خود را کاهش دهیم به دانیم که در یک شب نمی توانیم به وزن مطلوب برسیم.

۷.از یادآورها استفاده کنیم:از ابزار هایی مانند زنگ هشدار تلفن همراه یا تذکر اطرافیان برای یاد آوری رفتارمان استفاده کنیم.

۸.در مورد تغییر رفتارمان نظر اطرافیان را بپرسیم: ا‌ز اطرافیان بخواهیم که چگونگی حرکت یا فعالیت ما به سوی اهدافمان را بررسی کنند و نتیجه را به ما بگویند.

۹.در صورت شکست هرگز مأیوس نشده و برای شروع دوباره آماده شویم:ممکن است در اجرای برنامه خود مراقبتی دچار مشکل شویم ، بنابراین باید آماده باشیم که مجدداً شروع کنیم.

۱۰.موفقیت هایمان را مدّنظر داشته باشیم:باید به سختی ای فکر کنیم که توانسته ایم آنها را با موفقیت پشت سر بگذاریم. این کار موجب افزایش اعتماد به نفس ما می شود و توانایی مارا برای ادامه برنامه افزایش می دهد.

۱۱.مهارت های لازم برای خود مراقبتی را کسب کنیم:باید سعی کنیم در رسیدن به اهداف مان مهارت های لازم را کسب کنیم تا کاری که انجام می دهیم موفق شویم. این مسئله در شایستگی ما در رسیدن به اهداف مؤثر است.

برخورداری از تغذیه سالم یکی از رموز سلامت است. برخی دیگر از این رمزهای سلامتی عبارتند از : خواب کافی شبانه ، پرهیز از هیجان و اضطراب ، داشتن روحیه مثبت در مواجه با مشکلات زندگی ، فعالیت بدنی روزانه منظم و اصولی ، داشتن اوقات فراغت برای تفریح و استراحت ، توجه به نظافت بهداشت و …

۱ - تامین انرژی مورد نیاز برای انجام کارهای روزمره

۲ - کمک به رشد و نمو ، ترمیم بافت ها و انجام واکنش‌ها و فرایندهای حیاتی بدن

۳ - پیشگیری از ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها

۴ - افزایش کیفیت زندگی و افزایش طول عمر

همه افراد در طول روز از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌های متنوعی استفاده می‌کنند که نوع انتخاب ، الگوها ، عادت ها و رفتارهای غذایی آنها ریشه در فرهنگ ، آداب و رسوم ، عوامل اجتماعی ، عوامل اقتصادی ، در دسترس بودن ، ذائقه افراد و … دارد و معیاری برای تعیین میزان سلامت افراد آن جامعه‌ محسوب می‌شود.

مواد مورد نیاز بدن که از طریق خوردن و نوشیدن تامین می‌شود.

مواد مغذی مورد نیاز برای بدن عبارتند از :

۱ - کربوهیدرات‌ها        ۲ - چربی‌ها       ۳ - پروتئین‌ها       ۴ - ویتامین‌ها و مواد معدنی       ۵ - آب

الف - کربوهیدرات‌ها انرژی مورد نیاز برای تداوم فعالیت روزانه و طبیعی ما را تأمین می‌کنند.

ب - به ازای مصرف هر گرم کربوهیدرات ۴ کیلوکالری انرژی ایجاد می‌شود.

پ - بدن قادر است مقدار معینی کربوهیدرات را به صورت گلیکوژن در ماهیچه ها و کبد ذخیره کند. هر وقت بدن به انرژی بیشتر نیاز داشت از این ذخیره استفاده می‌کند.

ت - کربوهیدرات دریافتی اضافی ، تبدیل به چربی می‌شود و در بدن ذخیره می‌شود.

ث - کربوهیدرات‌ها نقش مهمی در عملکرد اندام‌های درونی ( قلب ، کلیه و ...) ، سیستم عصبی و ماهیچه‌ها ایفا می‌کنند.

ج - دو نوع کربوهیدرات وجود دارد : کربوهیدرات ساده - کربوهیدرات پیچیده

چ - کربوهیدرات ساده مانند قندهای موجود در میوه‌ها

ح - کربوهیدرات پیچیده مانند نشاسته موجود در نان ، برنج ، سیب زمینی 

الف - چربی‌ها نقش مهمی در تأمین انرژی مورد نیاز بدن دارند.

ب - به ازای مصرف هر گرم چربی ۹ کیلوکالری انرژی تولید می‌شود.

پ - چربی‌های اضافی به شکل بافت چربی در بدن ذخیره می‌شوند و گاهی اعضای داخلی بدن مثل قلب را احاطه می‌کنند.

ت - بدن از چربی‌ها برای حفظ گرما ، ساخت سلول‌های مغزی و بافت‌های عصبی ، ذخیره سازی و مصرف ویتامین‌های A ، D ، E ، K محلول در چربی استفاده می‌کند.

ث - دو نوع چربی وجود دارد : چربی اشباع - چربی غیر اشباع

ج - چربی اشباع شده عامل تعیین کننده سطح کلسترول خون است که حفظ سطح مطلوب آن می تواند منجر به کاهش بیماری های قلبی و برخی از سرطان ها شود.

چ - چربی اشباع شده در محصولات لبنی ، روغن‌های حیوانی ، گوشت و مرغ یافت می‌شود. روغن و کره شناخته شده ترین منبع چربی هستند.

ح - چربی غیر اشباع نوعی چربی است که معمولا از طریق محصولات گیاهی مانند زیتون ، ذرت ، سویا ، ماهی و … تأمین می‌شود.

الف - بدن از پروتئین‌ها برای رشد ، ترمیم و حفظ بافت‌های عضلانی و تأمین انرژی استفاده می‌کند.

ب - به ازای مصرف هر گرم پروتئین ۴ کیلوکالری انرژی تولید می‌شود.

پ - پروتئین اضافی در بدن تبدیل به انرژی می‌شود یا به شکل چربی در بدن ذخیره می‌گردد.

ت - دو نوع پروتئین وجود دارد : پروتئین کامل - پروتئین ناقص

ث - پروتئین کامل شامل تمامی اسید آمینه های ضروری است. مهمترین منابع غذایی پروتئین کامل عبارت اند از : گوشت ، ماهی ، مرغ ، شیر و تخم مرغ.

ج - پروتئین های ناقص دارای همه اسید آمینه های ضروری نیستند. پروتئینهای ناقص معمولاً از طریق منابع گیاهی همچون غلات ، حبوبات ، خشکبار و مغزها تأمین می‌شوند.

الف - ویتامین‌ها ترکیبات یا موادی هستند که به بدن کمک می‌کنند تا کربوهیدرات‌ها، پروتئین‌ها و چربی‌ها را به مصرف برساند ، یعنی بدن سوخت و ساز کند.

ب - ویتامین‌ها به دو گروه کلی تقسیم میشوند: ویتامین‌های محلول در چربی - ویتامین‌های محلول در آب

پ - ویتامین‌های محلول در چربی شامل ویتامین ها‌ی A ، D ، E ، K هستند و می‌توانند در بدن ( معمولاً در کبد ) ذخیره شوند.

ت - ویتامین‌های محلول در آب شامل ویتامین C و انواع ویتامین‌های B هستند و بدن قادر به ذخیره سازی آنها نیست ؛ به همین دلیل افرادی که رژیم غذایی متعادلی ندارند ، ممکن است با کمبود این ویتامین‌ها مواجه شوند.

الف - مواد معدنی از جمله آهن ، کلسیم ، منیزیم ، سدیم و ... به مواد مغذیی گفته می‌شود که عملکردهای شیمیایی بدن را تنظیم می کنند.

ب - برخی از مواد معدنی در حفظ تندرستی نقش دارند مانند آهن که در ترکیب هموگلوبین خون نقش اساسی دارد و وظیفه آن حمل اکسیژن به نقاط مختلف بدن است. سدیم که به حفظ تعادل مایعات در بدن یاری می رساند.

پ - برخی دیگر از مواد معدنی ، اجزای ساختمانی بافت را تشکیل می‌دهند : مانند کلسیم که به ساخت دندان‌ها ، استخوان‌ها و حفظ و استحکام آنها کمک می‌کند. در بدن انسان( به خصوص در استخوان‌ها و دندان‌ها ) در حدود یک کیلوگرم کلسیم وجود دارد.

ت - میوه‌ها ، سبزی‌ها ، حبوبات و مغزدانه‌ها از منابع عمده تأمین کننده ویتامین‌ها و برخی مواد معدنی مورد نیاز بدن هستند.

الف - اگرچه آب ماده انرژی‌زا نیست ، اما حیاتی ترین نیاز غذایی انسان است.

ب - هر فردی قادر است مدتی طولانی بدون غذا زنده بماند ولی بدون آب بیش از دو ، سه روز دوام نمی‌آورد.

ب - آب پر مصرف ترین ماده غذایی است که در تمام فعل و انفعالات بدن نقش دارد .

ت - ۶۰٪ حجم بدن را آب تشکیل می‌دهد. بخش اصلی خون آب می‌باشد.

ث - آب در بدن به دفع مواد زائد ، تنظیم دمای بدن و انتقال مواد مغذی مورد نیاز تمام سلول‌های بدن کمک می‌کند‌. 

ج - آب مورد نیاز بدن غیر از آشامیدن آب به صورت مستقیم از منابع دیگر : آبمیوه ، شیر، سوپ و آب موجود در میوه‌ها و سبزی‌ها تأمین ميشود.

نمی‌توان مقدار دقیق و واضحی برای مصرف آب روزانه برای همه افراد پیشنهاد داد چون ؛ شرایط اقلیمی، میزان فعالیت بدنی ، وزن و وضعیت سلامت افراد در میزان آب مصرفی آنها مؤثر است. امروزه توصیه می‌شود برای انجام فعالیت های روزانه و حفظ سلامت بین ۶ تا ۸ لیوان مایعات در طول روز مصرف شود.

نوشیدن آب باید به اندازه‌ای باشد که فرد احساس تشنگی نکند و در عین حال حجم ادرار روزانه وی از حد معمول تجاوز نکند و همچنین ادرار او بی رنگ یا زرد کم رنگ باشد.

مصرف چای و قهوه نمی‌تواند برآورده کننده آب مورد نیاز بدن باشد ، چون با جوشاندن آب ، بسیاری از املاح و مواد معدنی موجود در آب از بین می‌رود.

مقدار مواد مغذی در انواع مختلف خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها متفاوت است. یه همین دلیل و برای تأمین مواد مغذی مورد نیاز بدن باید بدانیم از چه مواد غذایی و به چه اندازه ای مصرف کنیم ، تا انرژی مورد نیاز بدن تأمین شود و بدن سلامتی خود را تأمین و حفظ کند.

در این هرم ، انواع غذاها در شش گروه غذایی طبقه بندی می‌شوند : 

۱ - گروه نان و غلات        ۲ - گروه سبزی‌ها       ۳ - گروه میوه‌      ۴ - گروه شیر و لبنیات      ۵ - گروه گوشت و تخم مرغ        ۶ - گروه حبوبات و مغزها              

مواد غذایی که در بالای هرم قرار می‌گیرند ( گروه متفرقه شامل انواع مواد قندی و چربی ) دارای کمترین حجم هستند ، یعنی باید از این گروه غذایی کمتر مصرف شود. از بالای هرم به سمت پایین هرم ، حجم گروه‌های غذایی بیشتر می‌شود ، یعنی مقدار مصرف روزانه آنها باید بیشتر باشد.

تغذیه صحیح به معنی دریافت مقدار لازم و کافی از هر یک از مواد مغذی است. به مقدار مناسب مواد مغذی در افراد مختلف که برای حفظ سلامت لازم است و با توجه به شرایط جسمی ( سن ، جنس ، وزن و میزان فعالیت بدنی ) ، شرایط محیطی و شرایط فردی متفاوت است ، نیازمندی‌های تغذیه‌ای گفته می‌شود.

همه افراد برای برخورداری از تغذیه سالم و حفظ سلامت بدن ، باید در برنامه غذایی روزانه خود سه اصل تغذیه سالم را رعایت کنند که عبارتند از :

۱-اصل تعادل :

مصرف مقادیر کافی از مواد مغذی مورد نیاز

۲-اصل تنوع :

مصرف انواع مختلف مواد غذایی بر اساس شش گروه اصلی هرم مواد غذایی

۳-اصل تناسب :

متناسب بودن مقدار و نوع مواد غذایی مصرفی فرد با نیازمندی‌های تغذیه‌ای او      

عادات غذایی عبارتند از مجموعه عادت‌ هایی که ما از ابتدای تهیه غذا تا آخر مصرف آن داریم ، از جمله : انتخاب نوع غذا ، تهیه مواد غذایی مورد نیاز ، شیوه آماده سازی و طبخ ، نحوه مصرف یا نگهداری غذا.

1_عادت های غذایی یکی از مهمترین عوامل مؤثر در شکل گیری الگوی غذایی ( شیوه و روش تهیه و مصرف غذا ) افراد است.

۲_عادت های غذایی در هر فرهنگی می‌توانند درست یا نادرست باشند.

۳_عادت های غذایی یک فرد ، جامعه یا خانواده ریشه در وضعیت اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی ، جغرافیایی ، مذهبی ، کشاورزی و باورها و ارزشهای افراد آن جامعه دارد و معمولاً از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود. بنابراین تفاوت عادت ها و الگوهای غذایی در جوامع و افراد مختلف امری طبیعی است ولی امروزه به دلایل زیادی همچون استفاده از انواع وسایل پخت‌وپز ، توسعه تجارت مواد غذایی ، کمتر شدن فاصله میان مرزهای فرهنگی ، ورود مواد غذایی جدید ، تغییر ذائقه افراد و .... عادت‌ها و رفتارهای تغذیه ای افراد بیش از گذشته دستخوش تغییر است.

۱ - پرخوری در مهمانی و مسافرت

۲ - حذف برخی وعده ها به ویژه صبحانه

۳ - مصرف نوشابه گازدار

۴ - مصرف آب و سایر نوشیدنی ها همراه با غذا

۵ - مصرف زیاد غذاهای چرب و سرخ شده و شور و خیلی شیرین یا ترش

۶ - خوردن غذای ناکافی

۷ - خوب نجویدن غذا

۸ - نوشیدن آب به میزان کمتر از نیاز در طول روز

۹ - نوشیدن چای بلافاصله بعد از غذا

۱۰ - مصرف زیادی تنقلات شور چرب و یا شیرین در طول روز مانند هنگام تماشای تلویزیون و یا در مهمانی‌ها 

۱۱ - مصرف غذاهای پرکالری قبل از خواب

۱۲ - خوردن غذا هنگام تماشای تلویزیون و یا در حین کار

۱۳ - مصرف زیاد غذاها و آب میوه‌های مصنوعی و شیرین

۱۴ - اعتقاد به اینکه « خوردن بالاترین تفریح است. »

۱ - خوردن غذای پاک و حلال

۲ - شست و شوی دست‌ها پیش از صرف غذا و پس از آن

۳ - صرف غذا با دیگران

۴ - شروع خوردن غذا با نام خدا و سپاسگزاری در پایان غذا

۵ - به آرامی غذا خوردن

۶ - لقمه کوچک برداشتن

۷ - خوب جویدن غذا

۸ - پرهیز از خوردن غذای داغ

۹ - پرهیز از خوردن به هنگام سیری و قبل از احساس گرسنگی

۱۰ - پرهیز از پرخوری ( دست کشیدن از صرف غذا قبل از سیر شدن )

۱۱ - پرهیز از خوردن غذا به هنگام عصبانیت و ناراحتی

۱۲ - پرهیز از سخن گفتن هنگام صرف غذا

کربوهیدرات‌ها ، پروتئین‌ها و چربی‌ها درشت مغذی نامیده می‌شوند و ویتامین‌ها و مواد معدنی ریز مغذی می‌باشند. ریز مغذی ها موادی هستند که مانند سایر مواد غذایی ، مورد نیاز بدن هستند و بدن بدون آنها قادر به انجام سوخت و ساز طبیعی خود نیست ، اما به میزان کمی از آنها ، در حد میلی گرم یا میکرو گرم ، احتیاج دارد. با این حال کمبود ریز مغذی ها ، بیماری‌های مختلفی را در انسان به وجود می‌آورند.

بدن هر شخص ممکن است به دلایل متعدد از جمله ؛ عادات غذایی نادرست مانند نخوردن گوشت ، میوه ، سبزی و … – اختلالات غذایی مانند بی اشتهایی عصبی – و مصرف ناکافی مواد غذایی متناسب با « نیازمندی‌های تغذیه‌ای » خود ، به دلیل دریافت کم یا عدم دریافت ریزمغذی‌ها ، دچار سوءتغذیه و بیماری‌ها و عوارض جسمانی ناشی از آن شود. به عنوان مثال :

۱_کمبود روی در کودکان و نوجوانان موجب کاهش سرعت رشد می‌شود و به کوتاهی قد و تأخیر در بلوغ آنها می‌انجامد.

۲_کمبود کلسیم باعث بیماری پوکی استخوان می‌شود.

۳_کمبود ید بیماری گواتر ، و فقر و کمبود آهن بیماری کم خونی را ناشی می‌شود. تصاویر کتاب در صفحه ۳۰ را مشاهده کنید.

مصرف مواد غذایی سالم ، طبیعی و متنوع بهترین منابع تأمین ریز مغذی های مورد نیاز بدن هستند که مهمترین آنها به شرح زیر است :

بر اساس این دستورالعمل که از سوی وزارت آموزش و پرورش و وزارت بهداشت ابلاغ شده است. دختران نوجوان دبیرستانی برای پیشگیری از کمبود آهن و کم خونی ناشی از آن باید در هر سال تحصیلی ، به مدت ۴ ماه هر هفته یک عدد مکمل آهن ( قرص فروس سولفات ) مصرف کنند.

امروزه زندگی صنعتی و شهرنشینی تغیراتی در سبک زندگی انسان ایجاد کرده که منجر به کاهش فعالیت بدنی، مصرف غذاهای پرچرب و آماده و... شده و از پیامد های آن اضافه وزن و چاقی است.

چاقی و اضافه وزن در دوران نوجوانی از مشکلات این دوره است به ویژه که سبب می شود اغلب نوجوانان چاق در بزرگسالی چاق بمانند و در معرض ابتلا به بیماری های متعددی همچون بیماری های قلبی-عروقی، دیابت و انواع سرطان قرار گیرند.

چاقی با تاثیر منفی که بر ظاهر افراد باقی می گذارد، ممکن است آنها را دچار مشکلات روحی مانند کاهش اعتمادبه نفس کند.

روند چاقی در ایران مانند اکثر کشور های جهان سیر صعودی دارد، به طوری که طبق گزارش وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در چند دهه اخیر، میزان ابتلا به چاقی در جامعه ایران به طور چشمگیری افزایش یافته است.

پنج عامل در بروز چاقی نقش دارند که عبارتند از:

1- عامل ژنتیک:

بروز چاقی در فرزندان و سایر نزدیکان افراد چاق حکایت از زمینه ژنتیک چاقی در آنها دارد.

2- عامل محیطی:

سبک زندگی، به ویژه عادت های غذایی و میزان فعالیت بدنی افراد عامل مهمی در اضافه وزن و چاقی محسوب می شود.

3-عامل روانی:

اختلالات روانی مانند افسردگی افراد را مستعد ابتلا به چاقی می کند.به علاوه، عوامل روانی سبب می شود.

4- بیماری های جسمی:

برخی بیماری ها نظیر کم کاری تیروئید و کوشینگ (اختلال عملکرد غدد فوق کلیوی) موجب بروز چاقی می شوند.

5- داروها:

برخی داروها کورتون موجب چاقی می شوند.

1- مشکلات غددی:

دیابت نوع 2 - بلوغ زودرس - تخمدان پلی کیستیک در دختران – کم کاری غدد جنسی در پسران

2- مشکلات قلبی – عروقی:

اختلالات چربی خون – افزایش فشار خون – اختلالات انعقاد خون – التهاب مزمن

3- مشکلات عضلانی – استخوانی:

تضعیف استخوان ران – صافی کف پا – افزایش خطر شکستگی استخوان

4- مشکلات تنفسی:

وقفه تنفسی در خواب – آسم – عدم تحمل فعالیت بدنی

5- مشکلات روانی:

کاهش عتماد به نفس – افسردگی – پرخوری عصبی

6- مشکلات گوارشی:

سنگ صفرا – التهاب کبد

7- مشکلات سیستم عصبی:

تومور مغزی

8- مشکلات کلیوی

وزن مطلوب، محدوده ای از مقدار وزن است که مرگ و میر کمتری در آن رخ می دهد و افراد تندرستی مطلوبی برخوردار هستند. وزن مطلوب برای هر فرد به سن، قد و جنس او بستگی دارد.

برخورداری از وزن مطلوب علاوه بر ارتقای سلامت جسمی به سلامت روان نیز کمک می کند. فردی که وزن بیشتر از حد معمول دارد ممکن است دچار اضافه وزن یا در موارد شدیدتر چاقی باشد.

روش های متفاوتی برای حاسبه و تعیین وزن متناسب افراد پیشنهاد شده است. یکی از آنها که مبنای تصمیم گیری های پزشکی قرار می گیرد. تعیین شاخص توده بدنی یا BMI (Body Mass Index)  است. شاخص توده بدنی به معنی مقدار تراکم استخوان ها و عضلات بدن است.

این شاخص تعیین می کند آیا وزن و قد فرد با هم هم خوانی دارند. و وضعیت لاغری، چاقی یا معمولی بودن او را مشخص می کند.

در این روش ابتدا وزن و قد شخص به ترتیب بر حسب کیلوگرم و متر اندازه گیری می شوند و سپس این مقادیر در رابطه BMI قرار داده می شود:

وزن بر حسب کیلوگرم=m

قد بر حسب متر=h

\(\)\( = \frac{m}{{{h^2}}}\)شاخص توده بدنی

* این طبقه بندی برای افراد دارای استخوان بندی درشت ، ورزشکار ، زنان باردار و شیرده یا افراد خیلی بلند یا خیلی کوتاه کاربرد ندارد.

اندازه گیری ماهانه وزن را در یک روز و ساعت معین بدون کفش و با حداقل لباس انجام دهید.

از یک وزنه یکسان و قابل اطمینان برای وزن کردن استفاده کنید و آن را روی سطوح نرم مانند فرش قرار ندهید.

اندازه گیری وزن بلافاصله بعد از انجام فعالیت های ورزشی (به دلیل تغییرات در آب بدن) و در شب به دلیل مصرف آب و موادغذایی مناسب نیست.

بهترین زمان برای اندازه گیری وزن، صبح ها بعد از تخلیه مثانه و قبل از صرف صبحانه است. در صورت مقدور نبودن، در یک زمان ثابت از روز انجام شود.

زمان مناسب برای اندازه گیری وزن در زنان بعذ از قاعدگی است، چون معمولاً قبل از قاعدگی مقداری اضافه وزن وجود دارد.

برای این کار، روی دیوار به وسیله متر نواری یا فلزی، ارتفاع یک متر ( 100سانتی متر) از کف اتاق (کلاس) رامشخص کنید. به فاصله پایین تر از این نقطه کاری ندارید، چون قد همه ما بیشتر از یک متر است. این نقطه را صفر در نظر بگیرید و با دقت، از آن بالاتر را سانتی متر مشخص کنید. این کار را تا 200 سانتی متر ادامه دهید.

اندازه گیری قد را بدون کفش انجام دهید. مطابق شکل به دیوار تکیه بدهید؛ به نحوی که پشت پا، باسن، کتف و سرتان قرار داده، عدد روی متر را بخواند. ان را با100جمع کنید تا اندازه قدتان به دست آید.

  فردی که با توجه به شاخص توده بدنی BMI اضافه وزن دارد و یا چاق محسوب می شود، به خصوص اگر سابقه فشار خون بالا، دیابت و بیماری های قلبی در خانواده او وجود دارد، باید وزن خود را کاهش دهد.

  همچنین افرادی که دارای میزان چربی خون بالا هستند و یا الگوی چاقی به شکل سیب دارند بهتر است هر چه سریع تر برای کاهش وزن خود اقدام کنند.

استفاده از روش های زودبازده کاهش وزن مانند؛ جراحی، درمان دارویی، دوره های مکرر رژیم غذایی سخت و محدود کننده می تواند باعث کاهش وزن مقطعی شود، اما دارای عوارض جانبی از جمله؛ ریزش موها، چین و چروک و شل شدن پوست صورت و بدن، ضعف اعصاب، افت فشار خون و ضعف و بی حالی، پوسیدگی دندان ها، بروز سنک کیسه صفرا،ورم و زخم معده، یبوست و حتی افسردگی می باشد.

بدن برای سالم ماندن، ادامه حیات و فعالیت، به خوردن غذا و دریافت انرژی(کالری) نیازمند است. در صورتی که کالری دریافتی حاصل از تغذیه بیش از کالری مصرف در فعالیت بدنی باشد، این کالری باعث افزایش وزن می شود. عکس این موضوع هم صادق است؛ شخص سالم در صورتی که فعالیت بدنی روزانه اش بیش از کالری دریافتی از مواد غذایی باشد، لاغر خواهد بود.

قانون تعادل کالری: چنانچه کالری دریافتی از مواد غذایی بیش از میزان کالری مصرفی باشد، وزن افزایش می یابد و برعکس؛ و اگر این دو مقدار با هم برابر باشند، وزن بدون تغییر و ثابت می ماند.

بر اساس این قانون، تنظیم وزن و برخورداری از وزن مطلوب به دو عامل تغذیه و فعالیت بدنی بستگی دارد.

چاقی عبارت است از تجمع غیر طبیعی و بیش از اندازه توده چربی در بدن طوری که سلامتی فرد را به خطر بیندازد.

- اگر چربی های اضافی، بیشتر در ناحیه شکم متمرکز شده باشد، الگوی چاقی فرد شبیه به سیب است و به آن«الگوی سیب» یا آندروئید می گویند. این الگو در بین مردان شایع تر است. دور کمر بیشتر از دور باسن است.

- اگر چربی اضافی، بیشتر در ناحیه باسن و ران متمرکز شده باشد، الگوی چاقی فرد شبیه به گلابی است و به آن «الگوی گلابی» یا ژنوئید می گویند. این الگو در بین زنان شایع تر است. دور باسن بیشتر از دور کمر است.

• چاقی با الگوی سیب در مقایسه با الگوی گلابی، خطر ابتلا به بیماری های قلبی-عروقی را بیشتر افزایش می دهد

خوب است بدانید؛ در حالت طبیعی دور باسن کمی بیشتر از دور کمر است. اما اگر نسبت دور کمر به دور باسن کمتر از 75/0 باشد، چاقی از نوع الگوی ژنوئید است و اگر این نسبت 85/0 یا بیشتر باشد، چاقی از نوع الگوی آندروئید است.

دو شرط برخورداری از تغذیه مناسب عبارتند از:

1 – استفاده به یزان لازم و کافی از مواد غذایی به منظور حاصل شدن کارایی لازم برای حفظ سلامت بدن

2 – رعایت بهداشت مواد غذایی به منظور در امان ماندن از ابتلا به بیماری های مختلف مانند مسمومیت ها و بیماری های انگلی

رعایت اصول و موازین بهداشتی (انجام یک سری اعمال) در کلیه مراحل تهیه و تولید ، حمل و نقل، نگهداری، فروش و مصرف مواد غذایی ( از مزرعه تا سفره) به منظور کاهش و جلوگیری از آلودگی های فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی و فساد مواد غذایی تا حدی که برای سلامت انسان زیان بار نباشد، را بهداشت مواد غذایی می گویند.

بیشترین آلودگی موادغذایی، در مراحل قبل از رسیدن به خانه شما رخ می دهد که عامل آن؛ بی توجه ای و عدم رعایت بهداشت در مراحل تولید، فراوری، نگهداری، حمل و نقل و عرضه مواد غذایی می باشد.

فراوری کارکردن روی یک ماده خام است تا آن را به یک یا چند فرآورده دلخواه تبدیل کنند. هر غذایی که به نحوی از شکل طبیعی خود خارج شده باشد، غذای فراوری نامیده می شود. غذا های فراوری شده ممکن است حاوی نمک، قند و چربی اضافه باشد.

برخی از روش های فراوری کردن غذاها عبارتند از: پختن، فریز کردن، کنسرو کردن، خشک کردن و پاستوریزه کردن،...

1– رعایت بهداشت فردی افراد موثر در فرایند تولید غذا

2 – رعایت بهداشت موادغذایی از تهیه تا مصرف

3 – رعایت بهداشت محیط

افراد شاغل در مکان های تهیه، تولید و توضیع غذا، ملزم هستند به داشتن کارت بهداشت و رعایت بهداشت فردی از جمله:

1 – پوشیدن لباس تمیز و پوشاندن موی سر    

2– نداشتن زیور آلات

3 – پوشاندن دهان و بینی هنگام عطسه و سرفه   

4 – گذاشتن پوشش بهداشتی بر روی خراش ها و زخم هاس دست و انگشتان

5 – شست و شوی صحیح دست ها قبل از کار 

6– کوتاه نگهداشتن ناخن ها و در صورت امکاناستفاده از دستکش بهداشتی

در مکان های تهیه، تولید و توضیع غذا، پایش و مراقبت بهداشتی مواد غذایی در کلیه مراحل تهیه، حمل و نقل، وسایل حمل و نقل، نگه داری، دستگاه های سرمازا، ظروف طبخ و نگهداری، عرضه و فروش، آماده کردن برای مصرف و حتی هنگام مصرف ضروری است.

در مکان های تهیه، تولید و توضیع غذا؛ رعایت بهداشت محیط، مسئله بسیار مهمی در تامین سلامت و ایمنی غذا است.

برخی از اصول و موزاین بهداشتی مربوط به این محیط ها:

1 – تهیه آب سالم و کافی      

2– دفع صحیح زباله و مواد دفعی

3 – مبارزه با حشرات و جوندگان ناقل بیماری    

4 – پیشگیری از ورود گرد و غبار  مواد خارجی در غذا

پرتودهی غذا ها فرایندی است شامل فراوری غذا ها با امواج نامرئی انرژی، که باعث از بین رفتن میکروارگانسیم ها ( میکروب ها) می شود.

پرتودهی باعث افزایش عمر غذا ها و مانع گسترش میکروارگانسیم ها به خصوص در غذاهای با خطر بالای فساد، مانند گوشت می شود. هرچند برخی از طرفداران محیط زیست و گروه های مصرف کننده در این مورد نگرانی هایی را مطرح کرده اند، ولی پرتودهی غذا در حال حاضر در بیش از 40 کشور رایج است.

غذاهایی که پرتودهی شده اند با برچسب ردورا ((Radura مشخص می شوند.

زمانی که یک ماده غذایی به علت حمله یا رشد باکتری ها، قارچ ها و کپک ها یا واکنش شیمیایی، فیزیکی و بیوشیمیایی ناشی از ترکیبات تشکیل دهنده غذا، از نظر رنگ، بو، طعم و مزه دچار تغییراتی شود و ارزش غذایی آن از بین برود یا کاهش یابد، می گوییم ماده غذایی دچاره فساد شده است.

عوامل ایجاد فساد مواد غذایی

چهاردسته از عوامل سبب ایجاد فساد در مواد غذایی می شوند:

1 – عوامل شیمیایی   2- عوامل بیولوژیکی   3- عوامل فیزیکی  4 – عوامل مکانیکی

ممکن است، مواد شیمیایی به شکل افزودنی به غذا – مواد شیمیایی موجود در محیط، به طور ناخواسته غذا را آلوده کنند. مانند استفاده غیرمجاز از سموم دفع آفات نباتی یا حشره کش ها در هنگام کاشت ، داشت یا برداشت یک محصول کشاورزی مثل سیب زمینی یا...

میکروب ها، انگل ها، جوندگان(موش و...) و حشرات (مگس و...) از عوامل بیولوژیک آلود کننده مواد غذایی هستند. به عنوان مثال سوسک های خانگی به وسیله کرک، ترشحات دهان و مدفوع، میکروب ها را از منابع آلوده به موادغذایی منتقل می کنند.

نوری، حرارت، رطوبت، زمان و... از جمله عوامل فیزیکی هستند که سبب ایجاد فساد در مواد غذایی می شوند. برای نمونه اگر درجه حرارت محیط برای بافت و نوع ماده غذایی مناسب نباشد، بافت ان تخریب شده یا تغییرات نامطلوب در ماده غذایی ایجاد می شود. به همین دلیل لازم است موادغذایی فاسدشدنی در یخچال نگهداری کرد.

ضربه دیدن محصولات کشاورزی و باغی حین برداشت،  انتقال و نگهداری باعث می شود که در میوه های ضربه دیده، با گذشت زمان ، از محل نقاط آسیب دیده، کپک ها و باکتری ها به درون میوه نفوذ کرده و باعث فساد آنها می شود.

بیماری های غذازاد یا بیماری های ناشی از غذا، بیماری هایی هستند که در اثر مصرف غذای آلوده در بدن ایجاد می شوند.

بیماری های ناشی از غذا به سه دسته تقسیم می شوند:

1 – مسمویت های غذایی:

ناشی از آلودگی مواد غذایی با باکتری ها، ویروس ها و سایر عوامل بیماری زا

2 – عفونت های غذایی:

ناشی از آإلودگی موادغذایی با انواع موادشیمیایی، سموم قارچی، آفت کش ها، فلزات سنگین  و حشره کش ها

3 – بیماری های انگلی:

ناشی از انگل های گوشت حیوانات آلوده و بیمار ( مانند کرم کدو در گوشت گاو)

برخی از علل آلوده شدن غذاهای ناقل بیماری های غذازاد عبارتند از:

1 – پایین بودن سطح بهداشت فردی و یا بهداشت محیط

2 – عدم دسترسی به آب سالم

3 – کسترش استفاده از غذاهای خیابانی و نبود نظارت

4 - ...

بیشترین عوارض بیماری های غذازاد اغلب به شکل تهوع، اسهال و استفراغ  است که متناسب با مقاومت مصرف کننده غذا، این علائم یا عوارض از چند ساعت تا گاهیی چند روز ادامه مسی یابد.

1 – در انتخاب و مصرف موادغذایی به سه اصل _ تنوع، تعادل و تناسب توجه کنید.

2 – وزن خود را در حد متعادل حفظ کنید.

3 – دریافت فیبر غذایی روزانه را افزایش دهید.

4 – مصرف شیر، ماست و پنیر کم چرب (5/1 درصد و کمتر) را در برنامه غذایی روزانه افزایش دهید.

5 – مصرف چربی و روغن خود را کم کنید.

6 – در مصرف گوشت و فراورده های آن دقت کنید.

7 – مصرف قند، شکرف شیرینی و شکلات را محدود کنید.

8 – نمک کمتر مصرف کنید و از نمک ید دار استفاده کنید.

9 – در طول روز به میزان کافی آب سالم و پاکیزه بنوشید.

10 – هنگام طبخ و مصرف موادغذایی،بهداشت فردی را رعایت کنید.

11 – هنگام تهیه موادغذایی به استاندارد های سلامت آن همچون برچسب مواغذایی، تاریخ انقضای مصرف ، نشان استاندارد و... توجه کنید.

12 – برای نگهداری موادغذایی بسته بندی شده به دستورات روی برچسب غذایی توجه کنید.

13 – برای نگهداری موادغذایی پخته شده در یخچال از ظروف دربسته یا روکش دار استفاده کنید.

14 – غذاهای آماده را از محل هایی که اصول بهداشتی را رعایت میکنند تهیه کنید.

15 – مصرف غذاهای آماده (فست فود) را به حداقل ممکن برسانید.

بیماری در نقطه مقابل سلامت قرار دارد به گونه ای که بیماری را میتوان نبود سلامت معنی کرد . بیماری به هرگونه حالت ناخوشایند و رنج آوری اطلاق میشود که احساس تندرستی را دچار اختلال کند . انسان بیمار ، از درد ناشی از اختلال در کار اندام ها - به هم خوردن وضعیت طبیعی بدن - ضعیف شدن اعضای بدن - و خطراتی که در زمان محدود و یا طولانی آسایش جسمی، روانی و حیات او را تهدید میکند ، در رنج به سر می برد

بیماری همچون سلامت درجات مختلفی دارد و به جای تعریف مطلق، آن را در یک طیف مطرح میکنند که از سلامتی تا آستانه مرگ را در بر میگیرد .

(همانند طیف رنگین کمان که از رنگ بنفش شروع شده و با تغییر پیوسته به رنگ قرمز ختم می شود

بیماریهای غیرواگیر به مجموعه ای از بیماریها گفته میشود که اساساً عامل مشخصی ندارند ، مثلاً توسط یک عفونت حاد ایجاد نمی شوند، بلکه به جای یک علت مشخص ، چند عامل خطر در ابتلای به آنها نقش دارند .

عوامل خطر شامل عوامل شناخته شده اجتماعی، محیطی و رفتاری هستند که خطر یا احتمال ابتلا به یک بیماری یا آسیب را افزایش می دهند .  

بیماری قلبی عروقی به هرگونه بیماری که دستگاه گردش خون را تحت تاثیر قرار دهد گفته میشود و شامل بیماری های قلبی ، بیماری های عروقی مغز ، بیماری های عروقی کلیه و بیماری های عروق محیطی است.

قلب اساسا یک پمپ عضلانی توخالی به اندازه مشت دست است که در سراسر عمر بدون توقف خون را به سراسر بدن پمپ میکند .

قلب در طول مدت عمر به طور متوسط حدود ۳۰۰ میلیون لیتر خون را پمپ میکند .

قلب در طول روز بیش از ۱۰۰ هزار بار میتپد تا از یک طرف خون سرشار از اکسیژن و مواد غذایی را به بافت ها و اعضای بدن برساند و از طرف دیگر خون بازگشتی از اندام های بدن را برای اکسیژن گیری به ریه ها برساند .  

اکسیژن و مواد غذایی کافی مورد نیاز قلب به وسیله دو شریان اصلی تغذیه کننده قلب به نام شریانهای کرونر راست و چپ و رگ های خونی کوچک تری که از آنها جدا شده و روی سطح قلب را می پوشانند ، تامین میشود .

مهمترین علایم بیماری های قلبی عبارت است از احساس خستگی ، تنگی نفس ، درد در جلوی قفسه سینه ، طپش قلب و گاهی سرگیجه و ضعف ، حالت تهوع و تعریق . البته این علایم اختصاص به بیماری های قلبی ندارد و ممکن است در بیماری های دیگری از جمله اضطراب ، حملات پانیک ( وحشت ) ، افسردگی و بیماری های روان تنی هم دیده شوند . 

از سد رگهای خونرسان به عضله قلب (کرونر ) ، بیشترین عامل مرگ و میر به دلیل بیماری های قلبی به حساب می آید .

در این بیماری به دلیل رسوب تدریجی کلسترول و سایر چربی های موجود در خون و مواد دیگر در دیواره داخلی شریان های کرونر ، رفته رفته دیواره داخلی سرخرگها کوچک و تنگتر شده و جریان خون رسانی به بافت عضله قلب کم و یا حتی قطع می شود .  

به این حالت که خون کافی به عضله قلب نمی رسد ، ایسکمی قلب می گویند و این وضعیت سبب ایجاد درد قلبی ( آنژین صدری ) خواهد شد

با سخت شدن و تنگ شدن عروق خونی ، چربی ، کلسترول و مواد دیگر با هم تجمع پیدا کرده و تشکیل ماده ای مومی شکل به نام پلاک می دهند . گاهی سطح پلاک های چربی در جدار شریان کرونر ترک میخورد و دچار پارگی می شود . این پدیده باعث تجمع پلاکتها که وظیفه انعقاد خون را در زمان خونریزی به عهده دارند ، می شود و یک لخته خون در اطراف پلاک ایجاد می شود که جریان خون را مسدود می کند . با ادامه محرومیت عضله قلب و یا بافت مغز از جریان خون ، این فرایند منجر به صدمه دائمی یا مرگ بخشی از عضله قلب یا بافت مغز می شود . به این وضعیت سکته قلبی و یا سکته مغزی می گویند

دو دسته

دسته اول عواملی هستند همچون کهولت سن و سابقه خانوادگی بیمار که احتمال ابتلا به بیماری را افزایش می دهد ، اگرچه در اختیار ما نیستند ولی اطلاع از آنها می تواند به پیشگیری و کنترل بیماری کمک کند .

دسته دوم عواملی هستند همچون فشارخون بالا ، اختلالات چربی خون ، اضافه وزن و چاقی ، عدم تحرک ، بیماری دیابت و استعمال دخانیات ، که ما در ایجاد آنها نقش داریم و قابل درمان و کنترل هستند و لازم است اقدامات مؤثر و به موقع در مورد آنها انجام پذیرد .

در بین عوامل خطر بیماری های قلبی - عروقی ، فشار خون بالا و اختلالات چربی خون از مهم ترین عوامل خطر هستند که باید به طور منظم از نظر پزشکی بررسی شوند .  

سابقه خانوادگی بیماری قلبی زودرس - فشار خون بالا ( بیشتر از ١٤/۹ سانتی متر جیوه ) - کم تحرکی - مصرف سیگار روزانه - اضافه وزن و چاقی - تغذیه ناسالم ( مصرف میوه و سبزی کمتر از ۵ واحد ، مصرف روغن جامد و .... ) - دیابت - مصرف الکل - استرس

برای اینکه خون در شریان‌های اعضای بدن جریان پیدا کند و مواد غذایی و اکسیژن را به اعضای مختلف بدن برساند نیاز به نیرویی دارد که خون را در رگ‌ها به حرکت درآورد؛ این نیرو را فشار خون نامیده می شود.

فشار خون طبیعی 120/80 میلی متر جیوه یا 12/8 سانتی متر جیوه است.

این اعداد برابر فشارهایی هستند که از طرف قلب در زمان انبساط و انقباض، به خون در درون رگ ها وارد می شود. 120 میلی متر جیوه نشان دهنده فشار سیستولی  (ماکزیمم) است که هم زمان با پمپ خون به بیرون توسط قلب ایجاد می شود و 80 میلی متر جیوه، فشار دیاستولی (مینیمم) است که همزمان با استراحت قلب میان دو ضربان وجود دارد.

در صورتی که شریان‌های بدن توانایی انقباض و انبساط خود را به دلیل رسوب چربی‌ها در جداره شریان از دست بدهند، قلب باید با شدت و قدرت بیشتری فعالیت کند تا بتواند خون رسانی به بدن را به درستی انجام دهد، در این شرایط فشار خون بالا می رود و اگر فشار خون به طور دائمی بالاتر از حد طبیعی باشد به آن فشار خون بالا می گویند.
سابقه خانوادگی، سن بالای 50 سال،مصرف دخانیات و الکل، تغذیه نامناسب و کم تحرکی از عوامل خطر زمینه ساز بیماری های فشارخون بالا هستند.

فشار خون اولیه سال‌ها بدون علامت است و معمولاً زمانی علامت‌دار می‌شود که به اندام‌های حیاتی مانند مغز، چشم، کلیه، قلب، تأثیر گذاشته و به آن‌ها آسیب رسانده باشد.
در این صورت گاهی ممکن است با علائمی همچون موارد زیر بروز کند: سردرد در ناحیه پس سر – سر گیجه  - تاری و اختلال دید – خستگی زودرس و تپش قلب – تنگی نفس شبانه و یا هنگام فعالیت – دردهای قفسه سینه

درصورت داشتن بیماری فشار خون بالا، باید به پزشک مراجعه کرده و برای پیشگیری و کنترل فشارخون بالا به عواملی همچون: مصرف دخانیات و الکل ،عدم مصرف غذاهای چرب و پرنمک،

کنترل وزن در حد مطلوب، فعالیت بدنی کافی و منظم، داشتن رژیم غذایی همراه با مصرف میوه و سبزی به مقدار کافی، کنترل و مدیریت خشم و استرس و... باید توجه داشت.

چربی یکی از مواد غذایی اصلی برای حفظ سلامت است اما هنگامی که میزان آن در خون افزایش می‌یابد، ممکن است به آسیب عروقی در بدن منجر شود.
افزایش چربی‌های موجود در خون علاوه بر افزایش خطر بروز بیماری‌های قلبی-عروقی با بروز بسیاری از بیماری‌های مزمن همچون دیابت نوع ۲ و سرطان نیز در ارتباط است.

سه نوع چربی موجود در خون عبارت هستند از:

کلسترول بد(LDL)، کلسترول خوب(HDL)، تری‌گلیسرید

چربی تری گلیسرید در بافت ها ذخیره شده و باعث ایجاد چاقی می شود و کلسترول اضافی هم در خون باقی می ماند.

واحد اندازه گیری چربی بر حسب میلی گرم در دسی لیتر می باشد. در جدول زیر مقادیر قابل  قبول، مرز خطر و مقدار خطرناک این چها نوع چربی (در آزمایشات چربی خون) آمده است.

نتیجه اندازه گیری کلسترول تام (کل) به تنهایی ممکن است گمراه کننده باشد. به همین دلیل باید مقادیر کلسترول خوب و بد هم اندازه گیری شوند.

کلسترول ماده‌ای از جنس چربی است که در تمام سلول‌های بدن وجود دارد.
بیشترین قسمت کلسترول در داخل بدن، در کبد ساخته می‌شود و بقیه آن با مصرف غذاهای پر چرب وارد بدن می‌گردد.کلسترول موجود در بدن به دو نوع است کلسترول بد (LDL)،کلسترول خوب (HDL)

:LDL

با افزایش سطح LDL خون ، خطر بروز بیماریهای قلبی عروقی افزایش مییابد، زیرا بخشی از LDL خون اکسیده شده و در جدار شریانها رسوب می کند و منجر به سخت شدن و تنگ شدن جدار شریانها میشود ، به همین دلیل به آن »کلسترول بد» گفته می شود .  

HDL:

این نوع چربی باعث میشود تا کلسترول از جدار داخلی شریانها جدا شود به همین دلیل به آن «کلسترول خوب» می گویند سطح این چربی با بروز بیماری های قلبی - عروقی ارتباط عکس دارد و با افزایش میزان آن در خون ، خطر بیماریهای قلبی عروقی کاهش می یابد.

تری گلیسرید:

با بالا رفتن میزان تری گلیسرید خون ، سطح HDL خون کاهش مییابد ، در نتیجه بالا بودن آن را به عنوان عامل خطر بروز بیماریهای قلبی - عروقی می دانند .

یک رژیم غذایی سالم ، ۱۵ تا ۳۰ درصد کل انرژی دریافتی روزانه از طریق مصرف چربی ها تأمین می شود ، در حالی که برخی افراد با مصرف زیاد چربی در برنامه غذایی روزانه ، خود را در معرض ابتلا به بیماریهای قلبی - عروقی و سایر بیماریهای مزمن همچون انواع سرطان ، دیابت و ... قرار میدهند .  

برای جلوگیری از افزایش چربیهای خون توصیه میشود افراد ضمن رعایت رژیم غذایی مناسب ، فعالیت بدنی کافی نیز داشته باشند . در رژیم غذایی مناسب علاوه بر رعایت تعادل در دریافت میزان چربی ، به نوع چربی موجود در مواد غذایی نیز توجه می شود .  

چربی های موجود در مواد غذایی به سه دسته تقسیم می شوند : اسیدهای چرب اشباع - اسیدهای چرب غیر اشباع - اسیدهای چرب ترانس

اسیدهای چرب اشباع موجب افزایش سطح کلسترول و بالارفتن احتمال بیماریهای قلبی - عروقی می شوند ، از این رو توصیه می شود در برنامه غذایی روزانه ، مصرف آنها محدود شود. ¹  .

اسیدهای چرب اشباع در روغن های نباتی جامد ، فرآورده های لبنی پرچرب ، چربی های گوشت و ... وجود دارد

اسیدهای چرب غیر اشباع موجب کاهش سطح کلسترول ، سطح LDL و تری گلیسرید خون می شوند . از این رو توصیه می شود به جای سایر روغنهای خوراکی مورد استفاده قرار گیرند .

اسیدهای چرب غیر اشباع در روغن زیتون ، روغن بادام زمینی و مغزها ، ماهی های چرب از جمله قزل آلا و سالمون و ... وجود دارد

اسیدهای چرب ترانس موجب افزایش LDL و کاهش HDL می شوند . مصرف زیاد آنها باعث بالا رفتن خطر ابتلا به بیماری های قلبی- عروقی می شود . توصیه می شود در هنگام خرید روغن ها ، با مطالعه برچسب آنها دقت شود تا میزان چربی ترانس آنها تا حد امکان در حد صفر و یا کمتر از ۵ درصد باشد .

اسیدهای چرب ترانس در روغنهای نباتی جامد موجود در غذاهای سرخ شده ، شیرینی ها ، غذاهای آماده و برخی از کره های گیاهی ( مارگارینها ) وجود دارد

 در تصویر زیر برچسب غذایی چند نوع روغن نشان داده شده است . بر اساس میزان و نوع چربی آنها را مقایسه کنید .

رنگ نوار مربوط به هر یک از مواد موجود در روغن که روی برچسبها وجود دارد ، مقدار آن را در کل روغن نشان می دهد . همانطور که مشخص است ، رنگ سبز نشانه مقدار کم رنگ زرد نشانه مقدار متوسط و رنگ قرمز نشانه مقدار زیاد است . در هر سه برچسب مقادیر و انرژی ، قند ، چربی ، نمک و اسیدهای چرب ترانس مشخص شده اند . مقادیر اسید چرب ترانس برای روغن اول از سمت راست برابر 12/0گرم ، برای روغن دوم 28/0گرم و روغن سوم 27/0گرم درج شده است . پس روغن اول با مقدار کم اسید چرب ترانس ( رنگ سبز ) برای مصرف مناسب است

۱ - افزایش تعداد سالمندان با توجه به بالا رفتن سن امید به زندگی ، چراکه بروز سرطان با افزایش سن افزایش می یابد 

۲ - تغییر در شیوه زندگی مانند افزایش مصرف دخانیات ، غذاهای چرب و پرکالری و کم تحرکی

3- عوامل محیطی همچون هوای آلوده ، استفاده از کودهای شیمیایی در فعالیتهای کشاورزی ، افزودنی های شیمیایی موجود در مواد غذایی و ..

سرطان یعنی رشد ، تکثیر و گاهی انتشار غیر طبیعی سلول های بدن .

بدن هر روز در بسیاری از اعضاء سلولهای جدیدی ایجاد می کند . این فعالیت تحت کنترل دستگاه ایمنی بدن انجام می شود . ولی ممکن است در عضوی از بدن بر اثر مواجهه مکرر سلول با برخی عوامل مستعد کننده ابتلا به سرطان ، در تقسیم سلول خطا رخ دهد و یک سلول طبیعی به یک سلول سرطانی ، تبدیل شود.

این سلول تغییر یافته از سلولهای همسایه اش جدا می شود و دیگر از دستورها و علائم داخلی ، که سلولهای دیگر در کنترل آنها هستند پیروی نمی کند و به جای هماهنگی با سلولهای دیگر خود سرانه عمل می کند که به آن ، سلول جهش یافته و گفته می شود.

سلول جهش یافته تقسیم و به در سلول جدید جهش یافته تبدیل میشود و این فرایند زنجیره ای به همین ترتیب ادامه می یابد تا جایی که همان یک سلول موذی به توده ای از سلولها که تومور » نامیده می شود ، تبدیل می گردد . گاهی این تومورها خوش خیم هستند و رشد نمی کنند ، ولی در صورتی که رشد کنند و تقسیم شوند و سلولهای طبیعی اطراف خود را از بین ببرند و به نقاط دیگر بدن هم دست اندازی کنند تومور ) بدخيم ، محسوب می شوند .  

هر چه تومورهای بدخیم رشد کنند و بزرگتر شوند جلوی رسیدن مواد غذایی و اکسیژن را به سلولهای سالم می گیرند و با پیشرفت سرطان ، سلولهای سالم می میرند و عملکرد و سلامت بیمار از بین می رود . اگر جلوی این فرایند گرفته نشود ، سرطان به مرگ می انجامد .  

داشتن سابقه خانوادگی، کهولت سن، آلودگی هوا، کم تحرکی، رژیم غذایی نامناسب ، مصرف دخانیات و تریاک ، عدم مصرف صحیح میوه و سبزیجات ، مصرف صیفی جات و سبزیجات و میوه آلوده به سموم و مواد شیمیایی ، مصرف بیش از حد مجاز نمک و کربوهیدراتها ( قند و شکر ) - مصرف قرص ضد حاملگی در زنان - امواج الکترومغناطیسی و ...

پیشگیری از سرطان به مجموعه اعمالی گفته میشود که میتواند احتمال بروز بیماری سرطان را کاهش دهد . ۳۰ الی ۴۰ درصد سرطانها با حفظ وزن مطلوب ، تغذیه سالم و عادتهای تغذیه ای صحیح ، تحرک بدنی و پرهیز از مصرف دخانیات و الکل قابل پیشگیری هستند .

سرطانها اگر به موقع تشخیص داده شوند قابل درمان هستند . این کار با انجام خودآزمایی و غربالگری صورت می پذیرد ، پزشکان تلاش میکنند آزمونها و آزمایشهای غربالگری را برای یافتن سرطان پیش از آنکه علامت های مربوط به آنها را پیدا کنند ، به کار ببرند تا سرطان را در مراحل اولیه که احتمال علاج آن بیشتر است ، تشخیص دهند . پزشکان به افراد ، به خصوص با داشتن سابقه خانوادگی بیماری سرطان ، توصیه می کنند که از سنین ۱۰ سالگی به بعد نسبت به انجام آزمایشهای غربالگری سرطان اقدام کنند . همچنین توصیه می شود در صورت مشاهده هر یک از علایم هشدار دهنده سرطان حتماً به پزشک مراجعه شود.

ماموگرافی در تشخیص سرطان سینه - پاپ اسمیر در تشخیص سرطان دهانه رحم - آزمایش خون در تشخیص سرطان پروستات در مردان - آزمایش خون مخفی در مدفوع و کولونوسکوپی در تشخیص سرطان روده

ابتلای اقوام درجه یک به بیماری سرطان - تغییر در خال های پوستی - زخم های بدون بهبود - پیدایش توده در هر جای بدن - سرفه یا گرفتگی طولانی مدت صدا - اختلال بلع یا سوءهاضمه طولانی - استفراغ یا سرفه خونی - اسهال یا یبوست طولانی - خونریزی غیر طبیعی در ادرار یا مدفوع - خون ریزی غیر طبیعی از واژن و نوک سینه - بی اشتهایی با کاهش وزن بی دلیل  

چهار گام از گام های ده گانه پیشگیری از سرطان را بنویسید .

۱- نشانه های هشدار دهنده سرطان را جدی بگیرید و به موقع به پزشک مراجعه کنید .

۲- از مصرف سیگار و قلیان و ... پرهیز کنید و در معرض دود آنها قرار نگیرید .

۳- با کرم ضد آفتاب و پوشش مناسب از پوست خود در مقابل آفتاب محافظت کنید .

۴- روزانه ۵ وعده میوه و سبزی بخورید .  

۵- مصرف روزانه قند، شکر، نمک و روغن را کاهش دهید .

۶- وزن خود را کنترل و آن را در حد مطلوب حفظ کنید .

۷- روزانه حداقل ۲۰ دقیقه تند راه بروید .

۸- از مصرف الکل و استعمال مواد مخدر پرهیز کنید .

۹- آلاینده های سرطان زا را بشناسید و هنگام قرار گرفتن در معرض آنها خود را محافظت کنید .  

۱0- با خود، دیگران و محیط زیست مهربان باشید .

دیابت، بیماری ناتوان کننده ای است که عوارض بسیاری دارد. دیابت حاصل افزایش قند ( گلوکز ) در خون است .

مواد غذایی بعد از مصرف در بدن به صورت قند ( گلوکز ) در می آیند و از این قند برای تولید انرژی استفاده می شود . انسولین هورمونی است که در بدن از غده لوزالمعده ( پانکراس ) ترشح شده و موجب ورود قند به سلول و استفاده از آن می شود . انسولین مثل کلید برای سلول عمل می کند . اگر انسولین کم باشد و یا کار خود را به خوبی انجام ندهد ،قند وارد سلول نشده و سلول گرسنه می ماند که در نتیجه کار بدن دچار اختلال می شود . از طرفی قند خون بالا رفته مانند سم عمل می کند و به سلول ها و بافتهای بدن آسیب می رساند . 

دیابت انواع مختلفی دارد شایع ترین آن عبارت اند از :

دیابت نوع یک : این بیماری در هر سنی میتواند رخ دهد ولی عمدتاً در سنین پایین دیده می شود و از آنجا که بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می شود به آن دیابت جوانان نیز می گویند . این نوع دیابت در اثر عواملی مانند : زمینه ژنتیکی ، ویروس ، فشارهای روانی و اختلال در سیستم ایمنی بدن ایجاد می شود . در این دیابت ، لوزالمعده ( پانکراس ) اصلاً قادر به تولید  انسولین نیست .

دیابت نوع دو : این دیابت ، شایع ترین نوع دیابت است و در سنین بزرگ سالی آغاز می شود . به همین دلیل برخی از پزشکان به آن دیابت بزرگ سالان می گویند . این بیماری در اثر عواملی مانند : اضافه وزن و چاقی ، کم تحرکی ، سابقه فامیلی و زمینه ارثی بروز می کند . در این دیابت ، لوزالمعده ( پانکراس ) قادر به تولید انسولین کافی نیست با بدن به انسولین مقاومت نشان می دهد .

عوامل خطرساز دیابت نوع2

واحد اندازه گیری قند خون میلی گرم در دسی لیتر است . قند خون ناشتای طبیعی برای یک فرد طبیعی غیر دیابتی در حدود ۷۰ تا ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر است . در صورتی که در محدوده ۱۰۰ تا ۱۲۵ میلی گرم در دسی لیتر باشد ، فرد در مرحله پیش دیابت قرار دارد . از ۱۲۶ میلی گرم در دسی لیتر بالاتر ، فرد دچار دیابت است

دیابت معمولاً در مراحل ابتدایی بدون علامت است ، اما کم کم با بالا رفتن قند خون ، علائم آن آشکار می شود . بالا بودن قند خون نشانه اصلی بیماری دیابت است . علایم در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ معمولاً شدید و ناگهانی و شامل پرخوری ، پرنوشی ، پرادراری ، احساس خستگی زیاد ، کم شدن وزن بدن و لاغری و تاری دید است . بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲ اغلب بدون علامت هستند و علائم معمول آن عبارت اند از : احساس خستگی و بی حوصلگی ، گرسنگی ، تشنگی ، احساس سوزش در انگشتان دست و پا ، کاهش وزن ، ادرار شبانه ، اختلال در بینایی ، عفونت های مکرر و تاخیر در بهبود زخم ها و بریدگی ها 

عوارض بیماری دیابت که اغلب چند سال پس از ابتلا به آن به وجود می آید متعدد است و در صورت عدم کنترل دقیق قند خون به ناتوانی و زمین گیری بیمار منجر می شود . عوارض دیابت تقریباً تمام دستگاه های بدن را درگیر می کند و عدم تشخیص و  درمان به موقع عوارض دیابت می‌تواند به نابینایی، دیالیز یا پیوند کلیه، قطع پا و سکته‌های قلبی و مغزی منجر شود.

۱ - برخورداری از رژیم غذایی متوازن و متعادل

 ۲ - پرهیز از مصرف غذاهای پر شکر یا چرب

 ۳ - مراجعه به پزشک متخصص در صورت داشتن عوامل خطرساز غیر قابل پیشگیری

 ۴ - حفظ وزن مطلوب

 ۵ - انجام فعالیتهای بدنی روزانه

 ۶ - پرهیز از مصرف دخانیات

 ۷ - کنترل منظم قند خون

در زمان های گذشته بیماریهای واگیر و عفونی عامل اصلی مرگ و میر و ناتوانی به ویژه در کودکان بودند .

در طی سالیان اخیر ، موفقیتهای چشمگیر در زمینه کشف و ساخت انواع واکسنها و داروهای به دست آمده که باعث شده است از میزان بیماریهای واگیر کاسته شود و با افزایش امید به زندگی ، جمعیت سالمندان افزایش یابد .

توسعه اقتصادی، صنعتی و گسترش ارتباطات موجب ماشینی شدن زندگی و به دنبال آن تغییراتی در شیوه زندگی همچون کم تحرکی، رژیم غذایی نامناسب ، مصرف دخانیات و .... شده است که در نتیجه سبب شده است نسبت بیماری های غیرواگیر و مزمن افزایش یافته و در صدر جدول علل مرگ و ناتوانی قرار گیرد^..تقریباً ٧٦ درصد علل مرگ و میر در ایران مربوط به بیماری های غیرواگیر است.

خوشبختانه اکثر عوامل خطر اصلی در بیماری های غیرواگیر شناخته شده اند و حذف یا کنترل آنها می تواند مانع از بروز 80% بیماری های قلبی - عروقی ، سکته مغزی و دیابت و نیز 40% سرطان ها شود .  

بیماری های قلبی - عروقی به سن و یا جنس خاصی اختصاص ندارند و همه افراد در هر سن و جنسی ممکن است در معرض ابتلا به این بیماری ها باشند .

به حالتی که به دلیل انسداد رگهای خونی ، خون کافی به عضله قلب نمی رسد ، ایسکمی قلب می گویند و این وضعیت سبب ایجاد درد قلبی ( آنژین صدری ) خواهد شد .

در بین عوامل خطر بیماری های قلبی - عروقی ، فشار خون بالا و اختلالات چربی خون از مهم ترین عوامل خطر هستند که باید به طور منظم از نظر پزشکی بررسی شوند .

فشار خون بالا یکی از شایع ترین بیماری های مزمن در جوامع امروزی است و به عنوان قاتل خاموش از آن یاد می شود ، زیرا علامتی ندارد ؛ ولی خوشبختانه فشار خون بالا به آسانی قابل تشخیص و معمولاً قابل درمان است .  

آمار بروز سرطان در ایران کمتر از میزان متوسط جهانی است ولی میزان بروز آن رو به افزایش است .

سردرد ناگهانی شدید، از دست دادن ناگهانی بینایی، عدم کنترل عضلات و تعادل، از دست دادن ناگهانی احساس در بازو، پا یا صورت، و گیجی ناگهانی و از دست دادن قدرت تکلم از علائم سکته مغزی هستند.

درصورتی که هریک از علائم سکته مغزی در فرد مشاهده گردد، مهم ترین اقدام، رساندن وی به بیمارستان در اسرع وقت است.

در سکته مغزی زمان برای بازگرداندن جریان خون به مغز، بسیار کم است و مدن زمان طلایی بر

ای نجات فرد تنها حدود 3 ساعت است

۱- کنترل منظم فشار خون:

در افرادی که دیابت، چاقی یا سایر عوامل خطر در فرد وجود داشته باشد، لازم است هر ۶ ماه یک بار فشار خون توسط پزشک کنترل شود و در صورت بالا بودن فشار خون، تحت نظر پزشک قرار گیرد.

۲- پرهیز از مصرف دخانیات (سیگار، قلیان، پیپ و ...) و مشروبات الکلی.

۳- حفظ کنترل و ثبات وزن در حد مطلوب به کمک تغذیه مناسب.

۴- حفظ وزن مناسب:

افزایش وزن و اضافه وزن و دیابت خطر سکته قلبی را افزایش می‌دهد.شاخص توده بدنی بالاتر از ۳۰، در صد خطر سکته قلبی و عروقی را به شدت افزایش می‌دهد.
5- فعالیت بدنی و ورزش منظم:

فعالیت بدنی در کاهش فشار خون، اضافه وزن و دیابت موثر است. روزانه انجام فعالیت بدنی متعادل به طوری که سبب افزایش ضربان قلب و تعریق شود، توصیه شده است.
۶- شرکت در معاینات پزشکی منظم و اطمینان از حد مطلوب چربی خون.

سابقه فامیلی بیماری‌های قلبی-عروقی زودرس در صورتی در شما وجود دارد که:

بیماری قلبی – عروقی در پدر یا برادر شما سنین پایین تر 55 سال تشخیص داده شده باشد.

بیماری قلبی – عروقی در مادر یا خواهر شما در سنین پایین تر 65 سال تشخیص داده شده باشد.

اگرچه عده ای از افراد با خطر بیشتری در مقایسه با دیگران در معرض بیماری قلبی یا سکته مغزی قرار دارند ولی دانستن اینکه چه کسی دچار آن خواهد شد غیر ممکن است ؛ از این رو لازم است همه افراد حتی کسانی که در معرض خطر پایین تری قرار دارند ، از آمادگی لازم برای مواجهه با آنها برخوردار باشند . 

احساس فشار آزاردهنده ، سنگینی یا درد در وسط قفسه سینه که معمولاً به طور ناگهانی شروع می شود و بیش از چند دقیقه ادامه می یابد ، مهم ترین علامت بالینی ترین سکته قلبی است.درد قفسه سینه با هر یک از نشانه های عرق سرد، رنگ پریدگی پوست، تنگی نفس، تهوع، گیجی، ضعف یا خستگی بدون علت و نبض سریع یا نامنظم از دیگر نشانه های حمله قلبی است و اگر این درد به نشانه ها، گردن، بازوها و فک پایین انتشار داشته باشد، جدی‌تر خواهد بود.

بسیاری از افراد گمان می‌کنند که سکته قلبی همواره به شکل ناگهانی و شدید اتفاق می‌افتد، ولی بسیاری از حملات ممکن است به صورت آهسته و با یک درد ناراحتی معمولی و ملایم شروع شوند که گاهی افراد به دلیل خفیف بودن نشانه ها از درخواست کمک خودداری می‌کنند. در برخی از بیماران نیز ممکن است فقط نشانه‌هایی از درد در بازو و گلو وجود داشته باشد

از هرگونه حرکت و فعالیتی در بیمار جداً پرهیز شود. فرد به حالت نشسته یا نیمه‌خوابیده قرار گیرد و لباس‌های تنگ او را شل کنید. بیمار در اسرع وقت با برانکارد و یا صندلی چرخ‌دار به مراکز درمانی و یا بیمارستان منتقل شود.

بیماریهای واگیردار ، بیماریهایی هستند که از فرد بیمار به فرد سالم سرایت میکنند. بیماری از طریق یک عامل بیماری زا مانند ویروس ، باکتری، قارچ و .... به فرد سالم انتقال می یابد .

نگرانی و خطر این دسته از بیماریها در آن است که میتوانند باعث همه گیری شده و تعداد زیادی از افراد جامعه را مبتلا کنند .

در طی قرنهای گذشته، بیماریهای واگیردار همواره یکی از تهدید کننده های اصلی سلامت انسان محسوب میشده اند . گاهی یکی از این بیماریها به سرعت در بین تعداد زیادی از افراد شیوع پیدا میکرد و باعث مرگ و میر بالای افراد میشد .

امروزه ، اگرچه هنوز شاهد برخی از انواع این بیماریها هستیم ، اما با استفاده از ؛ واکسیناسیون ، رعایت بهداشت فردی ، بهسازی محیط ، بهبود وضع تغذیه و ..... تعداد زیادی از بیماریهای واگیردار کنترل شده اند .

بیماریهای واگیردار را میتوان بر اساس شیوه های انتقال و انتشار به پنج دسته طبقه بندی کرد:

از طریق پوست و مخاط

از طریق دستگاه تنفس

از طریق دستگاه گوارش

از طریق خون و ترشحات بدن

از طریق دستگاه تناسلی

در این بیماری میکروبها از طریق غذا ، آب و دستهای آلوده وارد دهان می شوند .

بیش از نیمی از همه بیماریها و مرگ ومیر کودکان خردسال و همچنین بسیاری از افراد بزرگسال در اثر این نوع بیماری می باشد .

1 - اگر از سالم بودن آب آشامیدنی اطمینان ندارید، حتماً قبل از مصرف آن را بجوشانید .

2 - از مصرف یخ های آماده خودداری کنید، مگر مطمئن شوید که از آب سالم تهیه شده است .

3 - از مصرف سبزی های خام و سالادهایی که از شست وشو و ضدعفونی کردن آنها اطمینان ندارید ، خودداری کنید .

4 - شیر خام را قبل از مصرف باید حداقل یک دقیقه با هم زدن مداوم جوشاند و در صورت خطر تب مالت به مدت طولانی تر جوشاند . 

5 - از مصرف غذاهای خیابانی که توسط دست فروشان تهیه می شود ، خودداری کنید .

6 - قبل از آماده سازی و صرف غذا حتماً دستهای خود را با آب و صابون بشویید .

7 - از شست و شوی دست و صورت ، ظروف ، میوه و سبزی در آبهای روان و غیربهداشتی خودداری کنید .

8 - غذاهایی را بخورید که کاملا پخته شده باشند . 

9 - در صورت شیوع بیماریهای روده ای بهتر است از خوردن کاهو و سبزیهای خام خودداری کنید .

مهم ترین بیماریهای ویروسی که از طریق دستگاه تنفسی انتشار می یابند عبارت اند از: سرماخوردگی و آنفلوانزا  

در این بیماری ها، ویروس به وسیله قطرات کوچکی که به هنگام عطسه یا سرفه عفونی فرد بیمار در هوا پخش میشود به دیگران سرایت میکند .

یکی از شایع ترین بیماری های انگلی که از طریق پوست و مو به دیگران سرایت میکند پدیکلوزیس است .

در بیماری پدیکلوزیس ، شپش سر که نوعی انگل پوست بدن انسان است در ناحیه عقب سر در قسمت کردن و در پشت گوش زندگی میکند و در آنجا تخم میگذارد که با خارش شدید در این نواحی همراه است. شپش سر میتواند حرکت کند و از افراد مبتلا به افراد سالم برود و تخم گذاری کند و آنها را نیز آلوده سازد.  

ویروسها ، باکتریها ، تک یاخته ها و قارچ ها عوامل بیماریزایی هستند که از طریق دستگاه تناسلی منتقل می شوند و باعث آلودگی فرد سالم می شوند .

• ترشح غیر طبیعی ( از نظر حجم ، رنگ و بو ) از مجرای تناسلی

• زخم با ضایعات جلدی ( پوستی ) در نواحی تناسلی

• عفونت های غیر معمول

• غدد متورم در ناحیه تناسلی ، درد در نواحی پایین شکم

• سوزش ادرار

گاهی به علل مختلف ، از جمله آلودگی ناشی از ویروس ، کبد التهاب پیدا میکند که این امر موجب وارد آمدن آسیب به کبد و مختل کردن فعالیت آن میشود . به این وضعیت بیماری هپاتیت گفته میشود .  

با توجه به نوع ویروس آلوده کننده ، انواع مختلف هپاتیت مانند هپاتیت G , E , D , C , B , A و GB شناخته شده اند .  

هپاتیت نوع B و C شایع ترین آنهاست و احتمال مزمن شدن بیماری در مبتلایان به هپاتیت نوع C بیشتر است .

هپاتیت B و C از طریق خون و مخاط وارد بدن میشوند. اما سایر هپاتیت ها از طریق غذا و آب آلوده وارد بدن میشوند.

از عواملی که ایجاد هپاتیت میکنند میتوان به افراط در مصرف الکل ، اثر برخی داروها ، آلودگی به باکتری و هم چنین ویروس اشاره نمود . هپاتیت ویروسی منجر به عفونت کبدی می گردد .  

( توضیح خارج از کتاب ) : ویروس HCV عامل هپاتیت C میباشد . ویروس عمدتاً کبد را تحت تأثیر قرار می دهد . هپاتیت C اغلب هیچ علائمی ندارد ، اما عفونت مزمن موجب زخم شدن کبد میشود و پس از چند سال به سیروز کبد ( فرسودگی کبد ) می انجامد . افراد مبتلا به سیروز کبد گاهاً دچار نارسایی کبد ، سرطان کبد با عروق بسیار متورم مری و معده میشوند که این مورد آخر می تواند منجر به خون ریزی تا حد مرگ شود . اصلی ترین عامل ابتلا به این نوع هپاتیت ، خون و فرآورده های خونی میباشد .

( توضیح خارج از کتاب ) : ویروس HBSAg عامل ایجاد این نوع هپاتیت میباشد . هپاتیت B انواع مختلف دارد که انواع آن بسته به محل زندگی افراد میتواند تغییر کند . ویروس پس از وارد شدن به بدن در کبد جایگزین شده و شروع به رشد و تکثیر نموده و سپس وارد خون میشود . هر فردی که در خون او HBSAg وجود داشته باشد آلوده تلقی میشود . آزمایشات معمول برای شناسایی این ویروس PCR و HBSDNA می باشند .  

۱- روابط جنسی پر خطر

۲- خون و فرآورده های خونی

۳- از مادر به جنین از طریق بند ناف

۴- از مادر به نوزاد از طریق رابطه مداوم و شیردهی

۵- معتادان تزریقی و سرنگ مشترک

۶- وسایل آلوده در دندان پزشکی و آرایشگاه ها

۷- کادر درمان مانند پزشکان و پرستاران و ...

۸- از طریق افراد خانواده فرد مبتلا

بیماری هپاتیت B از یک سو میتواند بدون علامت باشد و از سوی دیگر میتواند علائم بسیار شدید همراه با درگیری شدید کبدی ایجاد نماید.

به طور معمول بعد از ورود ویروس به بدن فرد تا یک دوره بدون علامت است .  

علائم اولیه شبیه سرماخوردگی میباشد. از قبیل : ضعف ، کسالت ، بی اشتهایی ، تهوع ، استفراغ ، تب ، خستگی ، بی حالی ، درد عضلات ، التهاب مفاصل .

در مرحله دوم : عوارض پوستی ، بروز زردی در پوست و چشم در فرد ، تیره شدن رنگ ادرار و کم رنگ شدن رنگ مدفوع ایجاد میشود .

در صورت ابتلای یکی از اعضای خانواده یا نزدیکان به بیماری هپاتیت B برای جلوگیری از انتقال بیماری به دیگر اعضا ، رعایت نکات زیر ضروری است :

1- آزمایش خون اعضا یا نزدیکان و اطمینان از عدم ابتلای آنها به بیماری

2- تزریق واکسن

3- استفاده نکردن از وسایل مشترک با بیمار

4- عدم تماس با مایعات و خون بیمار

5- عدم تماس با پوست بریده یا زخم شده بیمار

6- استفاده نکردن از وسایل تیز و برنده مثل تیغ و ناخن گیر و ... متعلق به شخص بیمار

(Acquired Immune Deficiency Syndrome - AIDS) ایدز (Human Immunodeficiency Virus = HIV) اچ آی وی

اچ آی وی یا همان سندرم نقص ایمنی اکتسابی ، ویروسی است که با ورود به بدن و ماندگار شدن در آن ، در نهایت باعث ایجاد بیماری ایدز در انسان می شود .

ویروس اچ آی وی خود به خود تولید نمیشود بلکه میتواند از طریق انسان از فردی به فرد دیگر منتقل شود .

HIV AIDS

آلودگی با ویروس اچ آی وی یک بیماری عفونی قابل کنترل است که اغلب مردم آن را با نام ایدز میشناسند ، در حالی که ایدز تنها مرحله انتهایی و پیشرفته از اچ آی وی است که همراه با بیماریهای مختلف و علائم شدید است و به دلیل سرکوب سیستم ایمنی ، عفونت های دیگری از جمله بعضی بدخیمی ها و سرطان در فرد بروز پیدا میکنند . در صورتی که فرد آلوده به اچ آی وی به موقع و به طور صحیح تحت مراقبت و درمان قرار گیرد ممکن است تا آخر عمر مبتلا به بیماری ایدز نشود .

بیش از سه دهه از شناخت اچ آی وی و بیماری ایدز میگذرد . همه گیری جهانی این بیماری موجب ایجاد یکی از بزرگترین چالش ها در زندگی فردی و اجتماعی انسان به خصوص نوجوانان و جوانان شده است . در حال حاضر در سطح جهان بالغ بر 36 میلیون نفر از جمله 2 میلیون کودک با اچ آی وی زندگی می کنند .  

برای اینکه بتوانیم اچ آی وی را کنترل کنیم ابتدا لازم است تا با عملکرد ویروس در بدن و سیستم دفاعی بدن آشنا شویم .

مدتی بعد از ورود اچ آی وی به بدن گلبولهای سفید به نشانه حضور این ویروس مادهای را در خون ترشح می کنند که آنتی بادی نامیده میشود . آنتی بادی هیچ عارضه یا علامتی در بدن ایجاد نمیکند ؛ ولی وجود آن با آزمایش قابل تشخیص است .

از زمان ورود ویروس به بدن تا زمانی که گلبولهای سفید آنتی بادی ترشح کنند و سطح آنتی بادی به حد قابل تشخیص برسد ، مدتی بین دو هفته و گاهی تا سه ماه طول میکشد . به این مدت زمان « دوران پنجره » میگویند . در دوران پنجره علی رغم اینکه ویروس در بدن فرد هست ولی نتیجه آزمایش منفی است .  

اچ آی وی آزمایش تشخیصی اختصاصی دارد و در آزمایشهای متداول و معمول انجام شده مانند آزمایش خون مشخص نمی شود .

توجه به این نکته بسیار مهم است که در صورت مشکوک بودن فردی به بیماری هیچ گاه وجود یک آزمایش منفی در او به معنی عدم ابتلای وی نیست چون ممکن است در دوران پنجره باشد . پس لازم است تا فرد مجدداً مورد مشاوره و آزمایش قرار گیرد .

امکان انجام مشاوره و آزمایش محرمانه و رایگان اچ آی وی و نیز دسترسی به داروهای ضد ویروس اچ آی وی به صورت رایگان برای تمام بیماران در مراکز مشاوره بیماریهای رفتاری در سراسر کشور فراهم است .

با زیاد شدن تعداد ویروس در بدن فرد مبتلا و کم شدن سلولهای دفاعی در بدن وی به تدریج علائم اصلی بیماری ظاهر می شود . این علائم متنوع بوده و می تواند شامل انواع عفونت ها مثل برفک دهانی ، سل ، عفونت های ریوی و ... باشد .

تاکنون داروی مؤثری که بتواند ویروس را به طور کامل از بین ببرد شناخته نشده، اما داروهای مناسبی وجود دارند که می توانند تعداد ویروس را در خون به شدت کم کرده و مانع پدید آمدن علائم و مرحله ایدز » شوند . مراقبت مستمر از مبتلایان به همراه درمان به موقع، می تواند در به تعویق انداختن مرحله بیماری بسیار مؤثر باشد و فرد را به یک زندگی عادی برگرداند.  

تصویر زیر راه های انتقال ویروس اچ آی وی را نشان می دهد.

بعد از انتقال از طریق خون و فرآورده های خونی ، اصلی ترین راه انتقال ، تماس جنسی پر خطر می باشد .

ویروس اچ آی وی تنها در گلبولهای سفید قادر به ادامه حیات است و گلبول سفید هم فقط در خون و ترشحات جنسی وجود دارد

ویروس اچ آی وی از طریق تماسهای معمولی زیر منتقل نمی شود . پس نیازی به جداسازی افراد مبتلا به ویروس اچ آی وی نیست و زندگی در کنار این افراد و با اشتغال و تحصیل در کنار آنها خطری برای دیگران محسوب نمی شود .

کار کردن با یکدیگر و زندگی دسته جمعی ، هم صحبت شدن و معاشرت های اجتماعی یا تماس روزمره با مبتلا : شامل همسفر شدن ، همکلاس بودن و نشستن در کنار یکدیگر

روابط عادی اجتماعی مثل سوار شدن در اتوبوس و تاکسی و استفاده از تلفن های عمومی

غذا خوردن، آشامیدن و یا استفاده از قاشق و چنگال ، لیوان و وسایل و ظروف غذاخوری

اشک و بزاق و از راه هوا ( عطسه و سرفه )

استفاده از سرویسهای بهداشتی مشترک مثل حمام ، توالت و استخرهای مشترک

توسط حیوانات ، حشرات ( پشه ) و یا نیش آنها  

بیماری اچ آی وی مخصوص طبقه ، قشر و یا گروه خاصی نیست . این بیماری یک بیماری عفونی است که اگر عامل آن وارد بدن هر کسی شود، فرد را به بیماری مبتلا می کند . اصلی ترین روش پیشگیری در همه بیماریهای عفونی از جمله اچ آی وی آن است که مانع ورود میکروارگانیسم (ویروسی ) به بدن شویم

1. پرهیز از مصرف مواد مخدر به خصوص مواد مخدر تزریقی
2. پایبندی به شئونات اخلاقی
3. رعایت احتیاط های معمول و لازم در مواجهه با افراد مبتلا
4. پرهیز از اقداماتی که منجر به سوراخ شدن پوست می شود ، مانند : حجامت غیر استریل ، خالکوبی و .....
5. پرهیز از استفاده از وسایل نوک تیز و برنده به طور مشترک
6. اطمینان از انجام استریل خدمات دندان پزشکی
7. پرهیز از حضور در موقعیت های خطر آفرین

تقویت مهارت های برخورد قاطعانه و نه گفتن هنگام مواجه شدن با درخواست های نابجا کنار

گذاشتن افرادی که ما را در معرض رفتارهای پرخطر قرار میدهند و تقویت بیشتر روابط خانوادگی

دو راه اصلی پیشگیری از انتقال اچ آی وی:

1. عدم استفاده از سرنگ و سرسوزن مصرف شده
2. پرهیز از رفتارهای جنسی پرخطر

یکی دیگر از راه های مهم پیشگیری نیز اقدام برای درمان افراد مبتلاست . زیرا مصرف دارو به کاهش ویروس اچ آی وی در خون و ترشحات جنسی منجر می شود که در این صورت ، تماس اتفاقی با خون و ترشحات فرد مبتلا ، منجر به انتقال ویروس به دیگری نخواهد شد

-1روبان سفید شفاف مرواریدی : 

سرطان ریه

-2روبان سفید : 

اگزوستوز متعدد ارثی ( اتحاد روبان سفید برای مادران ایمن : اطمینان از بارداری و زایمان ایمن برای همه زنان و نوزادان متولد شده در هر کشور در سراسر جهان )

-3روبان با نمای شبیه گورخر : 

بیماری های نادر ( در اثر عوامل ژنتیکی و غیر ژنتیکی ) ، تومورهای سرطانی و عصبی غددی ، بیماری اهلرز دانلوس

-4 روبان زرد : 

سرطان استخوان ، پیشگیری از خودکشی ، اندومتریوز

5  -روبان شبیه پازل : 

اوتیسم

-6 روبان با نمای ابر : 

فتق مادرزادی دیافراگم

7 -روبان آبی : 

میلیت عرضی ، کودک آزاری ، توبروز اسکلروز ، سندرم استیونس جانسون ، سرطان روده بزرگ ، سندرم خستگی مزمن ، ترک اعتیاد ، بیماری استخوان شکننده

8 -روبان نیلی : 

آلودگی با استافیلوکوک اورئوس ( نوعی باکتری بیماری زا ) مقاوم به آنتی بیوتیک

-9روبان آبی روشن : 

سرطان پروستات ، انتقال خون بین دوقلوها ( نوعی مشکل خطرناک در بارداری های دوقلو )

10 -روبان سبز یشمی : 

هپاتیت ب ، سرطان کبد

11  -روبان بنفش:

انواع سرطان به طور عمومی ، کرون و کولیت ، مسمومیت با مواد مخدر ، سارکوئیدوز ، لوپوس ، سندرم شوگرن ، سکته مغزی ، فیبروز کیستی (Cystic Fibrosis) ، بیماری آلزایمر ، سرطان پانکراس

12-روبان با رنگ اسطوخودوس : 

صرع

13-روبان بنفش روشن : 

اختلالات خوردن ( بی اشتهایی عصبی و پرخوری عصبی ) ، سرطان معده ، سرطان مری ، پرفشاری خون ریوی

-14 روبان صورتی و آبی : 

سرطان سینه در مردان ، سرطان التهابی سینه ، ناباروری

15  -روبان نارنجی : 

لوسمی ، مولتیپل اسکلروزیس (MS) یا ام اس ، سوء تغذیه ، اختلال بیش فعالی با کمبود توجه

-16 روبان قرمز : 

ایدز ، سوء استفاده مواد ، واسکولیت ، بیماری قلبی

-17 روبان خاکستری : 

اختلال شخصیت مرزی ، دیابت ، سرطان مغز ، آسم

18 -روبان سیاه : 

عزاداری ، ملانوم 19 - روبان صورتی : سرطان سینه

-20 روبان سبز : 

آسیب پس از ضربه مغزی ، فلج مغزی ، بیماری سلیاک ، بیماری لایم ، پیوند عضو ، سرطان کلیه ، حفاظت از محیط زیست

21 -روبان آبی تیره : 

سندرم تخمدان پلی کیستیک ، بیماری کیست کلیه ، سرطان تخمدان ، میاستنی گراویس ، اختلال اضطراب ، اختلال استرس پس از حادثه (PTSD)

-22 روبان بنفش : 

لنفوم هوچکین

-23 روبان طلایی : 

سرطان های دوران کودکی

24 -روبان قرمز و طلایی : 

کمبود پلاکت وابسته به ایمنی در نوزادان

-25 روبان بنفش و قرمز : 

میگرن مزمن

-26 روبان قرمز تیره و عاجی : 

سرطان های سر و گردن

بهداشت فردی عبارت است از کلیه فعالیت‌ها و اقداماتی که هر فرد به طور مسئولانه برای حفظ، تأمین و ارتقای سلامت خود و یا در نهایت برای اطرافیانش انجام می‌دهد. این فعالیت‌ها و اقدامات شامل مراقبت از اعضا و جوارح بدن (چشم، گوش، پوست و مو، دهان و دندان و ...)، تغذیه، ورزش، خواب و استراحت می‌شود.  

رعایت بهداشت فردی علاوه بر حفظ آراستگی فرد، از انتقال عوامل بیماری‌زا به دیگران جلوگیری می‌کند و این امر به تأمین سلامت جامعه کمک می‌کند.

علاوه بر این، افراد سالم و آراسته به راحتی نظر دیگران را جلب می‌کنند و این امر باعث تقویت حس خود ارزشمندی و عزت نفس در آنها می‌شود.  

آموزش و فراگیری عادت‌ها و رفتارهای صحیح بهداشت فردی، افراد را قادر می‌سازد تا بتوانند بیماری‌ها و ناتوانی‌های جسمی و روحی خود را که مانع رسیدن به دوران بزرگسالی و سالمندی سالم و موفق است، کنترل کنند و به طول عمر و ارتقای کیفیت زندگی خود نیز بیفزایند.  

در درس اول گفتیم، بهداشت و سلامت از حقوق اولیه افراد در هر جامعه‌ای محسوب می‌شود و دولت‌ها موظف به تأمین این مهم می‌باشند. صاحب‌نظران مسائل بهداشتی، دانش‌آموزان را از آسیب‌پذیرترین قشرهای جامعه می‌دانند که در معرض تهاجم انواع تهدیدات اجتماعی، روانی و جسمانی قرار دارند و در صورت عدم رعایت موازین بهداشتی بیشترین آسیب به آنها وارد می‌شود و بخش اعظم این آسیب‌ها ناشی از عدم اطلاع آنان از دانش، بینش و رفتارهای بهداشتی لازم در این زمینه است؛ برای نمونه، ابتلا به بیماری سرماخوردگی و آنفولانزا که به طور مستقیم ناشی از عادت‌های غیربهداشتی است، می‌تواند دانش‌آموزان زیادی را درگیر کند.  

در این درس به بررسی اعضای خارجی بدن یعنی چشم، گوش، پوست و مو، دهان و دندان و نحوه رعایت بهداشت در مورد آنها می‌پردازیم و در نهایت خواب، این نعمت الهی را که باعث کسب انرژی، تازه شدن جسم و ذهن و ... می‌شود را بررسی می‌کنیم.

چشم حساس‌ترین عضو بدن است و برای حفظ بهداشت چشم و برخورداری از بینایی مطلوب؛ معاینه منظم چشم‌ها، شناسایی و رفع مشکلات چشمی، آشنایی با عوارض چشمی و مراقبت مداوم از چشم‌ها ضروری است.

حدت بینایی و یا دید مطلوب (حدت: تندی، تیزی، شدت، برندگی، ...) میزان سلامت چشم‌ها و سطح توانایی حس بینایی را نشان می‌دهد.

مشکلات بینایی معمولاً با نشانه‌هایی همراه است که فرد را متوجه مشکل خود می‌کند تا به پزشک مراجعه کند، ولی گاهی افراد به خصوص افراد کم سن و سال متوجه این نشانه‌ها نمی‌شوند؛ از این رو لازم است برای همه افراد هر یک تا دو سال یک‌بار معاینات چشمی انجام بگیرد تا در صورت وجود عیوب انکساری و یا بیماری بتوان با اقدام به موقع از پیشرفت آن جلوگیری کرد.  

انجام این فعالیت بسیار مهم است. با انجام آن متوجه می‌شوید که چشم‌های شما از سلامت کامل برخوردار است یا ممکن است دچار مشکلاتی هر چند جزئی باشد. حتماً آن را انجام دهید:

هر یک از نشانه‌های زیر بیان کننده این است که چشمان شما نیاز به توجه و مراقبت بیشتر دارد و مراجعه به چشم پزشک توصیه می‌شود.

علایم و نشانه ها

• نگه داشتن خیلی نزدیک یا دور متن خواندنی در مقابل چشم به هنگام مطالعه
• احساس خستگی زودهنگام چشم ها هنگام مطالعه، رانندگی و ...
• احساس سردرد گاه به گاه به خصوص در ساعتهای انتهایی روز
• احساس خارش، سوزش و یا درد در چشم
• مشاهده ترشحات چشمی پس از خواب شبانه
• نداشتن دید کافی هنگام غروب آفتاب
• تفاوت غیر معمول در وضوح بینایی در تاریکی و روشنایی
• تفاوت زیاد در وضوح بینایی بین دو چشم   

عیوب انکساری به بیماری‌های چشمی گفته می‌شود که به علت بروز تغییراتی در ساختار کره چشم به وجود می‌آیند. به خاطر این تغییرات مسیر شکست نور در داخل چشم تغییر می‌کند و تصویر در جای دیگری غیر از روی شبکیه ایجاد می‌شود.

این عیوب از جمله عواملی هستند که می‌توانند حدت بینایی را دچار اختلال کنند.

انواع عیوب انکساری چشم عبارت اند از: نزدیک بینی، دوربینی، آستیگماتیسم، پیرچشمی

عیوب انکساری را می‌توان با عینک، لنز طبی، جراحی و اشعه لیزر اصلاح کرد. عینک‌ها و لنزهای طبی باعث می‌شوند تصاویر به شکل مطلوبی روی شبکیه بیفتند و حدت بینایی به حالت طبیعی برگردد و دید فرد اصلاح شود. از آنجا که لنزها روی قرنیه چشم مستقر می‌شوند، نظافت و نگهداری مطلوب آنها برای پیشگیری از عفونت چشم ضرورت دارد.  

در نزدیک بینی، چشم ما اشیای نزدیک را واضح اما اشیای دور را تار می‌بیند. در چشم افراد نزدیک بین معمولاً کره چشم بزرگتر از حد طبیعی است. معمولاً، به موازات رشد و تکامل بدن در دوران نوجوانی نزدیک بینی تشدید می‌شود.

(مطلب خارج از کتاب درسی): 

آسیایی‌ها و زنان بیشتر دچار نزدیک بینی می‌شوند. بیش از 30% افراد جهان دچار درجاتی از نزدیک بینی هستند. نزدیک بینی اغلب به دلیل زیاد بودن تحدب قرنیه چشم و بزرگتر بودن طول کره چشم نسبت به حالت عادی است که نقطه کانونی عدسی روی شبکیه قرار نمیگیرد و در جلوی آن تشکیل میشود. افراد نزدیک بین فقط وقتی تصویر جسمی را واضح میبینند که جسم به چشم آنها نزدیک باشد.

این بیماری ارثی است ولی به عوامل دیگری بجز ژن نیز بستگی دارد. معمولاً در دوران کودکی ظاهر میشود و پس از ایجاد شدن ، با رشد بدن و چشم شدت آن افزایش یافته و شماره عینک بالاتر میرود. برای درمان نزدیک بینی از عینک با عدسی واگرا (مقعر) استفاده میشود. شماره عینک افراد نزدیک بین منفی است و هر چه چشم ضعیف تر باشد شماره بالاتر خواهد بود 

در دوربینی ، اشیای دور واضح و اشیای نزدیک تار دیده می شوند . در چشم افراد دوربین معمولاً کره چشم کوچک تر از حد طبیعی است .

(مطلب خارج از کتاب درسی ) : حدود % 25 افراد جامعه دچار این مشکل میشوند. دوربینی اغلب به دلیل کم بودن تحدب قرنیه چشم یا کوچکتر بودن کره چشم این افراد نسبت به حالت عادی است و نقطه کانونی عدسی روی شبکیه قرار نمی گیرد و در پشت آن تشکیل میشود و فرد مجبور است سرش را از اجسام دور کرده تا تصویر روی شبکیه بیفتد .

شیوع دوربینی از نزدیک بینی کمتر است . دوربینی در اغلب موارد ارثی است . بسیاری از بچه ها با دوربینی متولد میشوند و بعضی مدتی پس از تولد دچار آن میشوند .  

برای درمان دوربینی از عینک با عدسی همگرا (محدب ) استفاده میشود. شماره عینک افراد دوربین مثبت است و هرچه چشم ضعیف تر باشد شماره بالاتر خواهد بود

در آستیگماتیسم، شکل غیر عادی قرنیه موجب تاری دید میشود. آستیگماتیسم ، هم بر دید دور و هم بر دید نزدیک تأثیر میگذارد. چشم بعضی ها ممکن است هم آستیگمات باشد، هم نزدیک بین یا دوربین .

مطلب خارج از کتاب درسی:

بر اساس یک پژوهش در آمریکا، از هر 10 کودک در سنین 5 تا 17 سالگی ، 3 کودک مبتلا به آستیگماتیسم هستند . در بنگلادش 32.4% افراد بالای سی سال مبتلا به این بیماری هستند . به طور کلی ، درجه شیوع آستیگماتیسم با افزایش سن ، رابطه مستقیم دارد  

آستیگماتیسم یا کژبینی یکی از شایع ترین مشکلات اپتیکی چشم است ، و معمولاً علت آن نامنظمی شکل و انحنای قرنیه یا عدسی است . گاهی نیز علت آن نامنظمی شکل و انحنای عدسی چشم که در پشت عنبیه قرار دارد میباشد. آستیگماتیسم حالتی است که چند تا از دیوپترهای چشم کرویت خود را از دست داده اند .  

اگر چشم را به عنوان یک عدسی کروی در نظر بگیریم، هرگاه این عدسی از حالت کروی خارج شود و به سمت حالت بیضوی برود (شبیه خربزه ) ، در این صورت دارای دو کانون خطی به جای یک کانون نقطه ایی خواهد بود . در نتیجه تصاویر به دلیل انکسار نامساوی در قسمتهای مختلف قرنیه کاملاً بر روی شبکیه متمرکز نمیشوند و تصاویر چه دور و چه نزدیک تار میشوند. بنابراین افرادی که دچار درجات بالایی از آستیگماتیسم هستند نه تنها همانند افراد نزدیک بین اشیای دور را تار میبینند ، بلکه اشیای نزدیک را هم تار میبینند . افراد آستیگمات گاهی اوقات نورهای اضافی در مسیر دید خود میبینند .  

پیرچشمی نیز یکی دیگر از عیوب انکساری چشم است که به دلیل سخت شدن پوسته عدسی چشم به وقوع میپیوندد و از میان سالی شروع میشود .

( مطلب خارج از کتاب درسی ) : 

پیر چشمی ، دوربینی و اختلال دید بر اثر بالا رفتن سن است که در آن با از دست رفتن تدریجی خاصیت ارتجاعی عدسی چشم ، قدرت تطابق کم میشود . در بعضی موارد پیر چشمی با دوربینی اشتباه گرفته میشود ولی در پیر چشمی هم توانایی دید نزدیک و هم دید دور مختل میشود .

پیر چشمی بخشی از روند طبیعی افزایش سن میباشد و در هنگامی که عدسی چشم قابلیت انعطاف خود را به تدریج از دست میدهد ، اتفاق می افتد . معمولاً این حالت در حدود سن 40-45 سالگی شروع میشود . در نتیجه افراد با دید طبیعی ( بدون ضعف چشم ) به عینک مطالعه احتیاج پیدا میکنند و افراد نزدیک بین یا دوربین احتیاج به دو عینک یکی برای دور و یکی برای نزدیک یا عینک دو دید پیدا میکنند . یک مزیت نزدیک بینی کمتر از -2 دیوپتر این است که این افراد بعد از شروع پیرچشمی میتوانند عینک دور خود را بردارند و قادر به خواندن بدون عینک باشند . بعد از انجام لیزر برای اصلاح نزدیک بینی ، این توانایی از دست خواهد رفت زیرا این افراد همانند سایر افراد طبیعی نیاز به عینک مطالعه خواهند داشت . اما افراد با نزدیک بینی متوسط و شدید پس از شروع پیرچشمی علاوه بر عینک دور نیاز به عینک مطالعه هم خواهند داشت و در واقع مزیتی نسبت به افراد طبیعی ندارند .  

لیزر تأثیری بر روی قدرت متمرکز کننده عدسی چشم نداشته و بنابراین نمیتواند پیرچشمی را درمان کند . بتازگی محققان دانشگاه لیدز انگلیس روشی را کشف کردند که افراد مبتلا به پیرچشمی را از عینک بی نیاز میکند . در این روش ، از مواد استفاده شده در صفحه نمایشهای کریستال مایع (LCD) استفاده میشود . با استفاده از این مواد ، عدسیهای مصنوعی تولید میشود که با حرکت ماهیچه های اطراف عدسی طبیعی چشم ، به طور خودکار متمرکز میشوند و مشکلات مربوط به عدسی مانند پیرچشمی و آب مروارید را حل میکنند . 

چشم در معرض تهدیدات محیطی فراوانی قرار دارد و سالانه افراد زیادی به دلیل آسیب چشمی به بیمارستان ها مراجعه می کنند. مهمترین آسیبهای چشمی که معمولاً افراد با آنها مواجه میشوند ، عبارت اند از :  

• فرو رفتن گرد و غبار به درون چشم

• آلوده شدن چشم با مواد شیمیایی

• فرو رفتن جسم خارجی به چشم یا ضربه به چشم

• برق زدگی چشم

• عارضه خشکی و سوزش چشم هنگام کار با رایانه

توصیه: برای محافظت از چشم در برابر گرد و غبار بهتر است تا حد امکان از قرار گرفتن در چنین وضعیتی اجتناب شود و در صورت نیاز حتماً از عینک محافظ چشم استفاده شود.

اقدامات لازم: در صورت ورود گرد و غبار به چشم، حتماً از مالش چشم خودداری کنید و با آب جوشانده سرد شده چشم را شست وشو دهید.

برای این کار ظرفی مناسب و تمیز را پر از آب سالم کرده و با قراردادن چشم ها در آن و چند مرتبه پلک زدن تلاش کنید تا جسم خارجی (گرد و غبار) از چشم بیرون بیاید.  

برخی افراد به علت سر و کار داشتن با مواد شیمیایی مانند کار با سفید کننده ها، حشره کش ها، شوینده ها و ... ممکن است دچار ناراحتی های چشمی شوند.  

توصیه: برای جلوگیری از این آسیب توصیه میشود هنگام کار با مواد شیمیایی حتماً از عینک های محافظ استفاده شود.

اقدامات لازم: در صورت آلوده شدن چشم با مواد شیمیایی، لازم است چشم را با آب فراوان به طور پی در پی شست وشو داد و در اسرع وقت به پزشک مراجعه کرد.

فرو رفتن جسم خارجی به چشم، در اثر قلاب سنگ، آتش بازی، تفنگ بادی و یا اجسام نوک تیز مانند مداد یا هنگام تصادف و یا خوردن ضربه به چشم در حین ورزش و بازی نمونه هایی از آسیبهای شایع چشمی هستند.

توصیه:

برای جلوگیری از این آسیبها پیشنهاد میشود نکات ایمنی رعایت شود و در زمان بازی و ورزش تا حد امکان از داشتن عینک معمولی خودداری و در صورت نیاز حتماً از عینک های ورزشی استفاده شود.  

اقدامات لازم:

هنگام فرو رفتن جسم خارجی به چشم یا ضربه به چشم، مصدوم را به پشت بخوابانید و سر و چشم او را ثابت نگه دارید تا حرکت نکند. یک باند (گاز) استریل روی چشم آسیب دیده قرار دهید (فشار نیاورید) و بعد از گذاشتن باند روی آن یک محافظ چشمی قرار دهید. در اسرع وقت مصدوم را به پزشک برسانید.

بهتر است، مصدوم برای جلوگیری از حرکت چشم، هر دو چشم خود را ببندد و از دستکاری چشم پرهیز کند.

در تصویر نحوه ثابت نگه داشتن سر مصدوم هنگام فرو رفتن جسم خارجی و یا ضربه به چشم نشان داده شده است.

برق زدگی‌های ناشی از تشعشعات تخلیه الکتریکی و حرارت، همچون سوختگی قرنیه چشم در جوشکاران و انعکاس نور در چشم اسکی بازان از موارد برق زدگی چشم است.

توصیه:

برای جلوگیری از این آسیب توصیه میشود هنگام کار حتماً از عینک محافظ استفاده شود.

اقدامات لازم:

در صورت بروز این عارضه لازم است بعد از شست و شوی چشم ها با آب، چشم ها را خشک کرده و با یک بانداژ استریل ببندید تا از پلک زدن به مدت 8 تا 12 ساعت جلوگیری شود. در صورت مشکل حاد، لازم است حتماً به چشم پزشک مراجعه شود.  

تقریباً در 3 تا 4 درصد کسانی که زیاد با وسایل الکترونیکی کار میکنند، این عارضه دیده میشود.

علائم:

خستگی و خشکی چشم، سوزش، ریزش اشک و تاری دید گاهاً همراه با درد در گردن و شانه ها.

توصیه ها:

• هنگام کار کردن با رایانه به طور ارادی پلک بزنید.
• در صورت شدید بودن خشکی چشم، میتوانید از قطره های اشک مصنوعی استفاده کنید.
• مرکز صفحه مانیتور را حدود 10 تا 20 سانتی متر از چشم پایین تر قرار دهید.
• صفحه مانیتور را طوری قرار دهید که نور پنجره یا روشنایی اتاق به آن نتابد و روشنایی اتاق را به نصف وضعیت معمولی کاهش دهید.
• بعد از 5 تا 10 دقیقه خیره ماندن و نگاه مستمر به مانیتور رایانه و صفحه تلفن همراه، خشکی و خستگی چشم ایجاد میشود، پس بعد از هر 20 دقیقه کار با این وسایل، به مدت 20 ثانیه به فاصله 6 متری و دورتر نگاه کنید.  
• فاصله مانیتور با چشمان خود را در حدود 50 تا 60 سانتی متر تنظیم کنید.
• روشنایی و کنتراست مانیتور خود را در حدی که چشم احساس راحتی کند، تنظیم کنید.  

پوست به عنوان مهمترین پوشش بدن، نقش مهمی در سلامت انسان دارد و سموم و مواد زاید بدن را به شکل عرق از بدن خارج می کند.

پوست بزرگترین عضو بدن است و می تواند از بدن در مقابل حمله های میکروبی و عوارض زیان بار نور خورشید محافظت کند.

پوست بدن انسان عملکردی شبیه حس گرها دارد و قادر است پیام ها را از محیط بگیرد و به مغز منتقل کند.

پوست، عضوی پیچیده است که به مراقبت مناسب نیاز دارد.  

• آکنه (جوش غرور جوانی)
• آلودگی هوا و نور خورشید
• بوی نامطبوع بدن و پا
• حساسیت پوستی

بعضی از افراد پوست حساسی دارند. پوست این افراد معمولاً به محصولات شوینده و بسیاری از محصولات بهداشتی که عطر تندی دارند واکنش نشان میدهد و باعث ایجاد حساسیت پوستی در آنها می شود.

در این مواقع اگر خارش ناشی از حساسیت به درمانهای خانگی متداول جواب ندهد، رجوع به متخصص پوست ضرورت خواهد داشت.

آکنه، یک اختلال پوستی شایع در دوران بلوغ و جوانی است. در این اختلال پوستی، غده های چربی پوستی و پیاز مو ملتهب میشوند و بعد از آن، جوشهایی روی صورت و بدن پدیدار می گردند.

در حوالی بلوغ، افزایش ناگهانی هورمونها باعث تحریک غده های چربی میشود و به این ترتیب، چربی بیشتری در سطح پوست تولید و زمینه ساز بروز آکنه میشود.

ضایعات آکنه که معمولاً در حوالی بلوغ پدیدار میشود، عمدتاً روی صورت، گردن، شانه، بازو یا سینه دیده می شود.

آکنه معمولاً به شکل سه نوع جوش معمولی، جوش سرسفید و جوش سرسیاه دیده می شود.

آکنه درمان قطعی ندارد و معمولاً با افزایش سن از بین می رود.

عدم دست کاری آکنه از مهمترین نکات بهداشتی پوست است.

عوامل تشدید کننده آکنه

برخی از عوامل تشدید آکنه عبارت اند از:

• استرس

• قاعدگی

• استفاده از برخی از داروها

• دست کاری جوشها

• عرق کردن

• قرار گرفتن در معرض نور خورشید

قرار گرفتن طولانی مدت در معرض آلودگی هوا و نور خورشید از مهمترین عوامل محیطی آسیب رسان به پوست هستند.

عوارض آلودگی هوا بر روی صورت

• پوست: 

• کم آب شدن پوست، ایجاد خشکی و خارش، تیره شدن رنگ پوست

• پیشانی: 

• ایجاد خطوط بیشتر، افزایش خطوط اخم

• چانه و بینی:

• ایجاد جوش های سرسیاه، افتادگی پوست چانه  

گونه ها: 

متورم میشوند و جوشهای چرکی در منافذ پوست ایجاد می شود

لب ها: 

بیشتر شدن خطوط خنده، کاهش خاصیت ارتجاعی پوست

چشم ها: 

تیرگی اطراف چشم ایجاد خطوط بیشتر، افتادگی بیشتر ابروها

اگر چه قرار گرفتن در معرض نور خورشید برای تولید ویتامین D در بدن ضرورت دارد اما اگر در این کار افراط شود میتواند منجر به بروز عوارضی مانند آفتاب سوختگی شود. به علاوه قرار گرفتن در معرض اشعه زیان بار فرابنفش نور خورشید به مدت طولانی، خطر ابتلا به سرطان پوست و پیری زودرس را افزایش می دهد.  پرتوهای فرابنفش خورشید که به زمین می رسد شامل پرتوهای مضر UVA و کمی از پرتوهای UVB است.

در بیرون از خانه حتماً پیراهن آستین بلند بپوشید.

کرم ضد آفتاب بزنید.

کلاه بگذارید و عینک آفتابی بزنید

بوی نامطبوع بدن یکی از مشکلات شایع ناشی از تعریق در برخی از افراد است.

همراه با خروج مواد زائد از پوست، باکتریهایی که در نقاط مختلف پوست، خصوصاً در نواحی گرم و مرطوب زندگی می کنند، سبب تخمیر مواد موجود در عرق و پوست شده و ایجاد بوی نامطبوعی می کنند.

یکی از مشکلات افراد در زمینه بهداشت فردی بوی بد پا است، که ناشی از فعالیت باکتریهایی است که در کف پا و بین انگشتان جمع می شوند.

ورزش، گرمی هوا، پوشیدن لباس های ضخیم، خستگی، عصبانیت، نگرانی و هیجان

• استحمام (حداقل دو بار در هفته)

• تعویض منظم لباسها به خصوص لباسهای زیر

• شست و شوی روزانه پاها و جورابها

• خشک کردن پاها پس از شست و شو

• قرار دادن کفش ها در معرض جریان هوا پس از استفاده روزانه  

 (تجربه شخصی) شستن پاها با پودر لباس شویی دستی در حین استحمام، تولید بوی پا را مدت زیادی به تعویق می اندازد.

مو در واقع بخشی از پوست است که به صورت زائده ای باریک و رشته مانند از پوست سر خارج شده است.وظیفه اصلی مو محافظت از بدن است، مثلاً موی سر از جمجمه محافظت می کند، موی ابرو مانع از ورود عرق پیشانی به داخل چشم می شود و مژه ها مانند سایه بانی از چشم در برابر آفتاب و ذرات خارجی محافظت می کنند

موی سر، به طور میانگین، هر ماه حدود 1/5 سانتی متر رشد می کند.

سرعت رشد مو بر حسب فصل، جنسیت فرد و میزان بلندی موهای او ممکن است متغیر باشد.

شست وشوی مو و آراستگی آن بخش مهمی از بهداشت و مراقبت از موها و آراستگی فردی است.

• موها را با آب گرم کاملاً خیس کنید.

• شامپو را با نوک انگشتان به لابه لای موها بمالید تا خوب کف آلود شود.

• با یک آبکشی مناسب، کفها را کامل پاک کنید.

• موی سر، همانند یک گیاه در زمین خیس، مستعد کنده شدن و شکسته شدن است. با یک حوله به آرامی آب اضافی را جذب و موهایتان را خشک کنید.

• تا حد امکان اجازه دهید موها به طور طبیعی خشک شوند.

• موهای مرطوب را به آرامی شانه کنید. شانه کردن موهای مرطوب ممکن است باعث کنده شدن و شکستن آنها شود.

• در صورت استفاده از سشوار از حالت گرم یا سرد آن استفاده کنید. تنظیم سشوار روی حالت داغ می تواند باعث خشکی و شکنندگی مو و دچار موخوره شدن (دو شاخه شدن انتهای مو) شود.

•  اتوی مو یا استفاده از بیگودی داغ به موها آسیب می رساند. فردی که موهای چرب دارد، نباید پوست سر خود را محکم ماساژ دهد. چون ماساژ می تواند غده های چربی موجود در پوست سر را تحریک کند و این امر به بیشتر شدن چربی موها منجر شود.

• از محصولات بهداشتی بسیاری می توان برای شست وشوی مو استفاده کرد، اما همیشه بهتر است محصولی انتخاب شود که سازگاری مطلوبی با مو داشته باشد.

• مواد موجود در محصولات شوینده مو گاهی باعث حساسیت پوستی، ریزش مو و سوزش چشم می شود.

• هنگام استفاده از هر محصول، دستورالعمل های روی بسته را به دقت بخوانید و انجام دهید.

• استفاده نادرست یا افراط در استفاده از محصولات شوینده به مو آسیب می رساند.

• بعضی از افرادی که از رنگ مو استفاده می کنند، ممکن است دچار عوارضی مانند ریزش مو، سوختگی مو، حساسیت و قرمزی پوست سر شوند.

موها به طور طبیعی در مناطق مختلف بدن مانند سر، ابرو، مژه، زیر بغل و ناحیه اعضای تناسلی رشد می کنند و میزان رشد آنها با توجه به عوامل ژنتیکی در افراد متفاوت است.

کوتاه نگه داشتن موها، به خصوص حذف موهای زائد بدن در نواحی پوشیده بدن، از منظر بهداشتی دارای اهمیت زیادی است و عدم رعایت آن، فرد را با مشکلات و بیماری های پوستی مواجه می کند.

برای از بین بردن موهای زائد بدن از محصولات و روشهای مختلف استفاده می شود که بعضی از آنها ممکن است منجر به بروز حساسیت های پوستی شود . بنابراین در به کارگیری روش های مختلف و استفاده از محصولات بهداشتی حذف موهای زائد باید دقت کافی صورت گیرد تا پوست یا پیاز مو آسیب نبیند.

دهان به عنوان اولین بخش دستگاه گوارش، از لبها شروع شده و به حلق ختم می گردد . دهان عمل جویدن ، صحبت کردن ، خندیدن ، چشیدن ، گاز گرفتن و بلعیدن غذا را انجام میدهد .

ساختار دهان شامل : لبها ، زبان ، کام ، فک بالا ، فک پایین ، دندانها ، لثه ها ، حفره دهان و غدد بزاقی می باشد .

دندانها در داخل استخوانهای فک بالا و پایین قرار دارند .

وظایف اصلی دندانها ؛ عمل جویدن ، تکلم و حفظ زیبایی صورت است .

دندانها به سه دسته تقسیم می شوند و کارکرد آنها هنگام خوردن غذا به صورت زیر است :

دندانهای پیش ؛ بریدن غذا دندانهای نیش ؛ پاره کردن غذا دندانهای آسیا ؛ خُرد کردن و نرم کردن غذا

بهداشت دهان و دندان یک ضرورت و بخشی از وظیفه حفظ سلامت عمومی بدن در تمام عمر است .

هدف از بهداشت دهان و دندان، رعایت اصول خاص بهداشتی و تمیز کردن دهان و دندان برای حفظ سلامت بافتهای مخاطی دهان و دندانها است .  

از این رو مراجعه مداوم ( هر شش ماه یک بار ) به دندان پزشک و معاینه مرتب دندانها توصیه می شود .

پوسیدگی دندان یکی از شایع ترین بیماریهایی است که تمام گروههای سنی و جنسی را تهدید میکند و گاهی اوقات باعث از دست رفتن دندان نیز میشود و هزینه های زیادی را بر فرد تحمیل می کند .  

( مطلب خارج از کتاب درسی ) :

پلاک میکروبی که مهمترین عامل ایجاد بیماری های لثه و پوسیدگی دندان میباشد ، از تجمع میکروبهای حفره دهان بر روی لایه چسبنده ای از بزاق روی دندانها و لثه تشکیل می یابد و به سادگی قابل رؤیت نیست .

پلاک میکروبی با شستن دهان با آب یا دهان شویه های معمولی از دندان جدا و تمیز نمیشود و برای تمیز کردن آن بایستی از وسایلی نظیر مسواک و خمیر دندان و نخ دندان استفاده نمود .

پلاک از اولین ساعات بعد از مسواک زدن و تمیز کردن دندانها ، مجدداً شروع به تشکیل شدن مینماید . پلاک در صورتی ماندگاری روی دندان ، با گذشت زمان بالغتر و ترکیب میکروبی آن پیچیده تر میشود .

با سخت شدن تدریجی پلاک میکروبی و رسوب املاح بزاق دهان روی آن، لایه ای به نام جرم تشکیل میشود که به علت داشتن سطح زیر، مقادیر بیشتری پلاک میکروبی را بر سطح خود نگه میدارد.نتیجه زیان بار پلاک میکروبی پوسیدگیهای دندانی و انواع بیماریهای دهان و لثه است.

پوسیدگی دندان در یک لحظه و یک روز انجام نمیشود، بلکه مدت زمانی لازم است تا مینا حل شده و بافت مینا از بین برود.

بعد از خوردن غذا و رسیدن مواد قندی به میکروبهای پلاک 2 تا 5 دقیقه طول میکشد تا در دهان اسید ایجاد شود. در طی مدت 10 دقیقه میزان اسید به حداکثر مقدار خود میرسد. سپس 20 تا 60 دقیقه در همان حال باقی میماند و بعد از آن به تدریج به حالت عادی برمیگردد.

با هر بار خوردن غذای حاوی مواد قندی، محیط پلاک میکروبی اسیدی میشود و تا این محیط اسیدی به حالت عادی برگردد، با خوردن مجدد مواد قندی، محیط دهان دوباره اسیدی میگردد. به این ترتیب در صورت عدم شست و شوی به موقع، دندانها دچار پوسیدگی میشوند.  

پوسیدگی یک روند تدریجی نسبتاً طولانی است و معمولاً با یک تغییر رنگ (قهوه ای یا سیاه رنگ) آغاز میشود.

با ادامه پوسیدگی به لایه زیرین (داخل عاج ) ، دندان به سرما ، گرما و شیرینی حساس میشود و حتی گاهی در دندان ، دردهای مداوم و شدید ایجاد میشود.

هنگامی که پوسیدگی به مرکز دندان (عصب ) برسد، به طور معمول دردهای شدید شبانه ، مداوم و خودبه خودی به وجود می آید.

در صورت عدم درمان ، در انتهای ریشه دندان عفونت (آبسه دندانی ) ایجاد میشود که میتواند با ایجاد تورم بر روی لثه یا گاه تورم در صورت همراه باشد.

به طور کلی میتوان گفت چهار عامل اصلی در ایجاد پوسیدگی دندان نقش دارند .

میکروب ها

مواد قندی

مقاومت شخص و دندان

زمان و سرعت ایجاد پوسیدگی

1 - میکروب ها: 

در دهان هر فرد به طور طبیعی انواع و اقسام میکروبها وجود دارد ، ولی همه میکروبهای موجود در دهان پوسیدگی زا نیستند . در واقع انواع خاصی از میکروبها در پلاک میکروبی وجود دارند که میتوانند پوسیدگی را به وجود آورند .

2 - مواد قندی: 

مواد قندی و کربوهیدراتها باعث پوسیدگی دندانها میشوند . میزان چسبندگی ماده غذایی، تعداد دفعات مصرف و نوع قند در ایجاد پوسیدگی نقش دارند .  

3- مقاومت شخص و دندان: 

عوامل زیر در میزان تشکیل پلاک میکروبی و همچنین تأثیرگذاری آن در پوسیدگی دندانهای فرد نقش دارند:

الف - وضعیت بزاق دهان

ب - شکل و فرم دندانها

پ - طرز قرارگیری دندان

ت - میزان مقاومت دندان نسبت به اسید تولید شده توسط میکروبها

ث - نوع میکروبهای موجود در حفره دهان

ج - سلامت عمومی فرد

4- زمان و سرعت ایجاد پوسیدگی:

همانطور که گفته شد، بعد از خوردن غذا و رسیدن مواد قندی به میکروبهای پلاک تا اسیدی شدن کامل محیط دهان و بعد آن بازگشت وضعیت به حالت اولیه قبل از خوردن، بیشتر از یک ساعت طول میکشد. پس این زمان بهترین فرصت برای پاک کردن پلاک میکروبی از روی دندانها و لثه میباشد.

سهل انگاری در تمیز کردن دهان و دندان و فرصت دادن به پلاک میکروبی برای چسبیدن به دندانها و نفوذ آن به ناحیه بین دندان و لثه، باعث تشکیل آرام جرم روی دندان، به خصوص در پای دندان میشود و زمینه پوسیدگی دندان فراهم میشود

1- پرهیز از مصرف مواد قندی و سیگار

2- شست و شوی مرتب دهان و دندان با روشهای مناسب و صحیح

3- حداقل دوبار مسواک زدن (صبحها قبل یا بعد از صبحانه و شبها قبل از خواب) 

4- یک بار استفاده از نخ دندان در طول یک شبانه روز

بوی بد دهان به سه دسته تقسیم میشود:

• بوی بد گذرای ناشی از خوردن غذاهایی مانند سیر یا پیاز و یا سیگار کشیدن.

• بوی بد تنفس صبحگاهی ناشی از کاهش جریان بزاق و افزایش تخمیر در دهان در حین شب، که خود به خود پس از صرف صبحانه و یا استفاده از مسواک و نخ دندان برطرف می شود.

• بوی بد تنفس دائمی که نشانه نوعی بیماری یا پوسیدگی دندان است که با تأکید بر رعایت اصول بهداشت دهان و دندان و زبان (مسواک کردن زبان)، لازم است به دندان پزشک مراجعه شود.

دندانهای خود را باید؛ در هر شبانه روز حداقل دو نوبت و در هر نوبت حداقل به مدت 2 دقیقه (با استفاده از مسواک مناسب) مسواک بزنیم و حداقل یک بار هم از نخ دندان برای تمیز کردن فضای بین دندانها استفاده کنیم. (به تصاویر صفحات 98 و 99 کتاب درسی رجوع شود.)

استراحت و خواب کافی ، لازمه حفظ و ارتقای سلامت جسمی و روانی ، حفظ و ارتقای توان ذهنی و رشد و تکامل مطلوب انسان است .

خواب کافی و مطلوب علاوه بر بازیابی انرژی فرد و دست یافتن او به توان مورد نیاز در فعالیتهای جسمی و ذهنی ، به رشد و تکامل وی ، بالاخص در دوران کودکی و نوجوانی ، نیز کمک میکند ؛ چرا که هورمون رشد در طول خواب آزاد میشود .

بنابراین همه افراد بالاخص جوانان و نوجوانان به خواب کافی نیاز دارند .  

افراد در مقدار خواب مورد نیاز از همدیگر متفاوت اند .

نیاز به خواب از فردی به فرد دیگر و در سنین مختلف تغییر میکند و به میزان فعالیت افراد نیز وابسته است .

این عقیده که همه افراد به هفت یا هشت ساعت خواب در طول شب نیاز دارند ، درست نیست .  

نیاز افراد به خواب در طول زندگیشان تغییر میکند ، مثلاً :

• نوزادان حدود 16 الی 17 ساعت از روز را میخوابند و به همان نسبت که بزرگتر میشوند به خواب کمتری نیاز پیدا میکنند .
• هر فرد معمولاً در 5 سالگی به 11 ساعت خواب و در نوجوانی به 8 الی 9 ساعت خواب نیاز پیدا میکند و در 70 سالگی ممکن است به کمتر از 6 ساعت خواب نیاز داشته باشد .

برخی از افراد به دلایل مختلف تا پاسی از شب بیدار میمانند یا قبل از کامل شدن خواب ، ناچارند خیلی زود از خواب برخیزند .

کم خوابی افراد را با مشکلاتی همچون ؛ خواب ماندن ، خواب آلودگی و احساس خستگی و کسالت در طول روز ، چرت زدن و ... رو به رو میسازد ، ضمن اینکه خطر ابتلای به بیماری را نیز در آنها افزایش میدهد ، زیرا افرادی که از خواب کافی برخوردار نیستند ، سیستم ایمنی ضعیف تری دارند .

1. ساعت خوابیدن و بیدار شدن خود را در طول هفته منظم کنیم. یعنی در ساعت معینی بخوابیم و بیدار شویم .
2. عصرها از خوابیدن طولانی پرهیز کنیم و بیش از یک ساعت نخوابیم .
3. از خوابیدن در ساعتهای پایانی عصر و نزدیک به شب پرهیز کنیم .
4. 1 تا 2 ساعت قبل از خواب از نوشیدن مایعات محرک مثل چای ، قهوه و نوشابه پرهیز کنیم . 5 - شبها از دیدن فیلمهای خشن و غمناک پرهیز کنیم .
5. از رختخواب فقط برای خوابیدن استفاده کنیم .
6. نه برای مطالعه کردن یا فعالیتهای دیگر .
7. زمانی که احساس خواب میکنیم به رختخواب برویم .
8. فاصله بین رفتن به رختخواب با خوابیدن نباید بیشتر از 15 الی 30 دقیقه باشد .
9. به هیچ وجه سعی نکنیم خود را به زور در رختخواب نگه داریم .
10. در صورتی که خوابمان نمیبرد از رختخواب خارج شویم و به کاری که علاقه مند هستیم بپردازیم .
11. در صورتی که افکار مزاحم در رختخواب مانع خواب ما میشوند ، از رختخواب خارج شویم و افکار خود را بازگو کنیم و به زبان بیاوریم یا روی یک کاغذ بنویسیم و سپس به رختخواب برویم .

1. مطالعه و کارهای چشمی را در نور کافی انجام دهید . مدت زمان استفاده از تلفن همراه و سایر وسایل الکترونیکی را در طول روز محدود کنید . در هنگام استفاده از این ابزارها نکات بهداشتی چشم را رعایت کنید .
2. برای حفظ سلامت چشم و شادابی پوست خود در رژیم غذایی روزانه ، مصرف سبزی و میوه های مختلف و نوشیدن آب کافی را بگنجانید .
3. در صورت بروز هر نوع ناراحتی در دیدن مانند ؛ تار شدن دید ، دیدن جرقه های نورانی ، کج و معوج دیدن خطوط صاف ، درد و قرمزی چشم و .... و یا داشتن سابقه خانوادگی بیماریهای چشمی به چشم پزشک مراجعه کنید .  
4. برای حفظ سلامت چشم و پوست خود از قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور آفتاب پرهیز کنید و در صورت قرار گرفتن در معرض نور خورشید ، لباس پوشیده و آستین بلند ، کلاه لبه پهن ، عینک آفتابی با ویژگی حفاظت در برابر اشعه فرا بنفش و کرم ضد آفتاب استفاده کنید .  
5. به منظور پیشگیری از آسیبهای گوش ، از مصرف خودسرانه دارو ، به خصوص آنتی بیوتیکها و داروهای دست ساز خانگی خودداری کنید .
6. پس از استحمام یا شنا ، گوش خود را با گوشه یک حوله خشک و تمیز ، به آرامی خشک کنید و هرگز اجسام نوک تیز و .... را وارد گوش خود نکنید .  
7. صدای رادیو ، تلویزیون و سایر وسایل صوتی را در محدوده ایمن نگه دارید و از گوش کردن مداوم و با صدای بلند ، به ویژه از طریق هدفون ، خودداری کنید .
8. هنگام کار با ماشین آلات پرسروصدا ، ابزار آلات برقی یا حضور مداوم در مکانهایی که معمولاً پرسروصدا هستند ، از ابزارهای حفاظت از شنوایی مثل گوشیهای محافظ ، کلاهکها و محافظ های گوش استفاده کنید .  
9. از محصولات بهداشتی - آرایشی استاندارد و متناسب با نوع پوست و مو و آب و هوای محل زندگی خود استفاده کنید .
10. نسبت به شست و شوی بدن و موی سر به روش صحیح اقدام کنید .
11. به میزان کافی بخوابید ، الگوی خواب خود را منظم کنید و از کم خوابی پرهیز کنید .  
12. برای حفظ بهداشت دهان و دندان خود از نخ دندان و مسواک زدن به شیوه صحیح استفاده کنید .
13. برای بررسی وضعیت دهان و دندان ، به طور منظم (هر 6 ماه یک بار ) به دندان پزشک مراجعه کنید .  
14. مسواک خود را هر چند وقت یک بار (3 الی 4 ماه ) تعویض کنید و از مسواک با موهای خمیده و نامنظم و تغییر رنگ داده پرهیز کنید .

حدیث

پیامبر اکرم (ص) در مورد ازدواج می فرمایند:

«هیچ بنایی در اسلام از ازدواج در نزد خدا محبوب تر نیست. هر کس ازدواج کند به وسیله آن نصف دینش را حفظ کرده است.»

وسائل الشيعه، جلد ۱۴

در جوامع گذشته، معیار سن ازدواج اغلب نزدیک به سن بلوغ جنسی پسران و دختران بود. این یعنی پسران و دختران به محض رسیدن به سن بلوغ جنسی آماده ازدواج بودند. اما با گذر زمان و به دلیل تغییرات اجتماعی، تغییر الگو و سبک زندگی و برخی عوامل دیگر، سن ازدواج به طور قابل توجهی افزایش یافت.

از دیدگاه روانشناسی، سن مناسب برای ازدواج نیازمند بلوغ جسمانی، بلوغ روانی و بلوغ اجتماعی زوجین است. بلوغ جسمانی به معنای توانایی فرد از نظر تولید مثل است که برای دختران از حدود سنین ۹ تا ۱۳ سالگی و در پسران از حدود ۱۵ تا ۱۷ سالگی شروع می‌شود. بلوغ روانی به معنای رشد شخصیت است که فرد باید از لحاظ شخصیتی به مرحله‌ای برسد که نه تنها نسبت به خود شناخت کافی پیدا کند و بتواند مصالح خود را تشخیص دهد، بلکه نسبت به فردی که قصد ازدواج با او را دارد نیز شناخت کافی به دست آورد. بلوغ اجتماعی نیز به معنای توانمندی لازم برای اداره امور همسر و فرزندان است. بنابراین، یک پسر جوان ممکن است در سن ۱۸ سالگی تمام این بلوغ‌ها را یکجا و کامل پیدا کند و آماده ازدواج باشد، در حالی که فرد دیگری ممکن است در سنین بالاتر هم نتواند به آنها دست یابد.

برای اطمینان از مبتلا نبودن زوجین به بیماری‌های مسری، نداشتن اعتیاد و جلوگیری از مشکلات برای خود زوجین و تولد کودکان سالم، رعایت بهداشت فردی، انجام آزمایش‌ها و واکسیناسیون‌های قبل از ازدواج، شرکت در جلسات آموزشی قبل از ازدواج و انجام مشاوره ژنتیکی در صورت لزوم ضروری است. برای مثال، بهداشت فردی شامل بهداشت دهان و دندان، بهداشت پوست و دستگاه‌های جنسی است. عدم رعایت این موارد می‌تواند عواقبی مانند بوی نامطبوع دهان، بیماری‌های لثه‌ای و آلودگی‌های میکروبی به همراه داشته باشد که به کیفیت زندگی مشترک لطمه می‌زند. همچنین، وجود هر نوع بیماری پوستی و مقاربتی مسری در یکی از زوجین می‌تواند طرف مقابل را نیز آلوده کند.

آزمایش‌های قبل از عقد شامل آزمایش ادرار برای تشخیص عدم اعتیاد زوجین، آزمایش خون برای تشخیص گروه خونی و بررسی تالاسمی، و تزریق واکسن کزاز برای خانم‌ها می‌باشد. همچنین به زوجین توصیه می‌شود که قبل از ازدواج، آزمایش‌های لازم برای شناسایی و پیشگیری از بیماری‌های عفونی نظیر انواع هپاتیت و ایدز را انجام دهند و خود را در برابر بیماری‌هایی مانند هپاتیت واکسینه کنند.

زوجین پس از انجام آزمایش‌های قبل از ازدواج به طور همزمان در کلاس‌های آموزشی جداگانه حضور می‌یابند. در این دوره‌ها، آموزش‌هایی درباره مبانی ازدواج از دیدگاه دین مبین اسلام، روابط عاطفی و اجتماعی ازدواج، آناتومی و فیزیولوژی دستگاه تناسلی، روابط زناشویی و مسائل مربوط به فاصله مناسب بین ازدواج و اولین بارداری ارائه می‌شود و به سؤالات احتمالی زوجین پاسخ داده می‌شود.

هدف از مشاوره قبل از ازدواج، بررسی و تطبیق تناسب‌های لازم بین دو فرد برای تشکیل زندگی مشترک است. در این مشاوره‌ها، تناسب میان زن و مرد از لحاظ ذهنی و تفکراتی که دارند به صورت اجمالی بررسی و ارزیابی می‌شود تا تشخیص داده شود که آیا زوجین قادر به زندگی مشترک با یکدیگر هستند یا خیر.

مشاوره ژنتیک برای همه افراد الزامی نیست، اما تأثیر عوامل ارثی و ژنتیکی در بروز نارسایی‌ها در کودکان ثابت شده است. بنابراین، به دختران و پسرانی که تصمیم به ازدواج دارند و در فامیل خود سابقه نقص‌ها و بیماری‌های مادرزادی و اختلالات ژنتیکی دارند، توصیه می‌شود که قبل از هر اقدامی، به مراجع صلاحیت‌دار مراجعه کرده و مشاوره ژنتیک انجام دهند.

عوامل متعددی بر باروری و قدرت تولید مثل زوجین تأثیر می‌گذارند که عبارتند از: سن مناسب، عدم استعمال سیگار و مواد دخانی، وزن مناسب، تغذیه مناسب، ورزش، عدم استفاده از مشروبات الکلی یا داروهای روان‌گردان، حفظ آرامش، عدم حضور در محیط‌های آلوده، عدم استفاده از سفیدکننده‌های حاوی کلر.

برای باروری مردان، توصیه می‌شود که از مصرف خودسرانه دارو، حمام داغ طولانی، پوشیدن لباس‌های تنگ و چسبان، و قرار دادن طولانی مدت وسایل الکترونیکی بر روی پایین‌تنه خودداری کنند. برای بارداری زنان و سالم بودن فرزند، مشورت با پزشک برای بارداری خارج از محدوده سنی ۱۸ تا ۳۵ سال، خودداری از بارداری مجدد با فاصله کمتر از دوسال از زایمان قبلی، و مصرف غذاهای سرشار از اسید فولیک از سه ماه قبل از بارداری توصیه می‌شود.

انجام آزمایش بیماری سرخجه و مراجعه به دندان‌پزشک برای اطمینان از سلامت لثه و دندان از جمله آزمایش‌ها و مراقبت‌های ضروری قبل از بارداری زنان می‌باشد. بیماری سرخجه یک بیماری ویروسی واگیردار است که در صورت ابتلای مادر در دوران بارداری، عوارض خطرناک و غیرقابل برگشتی برای جنین خواهد داشت.

زنان مبتلا به برخی بیماری‌ها مانند بیماری‌های قلبی عروقی، خودایمنی، کلیوی، مزمن، تیروئید، روانی، کم‌خونی، تومور در سیستم عصبی مرکزی، ام اس و صرع، افراد تحت شیمی‌درمانی و بیماری‌های مقاربتی باید بارداری خود را تا زمان بهبودی نسبی به تأخیر بیندازند.

اولین شرط لازم برای ازدواج، بلوغ جنسی زن و مرد است.

یکی از اهداف اصلی ازدواج، زاد و ولد است.

داشتن فرزند یکی از اهداف مهم ازدواج و زندگی مشترک است.

برنامه‌ریزی برای فرزندآوری که از مهم‌ترین مسئولیت‌های زوجین است، دارای اهمیت زیادی است.

نیازهای زندگی امروز، تغییرات سریع اجتماعی و فرهنگی، تغییر ساختار خانواده، شبکه‌های گسترده و پیچیده ارتباطات انسانی و تنوع آنها، گستردگی و هجوم منابع اطلاعاتی، تغییر نیازهای امروز انسان‌ها در جامعه و ... پیچیدگی‌های زندگی را بالا برده و انسان‌ها را با چالش‌ها و فشارهای متعدد روبه‌رو ساخته است. برخی از این عوامل ممکن است افراد را دچار آشفتگی‌های هیجانی کند.  

چنین حالات و هیجانات زودگذر معمولاً طبیعی بوده و در رفتارهای روزمره فرد قابل مشاهده‌اند و دوام چندانی ندارند. اما اگر این حالات تکرار شده و استمرار یابند، در کارکردهای جسمانی و روانی و فعالیت‌های فردی و اجتماعی فرد اثر سوء گذاشته، روند زندگی را مختل می‌کنند و باعث مزاحمت و رنجش دیگران می‌شوند.  

در چنین حالتی ممکن است فرد تصمیم‌های نابجا بگیرد، به موقع اقدام نکند، ارتباطش با دیگران دچار اختلال شود و در اثر ناکامی‌های حاصل در اموری مانند تحصیل، شغل و ... دچار اضطراب و خشم شود و یا افسردگی بر او مستولی شود.

برای پیشگیری از بروز این قبیل مشکلات، لازم است خودآگاهی، عزت نفس، سرسختی، مقاومت و تاب‌آوری در مقابل مشکلات، و ... در فرد تقویت شود تا رشد و توانایی روانی، عاطفی و بهداشت روان وی ارتقا یابد و او را قادر سازد بر تعارض‌ها و فشارهای زندگی چیره شده و از امکان تداوم زندگی آرام و سالم برخوردار گردد.  

خودشناسی یا همان شناخت فرد از خویشتن شامل شناخت توانایی‌ها، ضعف‌ها، احساسات، ارزش‌ها، مسئولیت‌ها، نیازها، آرزوها، اهداف و ... است. خودآگاهی علاوه بر کمک به شکل‌گیری هویت مطلوب، می‌تواند از بروز اختلالات روانی و شکل‌گیری رفتارهای پرخطر جلوگیری نماید.

خودآگاهی به انسان کمک می‌کند تا دریابد به دلیل انسان بودن، ارزشمند و محترم است و ارزش ذاتی او وابسته به هیچ یک از ویژگی‌هایی مانند اصل و نسب، ثروت، زیبایی و جذابیت، مدرک تحصیلی، شهرت و مقام، قدرت، شجاعت، جسارت و ... نیست. اگر چه هیچ یک از این ویژگی‌ها بد نیستند ولی مشروط کردن احترام و ارزش خود به آنها اشتباه است.

منظور از عزت نفس، احساس ارزشمند بودن است.

این احساس خودارزشمندی درونی همان عزت نفس و کرامت انسانی است که می‌تواند مانند سپری قوی در مقابل آسیب‌های روانی و اجتماعی از فرد دفاع کند.

عزت نفس باعث شکل‌گیری شخصیت درونی محکم و استوار در فرد می‌شود.

نداشتن عزت نفس ممکن است افراد را دچار اعتیادهای رفتاری مانند اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به کار، اعتیاد به خرید و ... کند و از اینها بدتر در معرض رفتارهای پرخطر قرار دهد. از این رو لازم است افراد عزت نفس خود را به طور مستمر تقویت کرده و افزایش دهند. داشتن عزت نفس علاوه بر احساس ارزشمندی درونی، نیازمند کسب تجارب در زندگی است.  

1-تعیین اهداف مشخص و برنامه‌ریزی برای دستیابی به آنها

2-تلاش برای کسب حداقل یک مهارت یا شکوفا کردن حداقل یک استعداد خود

3-تهیه فهرستی از توانمندی‌های فردی خود

4- کسب موفقیت در امور از جمله تحصیل

5- مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی همچون حضور در فعالیت‌های فوق برنامه مدرسه مثل نماز جماعت

 6-برقراری رابطه سالم با دیگران

 7-دوست شدن با آدم‌های مثبت و الهام‌بخش

8-معاشرت با دوستان و آشنایان حمایت‌گر

9- داوطلب شدن برای کمک به دیگران

10- آراستگی

جوانانی که دارای عزت نفس هستند، برای خود احترام قائل هستند و با پیام‌های درونی مثبت و سازنده سروکار دارند که از درون آنها مدام به آنها خطاب می‌کند «تو با ارزشی! - تو می‌توانی! - تو دوست داشتنی هستی! - تو می‌توانی احساسات خود را به راحتی ابراز کنی! - تو می‌توانی به دیگران اعتماد کنی!» و ...

در مقابل، افرادی که دچار ضعف عزت نفس هستند، در درون ذهن خود پیام‌هایی را می‌شنوند که به طور مرتب عزت نفس آنها را سرکوب و سلامت روانی و عاطفی‌شان را تضعیف و تهدید می‌کند.

نداشتن عزت نفس ممکن است افراد را دچار اعتیادهای رفتاری مانند اعتیاد به اینترنت، اعتیاد به کار، اعتیاد به خرید و ... کند و از اینها بدتر در معرض رفتارهای پرخطر قرار دهد. از این رو لازم است افراد عزت نفس خود را به طور مستمر تقویت کرده و افزایش دهند. داشتن عزت نفس علاوه بر احساس ارزشمندی درونی، نیازمند کسب تجارب در زندگی است.  

آیا هنگام توفان، درختان را دیده‌اید که چگونه به خود می‌پیچند و خم می‌شوند؟ یا زمانی که برف‌ها به روی شاخه‌هایشان سنگینی می‌کنند تا با شاخه‌هایشان در مقابل زمین سر تعظیم فرود آورند؟ اما به ندرت می‌شکنند و به محض فروکش کردن توفان و آب شدن برف‌ها، به تدریج استوارتر از گذشته بر می‌خیزند، زیرا از خود سرسختی و تاب‌آوری نشان می‌دهند.  

قدرت ایستادگی و مقاومت در برابر شرایط نامساعد و دشوار زندگی و توانایی عبور از آنها را سرسختی و تاب‌آوری می‌گویند.

تاب‌آوری شامل مجموعه‌ای از ظرفیت‌های فردی و روانی است که فرد به کمک آنها می‌تواند در شرایط دشوار مقاومت کند و دچار آسیب‌دیدگی نشود و حتی می‌تواند در شرایط مشکل‌آفرین یا بحرانی شخصیت خود را ارتقا بخشد.  

در برخی افراد گویی ظرفیت‌های درونی وجود دارد که در تجربه موقعیت‌های مشکل‌آفرین و تنش‌زا کمک‌کننده است، به گونه‌ای که هرچقدر هم بر شدت عوامل استرس‌زا در زندگی آنها افزوده می‌شود، باز توان بیرون کشیدن خودشان از بحران و یا به قولی توان تاب‌آوردن در برابر سختی‌ها و ناملایمات را دارند.  

نگرش، رفتار و نوع برخورد انسان‌ها در مواجهه با مشکلات، گرفتاری‌ها و ناملایمات زندگی با هم متفاوت است. بسیاری قدرت ایستادگی در برابر این اتفاقات که کمابیش در زندگی همه انسان‌ها وجود دارد و عبور از آنها را ندارند، اما در مقابل هستند کسانی که در برابر مشکلات، دارای آنچنان قدرت اراده، عزت‌نفس، انعطاف‌پذیری هستند که از آنها عبور می‌کنند و این باعث افزایش قدرت خودباوری، عزت‌نفس و سلامتی روانی در آنها می‌شود.

زندگی می‌تواند منبع لذتی بزرگ، رضایت‌بخش و شادی‌آفرین و یا چالش‌برانگیز، سخت و ناامیدکننده باشد. بدون در نظر گرفتن این که زندگی چه سرنوشتی را برای ما رقم می‌زند، روشی که ما خودمان را با زندگی سازگار می‌کنیم، تطابق می‌دهیم و تجربیات روزمره خود را مدیریت می‌کنیم، نشان دهنده وضعیت ذهنی و روانی ماست.

همه ما افرادی را می‌شناسیم که با وجود رشد در یک محیط نه چندان مناسب (مثلاً در خانواده‌های آشفته، مدارس شلوغ و کم امکانات، جوامعی با میزان بیکاری بالا و فرصت‌های شغلی اندک و ...) در زندگی خود به موفقیت‌های بزرگی دست یافته‌اند؛ و برعکس نیز، افرادی را سراغ داریم که با وجود در اختیار داشتن امکانات مناسب و برخورداری از شرایط ایده‌آل، موفقیت‌های کمی را در زندگی تجربه کرده‌اند!  

افراد سرسخت و تاب‌آور، نحوه استدلال و نگرش متفاوتی در مواجهه با شرایط ناگوار اتخاذ می‌کنند و به جای فاجعه ساختن از مشکل و گرفتار شدن در تبعات آن، به خود و توانایی‌هایش توجه بیشتری می‌کنند. مثلاً چنین اشخاصی یک موقعیت پرخطر را یک فرصت می‌دانند، نه یک تهدید و در دشواری‌ها به جای اضطراب به موفقیت فکر می‌کنند.

افراد سرسخت و تاب‌آور، در برابر فشار روانی مقاوم‌تر و نسبت به بیشتر افراد، کمتر مستعد بیماری هستند. افرادی که دارای این ویژگی هستند معمولاً بر زندگی خود کنترل بیشتری احساس می‌کنند.  

افراد سرسخت و تاب‌آور، نسبت به آنچه انجام می‌دهند، تعلق خاطر بیشتری دارند و در قبال تغییرات پذیرا هستند.

افراد سرسخت و تاب‌آور، بر خلاف افراد فاقد تاب‌آوری، در مشکلات زندگی دارای ویژگی‌های تعهد، کنترل و چالش‌پذیری هستند.

یکی از بارزترین نمونه چنین افرادی، هموطنان ما در شهرهای مرزی هستند.

کسانی که در جنگ تحمیلی پس از ویران شدن شهرها و خانه‌هایشان و یا از دست دادن نزدیکانشان، ثبات عاطفی خود را حفظ کردند، در برابر استرس و فشار سرسختانه ایستادند و با نهایت توان خود، شرایط بسیار ناگوار را تحمل و با آن مقابله کردند و از همه مهم‌تر توانستند پس از اتمام جنگ، علی‌رغم وجود مشکلات به حالت عادی و طبیعی در زندگی خود برگردند.  

تاب‌آوری اگر چه قابلیتی درونی است، می‌تواند در تعامل با محیط، تقویت و توسعه یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت روانی متبلور شود.  

1- داشتن عزت نفس

2- داشتن هدف در زندگی

3- توسعه دادن ارتباطات با دیگران

4- داشتن انعطاف‌پذیری در برابر تغییرات زندگی

5- مراقبت از تغذیه و سلامت

6- کسب مهارت‌های سالم برای مقابله با مشکلات

7- خوش‌بینی

8- ایجاد دلبستگی‌های مثبت

9- تقویت مذهب و معنویت در خود

اختلالات روانی همانند اختلالات جسمی به دلایل مختلف همچون آشفتگی در فضای خانوادگی، نداشتن امکانات کافی و ... ایجاد می‌شوند و شناخت آنها از اهمیت برخوردار است.

اختلالات روانی - رفتاری باعث کاهش کیفیت عملکرد در زندگی می‌شوند.

در دوره نوجوانی که دوران گذر تدریجی از کودکی و ورود به دنیای بزرگسالی است، تحولات اساسی و مهمی همچون بلوغ، احساس استقلال، نگرانی درباره آینده تحصیلی و شغلی و ... در زندگی اتفاق می‌افتد.

برخورد صحیح با این تغییرات نیازمند طی زمان و کسب تجربیات لازم است.

نوجوانان با کسب اطلاعات و مهارت‌های کافی قادر خواهند بود در برخورد با این تغییرات، تعادل روانی خود را حفظ نمایند و از بروز اختلالات و بحران‌های روانی در امان بمانند.

اختلالات روانی - رفتاری شایع در دوره نوجوانی:

استرس، اضطراب، افسردگی، خشم.

{یاد خدا آرام‌بخش دل‌هاست}

زندگی توأم با وقایع، رویدادها و مشکلاتی است که همواره بر جسم و روان افراد تأثیر می‌گذارد که به آن فشار روانی (استرس) گفته می‌شود.

استرس یک واقعیت در زندگی است. هر کجا باشیم و هر کاری انجام دهیم نمی‌توانیم از آن اجتناب کنیم.  

معمولاً همه افراد، در لحظاتی از زندگی خود همچون؛ مسافرت، حضور در جلسه امتحان، بیماری و ... آن را تجربه می‌کنند. ولی می‌توان آن را در شرایط ناخوشایند تحت کنترل در آورد تا بر ما غالب نشود.

مثالی از بروز استرس و فشار روانی: بهروز در درس عربی همیشه مشکل دارد. دو روز دیگر قرار است آزمون هماهنگ عربی در سطح دبیرستان برگزار گردد. او تصمیم می‌گیرد با برنامه‌ریزی طی این دو روز خود را برای آزمون آماده کند. طبق برنامه، ساعت چهار بعد از ظهر مطالعه خود را آغاز می‌کند. بعد از اتمام چند درس اول، به سراغ نمونه آزمون‌هایی که معلم در اختیار دانش‌آموزان قرار داده رفته و به سؤالات پاسخ می‌دهد. ولی به جز چند سؤال، بقیه سؤالات را قادر نیست پاسخ دهد. رفته‌رفته احساس تپش قلب، افزایش تعداد نبض و گرما می‌کند. تصمیم می‌گیرد به مطالعه خود ادامه دهد ولی سردرد مانع ادامه مطالعه او می‌شود. بهروز ساعت‌های باقی مانده روز را از دست می‌دهد و شب را به سختی به خواب می‌رود و ...

فشار روانی (استرس) ذاتاً خوب یا بد نیست بلکه ممکن است اثرات مثبت یا منفی بر جسم و روان داشته باشد.

فشار روانی (استرس) سالم: 

باعث هوشیاری شده و به فرد کمک می‌کند تا بتواند نیازهایش را در موقعیت‌های مختلف برآورده نماید. فشار روانی (استرس) ناسالم: موجب احساس درماندگی در فرد می‌شود. برای نمونه، فشار روانی شب امتحان در حد متعارف (سالم) باعث می‌شود شما انگیزه لازم برای مطالعه جهت امتحان را داشته باشید، اما اگر همین فشار روانی شدید (ناسالم) شود، مانع درس خواندن شما شده و یادآوری اطلاعات در جلسه امتحان را مختل می‌کند.  

در هنگام بروز فشار روانی (استرس)، فشار خون بالا رفته و تعداد نبض افزایش می‌یابد و احساس تپش قلب، ناراحتی معده، سرگیجه، سردرد، تعریق و لرزش عارض می‌گردد. اثرات زودگذر فشار روانی (استرس) چندان مشکل‌آفرین نیست ولی تکرار آن موجب ایجاد اثرات جسمی پایدار مانند بیماری‌های قلبی عروقی، التهاب‌های پوستی، اختلالات گوارشی، سردرد، ضعف سیستم ایمنی و افزایش احتمال ابتلا به سرطان می‌شود.  

طبق جدول فوق و بنا به موقعیت استرس‌زا راهکارهای زیر می‌توانند از بروز یا گسترش فشار روانی جلوگیری کنند:

• داشتن صبر و حوصله * یافتن راه‌حل منطقی * توکل بر خدا و خود را به خدا واگذار کردن
• نرمش و ورزش منظم * انجام تمرین تمرکز و آرام‌سازی خود * داشتن لبخند و شاد بودن
• خودداری از عصبانیت و خصومت * گرفتن دوش آب سرد به هنگام عصبانیت * بهره‌گیری از ذکر، دعا و توسل
• پرداختن به امور هنری مورد علاقه * گفت‌وگوی دوستانه و صمیمی با اعضای خانواده
• مشورت با دیگران و اجتناب از تصمیم‌های عجولانه * اختصاص دادن اوقاتی از روز به خود و تفکر درباره امور شخصی  

[یاد خدا آرام‌بخش دل‌هاست]

اضطراب، واژه‌ای است که عموماً در توصیف یک حالت خاص، که با احساسی از فشار درونی، ترس و هراس همراه است، به کار می‌رود.

اضطراب در برخی از رویدادهای زندگی که در وضعیت خطرناکی قرار داریم واکنشی طبیعی است و به ما کمک می‌کند با بسیج کردن نیروی دفاعی بدن، خود را از خطر حفظ کنیم، مانند زمانی که از ترس حمله یک حیوان درنده فرار می‌کنیم.  

اضطراب زمانی مشکل‌آفرین است که فرد بدون دلیل موجه احساس ناراحتی کرده و به طور اشتباه بدن و ذهن خود را برای رفع تهدید مبهم بر می‌انگیزد.

مثالی از بروز اضطراب: ناهید در آستانه ورود به مدرسه ناگهان شک می‌کند که آیا بعد از اتو کردن لباس خود، اتو را از پریز برق کشیده است یا نه! و وقتی به یاد می‌آورد که آخرین نفری بوده که از منزل خارج شده، نگرانی او بیشتر می‌شود و احساس تپش قلب و گرما می‌کند. او در ذهن خود صحنه آتش‌سوزی منزل را تصور می‌کند و به شدت مضطرب می‌شود و در حالی که چهره‌اش به شدت برافروخته و بی‌قرار است وارد مدرسه می‌شود.

دوستان ناهید با دیدن چهره برآشفته او، علت را جویا می‌شوند و او از شدت نگرانی شروع به گریه می‌کند و ...  

علایم اضطراب عبارت است از: علایم بدنی (همچون تپش قلب، تنگی نفس، بی‌اشتهایی، تهوع، بی‌خوابی، بی‌قراری و ...) علایم تفکر (همچون سردرگمی، حواس‌پرتی، ترس از دست دادن کنترل، افکار تکراری و ...) علایم روانی (همچون عصبانیت، بی‌تابی، دلواپسی و ...)

1 - بازداری: 

با مدیریت و کنترل اضطراب و فشار روانی، باید از انتشار و پخش شدن آن جلوگیری کنیم که این امر به کمک برنامه‌ریزی و به کارگیری روش‌های مناسب امکان دارد.

2 - برون‌ریزی:

برون‌ریزی مانند بازگو کردن اضطراب و حرف زدن درباره نگرانی‌های خود یکی از روش‌های مقابله با فشار روانی و اضطراب است.

3 - جایگزین کردن خواسته‌ها:

از آنجا که یک فرد نمی‌تواند در یک لحظه هم آرام و هم مضطرب باشد، شرکت در فعالیت‌های لذت‌بخش و آرامش‌دهنده (مانند ورزش، وقت گذراندن با دوستان، حضور در محافل دینی-اجتماعی و ...) و پرت کردن حواس خود از موضوع استرس‌زا به موضوع دیگر، از روش‌های سودمندی هستند که می‌توان برای رهایی از فشار روانی و اضطراب به کار گرفت.  

[یاد خدا آرام‌بخش دل‌هاست]

افسردگی احساس ناخوشایندی است که برای مدت زمانی طولانی تداوم می‌یابد و همراه با تنهایی و غمگینی است.

در زندگی هر فرد فراز و نشیب‌هایی وجود دارد که باعث می‌شود زندگی برای او، سازنده، جالب و پرهیجان شود. ولی زمانی که این فراز و نشیب‌ها در زندگی شدت می‌یابند، گاهی در برخی از افراد موجب احساس افسردگی و غمگینی می‌گردد.  

برخی از عوامل زمینه‌ساز افسردگی در دوره نوجوانی عبارتند از:

• وقوع حوادث غم‌انگیز در کانون خانواده مانند؛ طلاق والدین، ابتلای یکی از اعضای خانواده به بیماری صعب‌العلاج، مرگ یکی از عزیزان و ...

• بیماری‌ها و اختلالات جسمی، مثلاً نوجوانانی که مشکل پزشکی خاص (همچون سکته مغزی، صرع، آسیب وارد شده به سر، کم‌خونی و برخی از سرطان‌ها) دارند، احتمال ابتلای آن‌ها به افسردگی بیشتر است.

• برخی از مشکلات تغذیه‌ای مانند کمبود ویتامین‌های B ممکن است نوجوانان را در معرض افسردگی قرار دهد.

• نوجوانانی که سابقه ابتلا به افسردگی در خانواده‌شان وجود دارد، نسبت به نوجوانانی که این بیماری در خانواده‌شان سابقه ندارد، بیشتر در معرض ابتلا به افسردگی هستند.  

همه افراد گاهی اوقات در موقعیت‌هایی از زندگی خود حالت‌های افسردگی را تجربه می‌کنند. بنابراین اگر چه گاه لغزیدن به پهنه افسردگی بسیار طبیعی است، ولی باید برای بازگشت به حالت عادی هر چه سریع‌تر اقدام کرد؛ زیرا اگر در تشخیص و درمان افسردگی خفیف به موقع اقدام نشود، افسردگی شدت یافته و ممکن است فرد گرفتار عواقب جسمی و روانی ناشی از آن مانند؛ روی آوردن به رفتارهای پرخطر، افزایش خشونت و ... شود.