درسنامه کامل دین و زندگی (3) رشته انسانی

موضوع اصلی این درس، تبیین نیازمندی موجودات به خداوند در پیدایش و بقا، ثمره درک نیازمندی به خداوند بی نیاز، مفهوم نور بودن خدا در هستی، معرفت عمیق و ناتوانی انسان در شناخت چیستی و ذات خداوند است.

خداشناسی فطری (ابتدایی*اولیه)

_ هر کدام از ما، بر اساس فطرت خوش، خدا را می یابیم (فطرت خدا آشنا درس 2 دهم) و حضورش را درک می کنیم.

_ در جهانی زندگی می کنیم که آفریننده ای حکیم آن را هدایت و پشتیبانی می کند (توحید در ربوبیت/ درس 2 دوازدهم) و به موجودات مدد می رساند (ولایت معنوی/ درس 4 یازدهم).

خداشناسی عقلی (معرفت عمیق)

قرآن کریم ما را به معرفت عمیق تر درباره خداوند فرا می خواند و راه های گوناگونی را برای درک وجود او و نیز شناخت صفات و افعال او به ما نشان میدهد. یکی از این راهها، تفکر درباره نیازمند بودن جهان، در پیدایش خود، به آفریننده است.

مقدمه اول (پدیده بودن جهان و عدم اتکا به خود در پیدایش)

انسان و موجودات جهان پدیده هایی هستند که وجودشان از خودشان نبوده و نیست.

مقدمه دوم (احتیاج جهان به غیر برای پیدایش)

پدیده ها، که وجودشان از خودشان نیست، برای موجود شدن نیازمند به پدیدآوردنده ای هستند که خودش پدیده نباشد، بلکه وجودش از خودش باشد.

آیه مرتبط

«یا اَیُّهَا النّاسُ اَنتُمُ الفُقَراءُ اِلَی اللهِ وَ اللهُ هُوَ الغَنِیُّ الحَمیدُ»

«یَسأَلُه‌_و مَن فِی السَّماواتِ وَ الاَرضِ کُلَّ یَومٍ هُوَ فی شَأنٍ»

بیت شعر مرتبط

ذات نایافته از هستی، بخش                      چون تواند که بود هستی بخش

خشک ابری که بود زآب تهی                 ناید از وی صف آب دهی

در آفرینش، یک موجود فقط در صورتی در وجود خود نیازمند به دیگری نیست که خودش ذاتاً موجود باشد. در این صورت، چنین چیزی دیگر پدیده نیست و نیاز به پدیدآورنده نخواهد داشت؛ همواره بوده است و همواره خواهد بود.

جهان همواره و در هر «آن» به خداوند نیازمند است و این نیاز هیچگاه قطع یا کم نمی شود؛ همه موجودات وابسته به خدا هستند و خداوند هر لحظه اراده کند، می تواند آن ها را از بین ببرد.

موجودات زنده پس از پیدایش همچنان، مانند لحظه نخست خلق شدن، به خداوند نیازمند هستند. (علت: از این رو دائماً با زبان حال، به پیشگاه الهی عرض نیاز می کنند.)

نیاز مداوم موجودات به خداوند در همه شئون زندگی (پیدایش و بقا) سبب عرض نیاز به پیشگاه الهی و توحید عمل می شود (درس 2 دوازدهم)

آیه مرتبط

«یَسأَلُه‌_و مَن فِی السَّماواتِ وَ الاَرضِ کُلَّ یَومٍ هُوَ فی شَأنٍ»

بیت شعر مرتبط

ما چو ناییم و نوا در ما ز تست                  ما چو کوهیم و صدا در ما ز توست

ما که باشیم ای تو ما را جان                     جان تا که ما باشیم با تو درمیان

ما عدم هاییم و هستی های ما                  تو وجود مطلقی فانی نما

ما همه شیران ولی شیر علم                      حمله مان از باد باشد دم بدم

دسته اول: محدود

موضوعاتی که در محدوده شناخت ما قرار می گیرند، مانند گیاهان، حیوان ها، ستارگان و کهکشان ها

دسته دوم: نامحدود  

موضوعاتی که ذهن ما گنجایش درک آنها را ندارد؛ زیرا لازمه شناخت هر چیزی احاطه و دسترسی به آن است. در واقع، ما به دلیل محدود بودن ذهن خود نمیتوانیم ذات امور نامحدود را تصور کنیم و چگونگی وجودشان را دریابیم.

خداوند حقیقتی نامحدود دارد؛ که

• ذهن ما نمی تواند به حقیقت او احاطه پیدا کند.
• می توانیم صفات و اسماء او را بشناسیم.
• نمی توانیم ذات و چیستی او را بشناسیم.

حدیث مرتبط

پیامبر اکرم (ص): «تَفَکَّروا فی کُلِّ شَیءٍ وَلا تَفَکَّروا فی ذاتِ اللّهِ»

انسان ها دو دسته اند

ناآگاه: نسبت به نیازهای دائمی انسان به خدا بی توجه اند.

آگاه: دائماً سایه لطف و رحمت خدا را احساس می کنند و خود را نیازمند خدا می بینند.

افزایش خودشناسی 

معرفت انسان به خود و رابطه اش با خدا بیشتر شود.

درک بیشتر فقر و نیاز 

نیاز به خدا را بیشتر احساس می کند.

افزایش بندگی 

عجز و بندگی اش را ابراز می کند.

حدیث مرتبط

پیامبراکرم (ص): «اَللهُمَّ لا تَکِلنی اِلی نَفسی طَرفَةَ عَینٍ اَبَدًا»

قرآن کریم، رابطه میان خداوند و جهان هستی را با کلمه «نور» بیان می کند. خداوند نور هستی است، یعنی تمام موجودات، «وجود» خود را از او می گیرند، به سبب او پیدا و آشکار شده و پا به عرصه هستی می گذارند و وجودشان به وجود او وابسته است. (علت: به همین جهت، هر چیزی در این جهان، بیانگر وجود خالق و آیه ای از آیات الهی محسوب می شود.

در واقع، هر موجود در حد خودش تجلی بخش خداوند و نشانگر حکمت، قدرت، رحمت و سایر صفات الهی است. از همین رو آنان که به دقت و اندیشه در جهان هستی می نگرند، در هر چیزی خدا را مشاهده می کنند و علم و قدرت او را می بینند. (توحید در ربوبیت/ درس 2 دینی دوازدهم)

آیه مرتبط

«اَللهُ نورُ السَّماواتِ وَ الاَرضِ»

حدیث مرتبط

امام علی (ع): «ما رَاَیتُ شَیئًا اِلاّ وَ رَأَیتُ اللهَ قَبلَه_و وَ بَعدَه_و وَ مَعَه_و»

بیت شعر مرتبط

_ دلی کز معرفت نور و صفا دید                             ز هر چیزی که دید اولی خدا دید

_ به صحرا بنگرم صحرا ته بینم                                به دریا بنگرم دریا ته بینم

به هر جا بنگرم کوه و در و دشت                             نشان از قامت رعنا تو بینم

اینکه انسان بتواند با هر چیزی خدا را ببیند، معرفتی عمیق و والاست که در نگاه نخست مشکل به نظر می آید، اما هدفی قابل دسترس است، به خصوص برای جوانان و نوجوانان که پاکی و صفای قلب دارند.

شروط دستیابی به معرفت

• قدم پیش گذاشتن
• حرکت با عزم و تصمیم قوی (اولین گام برای ثبات قدم در مسیر بندگی/ درس 8 دهم)

ثمرات دستیابی به معرفت

• چشیدن لذت معرفت در زندگی
• کمک خداوند به بندگان (مشمول سنت توفیق الهی شدن / درس 6 دوازدهم)

به معنای اعتقاد به خدای یگانه است؛ یعنی خدا بی همتاست و شریکی ندارد و این بیانگر اصل و حقیقت توحید است.

ویژگی جمله لا اله الا الله

• تمامی احکام و حقوق اسلامی فرد به رسمیت شناخته می شود.
• دفاع از حقوق او بر دیگر مسلمانان واجب می گردد.
• در زمره برادران و خواهران دینی قرار می گیرد.

توحید در خالقیت

عبارت از این است که معتقد باشیم خداوند تنها مبدا و خالق جهان است موجودات همه مخلوق او هستند و در کار آفرینش شریک و همتایی ندارد.

« اَللّهُ خالِقُ كُلّ شَیءٍ ... خداوند خالق همه چیز است.»

توحید در مالکیت

از آنجا که خداوند تنها خالق جهان است پس تنها مالک آن نیز هست، زیرا هرکس که چیزی را پدید می آورد، مالک آن است.

« وَ لِلّهِ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الاَرضِ ... و برای خداست آنچه در آسمان ها و زمین است.»

توحید در ولایت

هر کس مالک چیزی باشد حق تصرف و تغییر در آن چیز را دارد اما دیگران بدون اجازه وی نمی توانند در آن تصرف یا از آن استفاده کنند به این حق تصرف توحید در ولایت و سرپرستی می گویند.

« ما لَهُم مِن دونِه مِن وَلِیٍّ ... آنها هیچ ولی جز خداوند ندارند.»

توحید در ربوبیت

رب به معنای مالک و صاحب اختیاری است که تدبیر و پرورش مخلوق به دست اوست. هرکس که خالق، مالک و ولی چیزی باشد می تواند آن را تدبیر کرده و پرورش دهد. از آنجا که خداوند تنها خالق، مالک و ولی جهان است، تنها رب هستی نیز می باشد. اوست که جهان را اداره می کند و آن را به سوی مقصدی که برایش معین فرموده هدایت می نماید و به پیش می برد.

آیه

قُل اَغَیرَ اللّهِ اَبغی رَبًّا                         بگو: آیا جز خدا پروردگاری را بطلبم

وَ هُوَ رَبُّ کُلِّ شَیءٍ ...                     درحالی که او پروردگار همه چیز است؟...

شرک به معنای شریک قرار دادن برای خداست.

هرکس که معتقد باشد خداوند شریک دارد مشرک به حساب می آید.

شرک در خالقیت

اگر کسی معتقد باشد که این جهان را چند خالق آفریده اند، گرفتار شرک در خالقیت شده است.

_ پس تصور چند خدایی صحیح نیست و خدای واحد آفریننده جهان است. 

شرک در مالکیت

اعتقاد به اینکه علاوه بر خداوند در کنار او، دیگران هم مالک بخشی از جهان هستند. اگر کسی معتقد به شرکت در خالقیت باشد، معتقد به شرک در مالکیت نیز خواهد بود.

شرک در ولایت

اعتقاد به اینکه علاوه بر خداوند و در کنار او، دیگرانی نیز هستند که سرپرستی جهان را بر عهده دارند و خودشان حق تصرف در جهان را دارا می باشند.

شرک در ربوبیت

اعتقاد به اینکه علاوه بر خداوند و در کنار او، دیگرانی نیز هستند که تدبیر امور موجودات را برعهده دارند. اگر کسی در کنار ربوبیّت الهی، برای خود یا سایر مخلوقات حساب جداگانه باز کند و گمان کند که کسی می تواند مستقل از خداوند، امور را تدبیر کند گرفتار شرک شده است.

• مرز توحید و شرک کجاست؟
• آیا اگر کسی پزشک را وسیله درمان و بهبود بیماری بداند مشرک است؟
• آیا اگر کسی از غیر خدا درخواست کمک کند گرفتار شرک شده است؟
• آیا اگر کسی دعا را وسیله جلب مغفرت الهی و صدقه را وسیله دفع بلا بداند مشرک است؟
• آیا توسل به پیامبران و معصومین شرک به حساب می آید؟

پاسخ

اولا خداوند رابطه علیت را میان پدیده های جهان حاکم کرده است.

آتش: گرما و روشنی دارد. – دارو: شفا و بهبودی است.

پزشک: وسیله درمان – معمار: عامل بنای ساختمان – معلم: وسیله تعلیم و تربیت

در امور معنوی نیز همین گونه است. دعا: آمرزش – صدقه: دفع بلا – صله رحم: افزایش طول عمر

همه این روابط توسّط خود خداوند طراحی شده و به اذن و اراده او صورت می گیرد. بنابراین، کسی که برای آموختن نزد معلم می رود ،یا برای درمان به پزشک مراجعه می کند، نه تنها معلم و پزشک را شریک خداوند قرار نداده، بلکه به قانون الهی عمل کرده است.

ثانیاً همان گونه که درخواست از پزشک برای درمان بیمار با توحید منافاتی ندارد، درخواست از اولیای الهی برای اجابت خواسته ها نیز منافاتی با توحید ندارد؛ زیرا پزشک به واسطه استفاده از اسباب مادی و اولیای الهی به واسطه اسباب غیر مادی و با اذن خداوند این کار را انجام می دهند.

عقیده به توانایی پیامبر اکرم و اولیای دین در برآوردن حاجات انسان (مانند شفا دادن) وقتی موجب شرک است که این توانایی را از خود آنها و مستقل از خدا بدانیم. اما اگر این توانایی را صرفاً از خدا و انجام آن را با درخواست اولیا از خداوند و به اذن خدا بدانیم عین توحید است و از این جهت مانند اثر شفابخشی داروست که خداوند به آن بخشیده است. این توانایی تنها به زمان حیات دنیوی پیامبر اکرم اختصاص ندارد و پس از رحلت ایشان نیز استمرار دارد. به عبارت دیگر، روح مطهر رسول خدا پس از رحلت زنده است و می تواند به انسان ها یاری برساند.

اکنون اگر ما از رسول خدا چیزی درخواست کنیم، درخواست از جسم ایشان نیست، بلکه از حقیقت روحانی و معنوی ایشان است.

هر مسلمانی را که مانند آنها نمی اندیشد مشرک و کافر می خواند و گاه کشتن آن را واجب می شمارند.
پیروان این جریان می گویند:

• توسل به پیامبران و معصومین شرک است.
• طلب دعا و شفیع قرار دادن دیگران برای اینکه خدا انسان را ببخشد شرک است.
• معتقدند اینگونه افراد کافر هستند و مسلمان محسوب نمی شوند.
• بزرگترین ضربه را بر اسلام وارد کرده و سبب تنفر برخی افراد از مردم جهان از دین اسلام شد.

قرآن کریم، بارها تأثیر داشتن موجودات گوناگون را در عالم یادآوری کرده است.

برای قبول توحید در ربوبیت ضرورتی ندارد که هرگونه اثر را از اشیا و یا انسان ها سلب کنیم. می توان با قبول اثر مخلوقات، این اثر را از خداوند بدانیم، نه مستقل و بی نیاز از خداوند.

به این نکته مهم توجه کنیم که خداوند برای شفابخشی، فقط یک راه که همان دارو باشد قرار نداده است، بلکه فراتر از راه های مادی، راه های معنوی هم قرار داده است. اولیای الهی هم که مراحل کمال و بندگی را پیموده اند، وسیله و طریق این شفابخشی هستند.

انسان موحد وقتی دارویی مصرف می کند و شفا می یابد، در همان حال توجه دارد که این اثرگذاری را خداوند به آن دارو عنایت کرده است، از این رو از خداوند سپاسگزاری می کند، و زمانی که بنده ای از بندگان خدا به او احسان می کند و نیازی از نیازهایش را برطرف می سازد، هم از آن انسان تشکر می کند و هم شکرگزار خداوند می شود.

امام رضا (ع) فرموده اند: «مَن لَم یَشکُرِ المُنعِمَ مِنَ المَخلوقینَ، لَم یَشکُرِ اللّهَ عَزَّ وَ جَلَّ»

آنان که با ایمان و عمل صالح و پیمودن صراط مستقیم، مراحل کمال را می پیمایند و به قرب الهی می رسند، پاداش هایی دریافت می کنند که کرامات و عنایات به مخلوقات، جلوه کوچکی از آن است .عده ای که منکر این کرامات برای معصومین هستند، تفاوتی میان وجود مقدّس این بزرگواران با انسان های معمولی و یا انسان های شرور و گنهکار نمی بینند. نظام خلقت مبتنی بر حق است، هر انسانی که در مسیر بندگی پیش رود، در پیشگاه خداوند منزلتی می یابد و قدرتی پیدا می کند که برتر از قدرت های طبیعی است و این توانایی جزء قانونمندی الهی و زیبایی نظام هستی است. در قرآن کریم می خوانیم که وزیر سلیمان، آصف بن برخیا، در یک لحظه تخت بِلقیس (ملکه سبا) را از مسافتی طولانی منتقل کرد. اینها، نشان دهنده آن است که انسان با طی مراتب بندگی می تواند به اذن خداوند به چنین توانایی هایی در عالم هستی برسد.

_ باور به توحید در خالقیت، مالکیت، ولایت و ربوبیت چه تاثیری در زندگی ما می گذارد؟

نشان دهنده این است که انسان با طی مراتب بندگی و توحید و اعتقاد به خدای یگانه زندگی خود را همسو و هم جهت با خواست خداوند طی کند و تقرب به خداوند و دست یابی به پاداش های عظیم

_ تبیین انتظاری که در پایان مطالعه این درسنامه از دانش آموزان می رود؟

شناختن مراتب توحید و شرک و تاثیر آن در زندگی را دریابند.

حقیقت توحید چیست و مراتب آن کدام اند؟

مرز میان توحید و شرک چیست؟

آیا درخواست از غیر خدا مساوی با شرک است؟

امام علی(ع): «خدای من! (علت) مرا این عزت بس (معلول) که بنده تو باشم (علت) و این افتخار بس (معلول) که تو پروردگار منی، خدای من! تو همان گونه ای (علت) که من دوست دارم (معلول)، پس مرا همانگونه قرار ده (معلول) که تو دوست داری (علت).»

مهم ترین اعتقاد دینی: توحید و یکتاپرستی

دین توحید: اسلام

کتاب توحید: قرآن

سرلوحه دعوت همه پیامبران: توحید

پس از آشنایی با مراتب مختلف توحید نظری (توحید در عقیده و قلب)، به بازتاب آن در زند گی انسان که از آن به «توحید عملی» تعبیر می شود، می پردازیم و ابعاد فردی و اجتماعی آن را بررسی می کنیم. همچنین شرک عملی در بعد فردی و اجتماعی و ارتباط متقابل این دو را مورد توجه قرار می دهیم. جهان امروز و زندگی عصر حاضر به لحاظ شرک یا توحید مورد بررسی قرار می گیرد و معیار و ریشه شرک جدید را بیان می کنیم.

همانطور که برای خرید کالا، با جستجو دست به انتخاب بهترین کالا می زنیم؛ در سبک زندگی نیز باید دست به انتخاب شیوه صحیح زندگی بدهیم.

امروزه در بازار سبک زندگی، سبک های گوناگونی از زیستن تبلیغ می شود که ما باید از میان آنها بهترین را انتخاب کنیم.

انتخاب هر کدام از این سبک ها

مسیر زندگی ما را تغییر می دهد.

سرنوشت دنیا و آخرت ما را رقم می زند.

ملاک و معیار انتخاب سبک زندگی

باید بر اساس فکر و به دور از احساسات باشد.

باید دلیلی محکم و عقل پسند از آن حمایت کند.

هر سبکی از سبک های زندگی

ریشه در اندیشه های خاصی دارد. – شناخت این ریشه ها به تصمیم گیری درس ما کمک فراوانی خواهد کرد.

از جان بینی ویژه ای سرچشمه می گیرد.

در این درس می خواهیم به این پرسش پاسخ دهیم:

• ایمان به خداوند به عنوان خالق و پرودگار چه سبکی از زندگی را به دنبال دارد؟ (توحید عملی)
• در مقابل آن کدام سبک از زندگی قرار می گیرد؟ (شرک عملی)

یادآوری

در پایه دهم (درس اول: اختلاف در هدف ریشه در نگاه انسان دارد)، این اصلی کلی را آموختیم که افکار و اعتقادات هر فرد مهم ترین عامل در تعیین هدف ها و رفتارهای اوست.

هر فرد متناسب با اعتقادات خویش (جهان بینی) مسیر زندگی خود را انتخاب می کند و بر همان اساس رفتار می کند.

با توجه به اصل فوق (تأثیر اعتقاد بر سبک زندگی) می توانیم بگوییم:

جهان بینی توحیدی

انسانی که خداوند را به عنوان تنها خالق جهان پذیرفته است، (پذیرش توحید در خالقیت) و ایمان دارد که او پروردگار هستی است؛ (توحید در ربوبیت)

زندگی توحیدی 

در عمل، رفتاری متناسب با این اعتقاد خواهد داشت؛ و جهت زندگی خود را خدا قرار خواهد داد.

توحید عملی و سبک زندگی توحیدی 

اعتقاد به توحید در خالقیت و توحید در ربوبیت

جعفر بن ابی طالب

مصداق حرکت در مسیر توحید عملی

قبل از پذیرش جهان بینی توحید: مصادیق شرک عملی

• ما قبلا قومی جاهل بودیم
• بت می پرستیدیم
• مردار می خوردیم
• مرتکب زشتی ها می شدیم
• پیوند خویشاوندی را قطع می کردیم
• بی پناه را پناه نمی دادیم

پذیرش دعوت پیامبر جهان بینی توحیدی: مصادیق توحید عملی

• خدا را یگانه بدانیم و عبادت کنیم
• چیزی را برای خدا شریک نگیریم و بت نپرستیم
• دعوت به عدل و احسان و ... کنیم.
• از خوردن مال یتیم و ارتکاب فحشا دوری کنیم
• نماز برپا داریم، زکات بدهیم و ماه رمضان روزه بگیریم

از آنجا که ایمان همه افراد یکسان نیست و دارای شدت و ضعف است، میزان تأثیرگذاری اعتقاد توحیدی بستگی به درجه ایمان افراد به توحید و یکتاپرستی دارد.

هر چه ایمان

قوی تر باشد(علت): تأثیر عملی آن در زندگی بیشتر است. (معلول)

ضعیف تر باشد(علت): تأثیر عملی آن در زندگی کمتر است. (معلول)

با این معیار (اثرگذاری میزان ایمان بر زندگی)، هرکس می تواند درجه ایمان خود و تأثیر آن را در زندگی خویش بررسی کند.

آیه مرتبط

«اِنَّ اللّهَ رَبّی وَ رَبُّکُم فَاعبُدوهُ هذا صِراطٌ مُستَقیمٌ»

بعد فردی توحید عملی و ثمرات آن

ویژگی های انسان موحد

• هرکسی در زندگی خود از فرمان های خدا اطاعت کند، گام در مسیر توحید عملی گذشته است (درس 5 دینی یازدهم)
• چنین فردی می کوشد تمایلات درونی و تصمیم ها و فعالیت های خود را در جهت خواست و رضایت الهی قرار دهد.
• به طور کلی در تمام برنامه های روزانه خود خدا را در نظر می گیرد و تلاش می کند از دایره فرمان های او خارج نشود.
• از نظر انسان موحد هیچ حادثه ای در عالم بی حکمت نیست (وَ مَا خَلَقنَا السَّماوَاتِ وَالأَرضَ وَمَا بَینَهُمَا لَاعِبِینَ؛ درس 1 دینی دهم)، گرچه حکمت آن را نداند (علت) از همین رو موحد واقعی همواره انسانی امیدوار است (درس 3 دین و زندگی دهم: یکی از آثار اعتقاد به معاد، امید به زندگی است).
  در مقابل سختی ها و مشکلات، صبور و استوار است و آنها را زمینه موفقیت های آینده اش قرار می دهد. باور دارد که دشواری های زندگی نشانه بی مهری خداوند نیست، بلکه بستری برای رشد و شکوفایی اوست.

شعر مرتبط

سر ارادت ما و آستان حضرت دوست                        که هر چه بر سر ما میرود ارادت اوست

نظیر دوست ندیدم، اگر چه از مه و مهر                      نهادم آینه ها در مقابل رخ دوست

انسان موحد، چون زندگی خود را بر اساس رضایت خداوند تنظیم کرده و پیرو فرمان های اوست، (علت) شخصیتی ثابت و پایدار دارد و برخوردار از آرامش روحی است.

ثمره اول 

ثبات شخصیت و آرامش روحی انسان موحد

انسان موحد موجودات جهان را مخلوق خدا می بیند و می داند که خداوند او را در برابرشان مسئول قرار داده است.

ثمره دوم 

مسئولیت پذیری در برابر موجودات جهان

حدیث مرتبط

امام علی (ع): «تقوای الهی پیشه کنید؛ هم در مورد بندگان خدا، هم در مورد شهرها و آبادی ها؛ چرا که شما در برابر همه اینها حتی سرزمین ها و چهارپایان مسئولید. خدا را اطاعت کنید و از عصیان او بپرهیزید.»

اگر کسی

• دل به هوای نفس (بت درون) دهه و او را معبود خود قرار دهد،
• اوامر نفس را بر فرمان خدا ترجیح دهد،
• در پی کسب رضایت قدرت های مادی و طاغوت ها (بت بیرون) برآید؛

گرفتار شرک عملی شده است.

آیه مرتبط

«اَ رَاَیتَ مَنِ اتَّخَذَ اِلهَه و هَواهُ اَفَاَنتَ تَکونُ عَلَیهِ وَکیلًا»

تسلیم بودن در برابر امیال نفسانی باعث می شود انسان مشرک، درونی ناآرام داشته باشد (معلول) زیرا هوای نفس وی هر روز خواسته جدیدی جلوی روی او قرار می دهد.

فرمان پذیری از طاغوت باعث می شود انسان مشرک، شخصیتی ناپایدار داشته باشد (معلول) چرا که قدرت های مادی هر روز رنگ عوض می کنند او را به بردگی جدیدی می کشانند.

آیه مرتبط

«وَ مِنَ النّاسِ مَن یَعبُدُ اللّهَ عَلى حَرفٍ فَاِن اَصابَه و خَیرُنِ اطماَنَ بهِ وَ اِن اَصابَتهُ فِتنَةُنِ انقَلَبَ عَلى وَجهِه خَسِرَ الدُّنیا وَ الآخِرَةَ ذلِکَ هُوَ الخُسرانُ المُبینُ»

ویژگی انسان های موحد

• شخصیت ثابت پایدار
• آرامش روحی
• زندگی بر اساس خواسته ها و رضایت الهی
• امیدوار، صبور و استوار در برابر ناملایمات به دلیل اعتقاد به حکمت الهی
• محافظ نعمات و امانت ها الهی

ویژگی انسان های مشرک

• شخصیت ناپایدار
• درونی ناآرام
• زندگی تحت خواسته های جدید، تمایلات و قدرت های مادی
• هر روز بردگی و اسارت جدید
• تخریب محیط زیست و آلوده کردن طبیعت

بعد اجتماعی توحید به معنای قرار گرفتن همه ارکان یک جامعه در جهت خداوند و اطاعت همه جانبه از اوست.

شرایط تحقق بعد اجتماعی توحید عملی

مهم ترین رکن یک جامعه، حکومت است.

یک جامعه وقتی توحیدی است (معلول)

• که حاکم آن بر اساس قوانین الهی به حکومت رسیده باشد.
• که حاکم همان شرایطی را که خداوند برای حاکم تعیین کرده، دارا باشد.
• حاکم بکوشد قوانین الهی را در جامعه به اجرا درآورد.

علل تحقق جامعه توحیدی یا شرط توحیدی بودن نظام اجتماعی

_ شرایط حاکم نظام اسلامی (درس 10 دینی یازدهم)

• باتقوا بودن
• عادل بودن
• زمان شناس بودن
• مدیر و مدبر بودن
• شجاعت و قدرت روحی داشتن

­_ توحید عملی در بعد اجتماعی با ولایت ظاهری رسول خدا (ص) و جانشینان ایشان و در عصر غیبت با حاکمیت ولایت فقیه تحقق می یابد (درس 10 دینی یازدهم)

«ثمرات تحقق توحید عملی در بعد اجتماعی» یا «ویژگی جامعه توحیدی»

یک جامعه، علاوه بر رکن سیاسی، دارای ارکان دیگری مانند اقتصاد و فرهنگ نیز هست.

جامعه ای که در مسیر توحید اجتماعی حرکت می کند: (علت)

• اقتصاد و فرهنگ و سایر ابعاد و ارکان آن نیز به سوی اجرای فرمان های خدای یگانه پیش می رود.
• به صورت جامعه ای عدالت گستر در می آید.
• حکومت کسانی را که خداوند به آنها حق حکومت نداده است نمی پذیرد.
• با آنان که نسبت به خداوند و مسلمانان دشمنی می ورزند، دوستی نمی کند.
• با ظالمان مبارز می کند.
• بنابه فرمان خداوند، از محرومان و مستضعفان حمایت می کند.

آیه مرتبط

«یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا لا تَتَّخِذوا عَدُوّى وَ عَدُوَّکُم اَولیاءَ تُلقونَ اِلَیهِم بِالمَوَدَّة وَ قَد کَفَروا بِما جاءَکُم مِنَ الحَقّ»

دوستی نکردن با دشمنان خدا و مسلمانان و مبارزه با آنان که از ویژگی های جامعه توحیدی است همان بیزاری از باطل «تبری» است. (درس 9 دینی دهم)

تشکیل حکومت اسلامی برای اجرای احکام اجتماعی اسلام و پذیرش ولایت الهی و نفی حاکمیت طاغوت در راستای بعد اجتماعی توحید عملی است؛ همه پیامبران با کتب آسمانی و میزان نازل شدند تا عدالت برپا شود. (درس 4 دینی یازدهم)

حمایت از محرومان و مستضعفان که از ویژگی های انسان موحد است با این سخن پیامبر (ص) ارتباط دارد: «هرکس فریاد دادخواهی مظلومی را که از مسلمانان یاری می طلبد، بشنود اما به یاری آن مظلوم برنخیزد، مسلمان نیست» (درس 4 دینی یازدهم)

وجوب اطاعت از پیامبر (ص) و جانشینان بر حق ایشان با توجه به آیه «أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَأَطِیعُوا الرَّسُولَ وَأُولِی الْأَمْرِ مِنکُمْ» بیانگر توحید عملی در بعد اجتماعی است. (درس 5 دینی یازدهم)

اینکه در جامعه توحید حاکم باید همان شرایطی را که خداوند تعیین کرده دارا باشد، بیانگر مبحث «مشروعیت حاکم در جامعه» است. (درس 10 دینی یازدهم)

رابطه متقابل میان بعد فردی و بعد اجتماعی توحید عملی برقرار است:

هر قدر که مردم یک جامعه به سوی توحید حرکت کنند (علت) ارکان جامعه نیز بیشتر رنگ توحیدی به خود می گیرد (معلول) همانطور که هر قدر نهادهای اجتماعی در خدمت اجرای قوانین الهی باشد (علت)، زمینه برای رشد انسان ها و حرکت به سوی خداوند و زندگی موحدانه آسان تر می گردد. (معلول)

چگونگی تحقق بعد اجتماعی شرک عملی

• همه مردم، خواسته ها و تمایلات دنیوی خود را دنبال کنند.
• همه مردم، تنها منافع خود را محور فعالیت اجتماعی قرار دهند.
• اهل ایثار و تعاون و خیر رساندن به دیگران نباشند.

نتایج تحقق بعد اجتماعی شرک عملی

• تفرقه و تضاد جامعه را فرا می گیرد و امکان رشد تعالی از بین می رود.
• روز به روز انسان های ستمگر قدرت بیشتری پیدا می کنند و دیگران را در خدمت امیال خود به کار می گیرند.
• دیگر سخنی از حاکمیت خداوند و فرمان های او نیست، بلکه سخن از حاکمیت طاغوت و دستورهای اوست.

توحید: روح و محور زندگی دینی

شرک: روح و محور زندگی ضد دینی

سوال اساسی

زندگی انسان عصر حاضر (جو حاکم بر اکثریت افراد جامعه) تا چه میزان توحیدی است و کدام یک از مراتب توحید در آن بیشتر مورد غفلت قرار گرفته است؟

تصور اولیه

جوامع بشری، امروز از نظر صنعت و فناوری پیشرفت فراوانی کرده اند و این جوامع را نمی توان از این جهت با جوامع گذشته مقایسه کرد. همچنین انسان امروز کمتر از بت پرستان قبل از اسلام، که بیش از 360 بت را می پرستیدند، به دنبال این قبیل بت پرستی هاست. به همین دلیل به نظر میرسد که امروزه کمتر کسی گرفتار شرک باشد و از این جهت نیز بشر در مسیر پیشرفت می باشد.

واقعیت تلخ

گرچه شرک در قالب بت و مانند آن در میان بیشتر جوامع امروزی وجود ندارد، اما انواع دیگری از شرک که بسیار پیچیده تر از شرک قدیم است، در میان بشر به چشم میخورد.

خود را مالک، ولی و پرورش دهنده جهان دانستن؛ بسیاری از انسان ها

• جهان را ملک خود تلقی می کنند. (شرک در مالکیت)
• هرگونه که بخواهند در این جهان تصرف می کنند. (شرک در ولایت)
• خود را پرورش دهنده جهان می دانند. (شرک در ربوبیت)

پیامدها

• تخریب محیط زیست
• آلوده شدن طبیعت
• پیدایش جوامع فقیر در کنار جوامع ثروتمند

نمونه تاریخی این انسان ها: فرعون «اَنَا رَبُّکُمُ الاَعلی» می گفت و خود را پروردگار بزرگ مردم معرفی می کرد و مالک آنها می دانست.

اصل قرار دادن دنیا و فراموش کردن خداوند

بسیاری از انسان ها چنان به امور دنیوی سرگرم شده اند که خدا را فراموش کرده و خداوند در قلب آنها جایگاهی ندارد.

زینت دنیا و لذات و شهوات چنان در دلشان فزونی یافته که جایی برای خلوت انس با خدا و درک معنویت نیایش با پروردگار باقی نگذشته است.

هوی و هوس و آنچه آن کس که آنان را به هوس هایشان میرساند، بت و معبودشان شده و آنها را همچون خدا میپرستند. (بت جدید: هوی و هوس و آن کس که به هوس هایشان برساند)

ان صلاتی و نسکی و محیای و مماتی لله رب العالمین «سوره انعام/62»

نماز و عبادت هایم، زندگی و مرگم فقط برای خداست که پروردگار جهانیان است.

قُل اِنَّما اَعِظُکُم بِواحِدَةٍ اَن تَقوموا لِلّهِ مَثنی وَ فُرادی ثم تتَفَكَّروا «سبأ/46»

اَلَم اَعهَد اِلَیکُم یا بَنی آدَمَ اَن لا تَعبُدُوا الشَّیطانَ اِنَّه و لَکُم عَدُوٌّ مُبینٌ * وَ اَنِ اعبُدونی هذا صِراطٌ مُستَقیمٌ «یس/60 و 61»

پیامبر(ص) فرمودند: «راه یابی شرک به دل انسان از راه رفتن مورچه ای سیاه در شب تاریک بر تخته سنگی سیاه پنهان تر است.»

پاسبان حرم دل شده ام شب همه شب                                تا در این پرده جز اندیشه او نگذارم

چون تو را در گذر، ای یار، نمی یارم دید                                با که گویم که بگوید سخنی با یارم

دوش می گفت که حافظ همه روی است و ریا                        به جز از خاک درش، با که بود بازارم

اخلاص یا خالص کردن به معنی پاک کردن یک چیز از غیر آن است. اخلاص در کاربرد دینی بدین معناست که انسان اندیشه و دل را جایگاه خدا کند و عملش را برای رضای خداوند و به همان گونه که او دستور داده انجام دهد. اخلاص درجات ومراتب دارد مهم این است تا انسان تلاش کن تا اندیشه و عمل خود را روز به روز برای خدا خالص‌تر گرداند و به پیش رود.

برهمین اساس پیامبر(ص) می فرماید: «با توجه به مراتب اخلاص مومنان بر یکدیگر برتری پیدا می کنند.»

در سخنی امام صادق (ع) نیز به یکی از مراتب بالای اخلاص اشاره می کند و می فرماید: «عمل خالص آن عملی است که دوست نداری کسی جز خداوند به خاطر آن کار تو را ستایش و تمجید کند.»

اخلاص در اندیشه

برای اینکه عمل برای خدا خالص شود ابتدا اخلاص در اندیشه تحقق یابد و انسانی که به خدا اعتقاد دارد باید بکوشد که فکر و اندیشه خود را در این زمینه تقویت کند به طوری که همه امور خود و عالم را به دست خدا ببیند و بداند خداوند مدبر و اداره کننده همه جهان است و هیچ واسطه و سببی جز به اذن و اراده خدا عمل نمی کند. (توحید در ربوبیت)

اخلاص در قلب

انسان باید تلاش کند که آنچه از توحید عملی را که در فکر و اندیشه و عقل خود پذیرفته به یک اعتقاد قلبی و درونی تبدیل کند و به آن پیوند و انس قلبی برقرار نماید تا در رفتار و کردار او موثر باشد برای اینکه یک سخن درست عمل شود پذیرش عقلی کافی نیست بلکه باید در قلب و دل ما نفوذ کند و قلب تسلیم آن شود و نیت های قلبی خود را الهی کند زیرا تا نیت و قصد قلبی و یک عمل خدایی نشود آن عمل خدایی نمی شود بنابراین انسان مومن می کوشد قلبش را خانه خدا کند زمان و مکان و شیوه همان طوری عمل شود که خدا می خواهد.

رسول خدا فرمودند: «نِیَّةُ المُؤمِنِ خَیرٌمِن عَمَلِه»

به خاطر این جایگاه مهم پیامبر (ص) فرمودند: « اِنَّمَا الاَعمالُ بِالنِّیّاتِ»

امیرالمومنین فرمودند: «فاعِلُ الخَیرِ، خَیرٌ مِنهُ؛ وَ فاعِلُ الشَّرِّ، شَرٌّ مِنهُ»

انسان مومن سعی می کند نیت خود را خالص و عمل را برای خدا انجام دهد وعمل را همانگونه که خدا دستور داده عمل کند هم از جهت کمیت وهم کیفیت مثل نماز دو رکعتی صبح پس در هر عملی دو حسن ضروری است.

حسن فاعلی

کننده کار دارای معرفت و درست و نیت الهی باشد.

حسن فعلی

کار به درستی و به همان صورت که خدا فرمان داده انجام شود.

افزایش معرفت نسبت به خدا

آفرینش همه تنبیه خداوند دل است ... سعدی

مهر رخسار تو می تابد ... شبستری

توجه به یک نکته مهم و جنگ صفین

تقویت روحیه حق پذیری

امیرالمومنین (ع) فرمودند: عقل سپه سالار لشکر خدای رحمان است و هوی راهبر لشکر شیطان و انسان کشیده شونده میان آن دو

عقل – دل – هوی و هوس

راز و نیاز با خداوند و کمک خواستن از او

• نیایش با خدا
• کم کردن غفلت
• تقویت محبت
• بهره مندی از کمک های الهی

دوری از گناه و تلاش برای انجام واجبات

• تمام اخلاص در دوری از گناه
• خداوند بدان جهت روزه را واجب کرد تا اخلاص مردم را بیازماید

دستیابی به درجاتی از حکمت

علم محکم و استوار و به دور از خطا که هدف درست و راه رسیدن به آن را نشان دهد و مانع لغزش و تباهی شود.

توصیه لقمان به فرزند خود پیامبر(ص) هرکس چهل روز...

نفوذ ناپذیری در برابر وسوسه شیطان

برو این دام بر مرغی دگرنه                           که عنقا را بلند است آشیانه

حضرت یوسف و رسیدن به مقام مخلصین

«قالت فذ لکن الذی لمتنی فیه ولقدر اودته عن نفسه فاستعصم ولئن لم یفعل ما امره لیسجنن و لیکونا من الصاغرین * قال رب السجن احب الی مما یدعوننی الیه والا تصرف عنی کیدهن اصب الیهن واکن من الجاهلین»

دریافت پاداش های وصف ناشدنی

دیدار محبوب حقیقی و تقرب به پیشگاه کسی که به تعبیر امیرالمومنین نهایت آرزوی عارفان، دوست دل های صادقان ولی مومنان و معبود عالمیان است. مثل زندگی پیامبر و علی و زهرا (ع)

در درس های پیشین دانستیم که تنها خالق، مالک، رب و مدبر جهان خداست و هیچ یک از مخلوقات در اداره جهان با او شریک نیستند. همه موجودات، تحت اراده و تدبیر خداوند قرار دارند و به اذن او عمل می کنند. در درس گذشته یعنی فقط برای تو به موضوع اخلاص در بندگی و شروط عمل پرداخته شد و راه های تقویت اخلاص و میوه های درخت اخلاص تبیین شدند.

اخلاص در بندگی

بدین معناست که شخص عملش را فقط برای رضای خداوند و همانگونه که او دستور داده است، انجام دهد.

شروط عمل

• حس فاعلی (روح عمل): برخورداری از نیت الهی
• حسن فعلی (کالبد عمل): انجام کار مطابق با شکلی که خدا فرمان داده است.

راه های تقویت اخلاص

• افزایش معرفت و شناخت نسبت به خداوند
• راز و نیاز با خداوند و کمک خواستن از او
• دوری از گناه و تلاش برای انجام واجبات

میوه های درخت اخلاص

• دستیابی به درجاتی از حکمت
• نفوذ ناپذیری در برابر وسوسه های شیطان
• دریافت پاداش های وصف نشدنی

در این درس به بررسی و پاسخ این سوال خواهیم پرداخت:

_ با توجه به اینکه همه رخدادهای جهان، تحت قوانین و تدبیر خداوند است، نقش اختیار انسان در این نظام جهانی چیست؟ آیا این قوانین مانع اختیار انسان است یا بستری مناسب برای شکوفایی آن؟

_ در این نظام که با علم و اراده الهی اداره می شود، جایگاه اراده انسان کجاست؟ آیا اراده الهی مانع اراده انسان است؟

هدف کلی درس

تبیین موضوع اختیار انسان و نسبت آن با نظام حاکم بر هستی

مفاهیم اصلی درس

اختیار – نشانه های اختیار – قدر – قضا – عرضی – طولی – اراده خدا – اراده انسان – علم خدا – علم انسان

امور اختیاری

حرکات پای فرد به هنگام قدم زدن

حرکت دستی که خود شخص برای غذا خوردن بالا و پایین می آورد.

_ انسان توانایی در گزینش و اختیار آن ها را دارد محدود هستند و مبنای تصمیم گیری های ما و تعیین کننده سرنوشت ماست.

امور غیر اختیاری (طبیعی)

حرکات قلب یک فرد برای گردش خون

دستگاه گوارش

حرکات دستی که بر اثر بیماری لرزش دارد

قانون جاذبه زمین، توالی فصل ها

_ انسان توانایی در گزینش و اختیار آن ها را ندارد.

معنای اختیار

توانایی بر انجام یک کار و یا ترک آن است. اختیار، یک حقیقت وجدانی است.

معنای حقایق وجدانی

حقایق وجدانی اموری هستند که به قدری آشکار و بدیهی می باشند که هر کس بدون نیاز به هیچ دلیل و واسطه ای در درون خود به آنها علم دارد. هر انسانی آن را در خود مییابد و میبیند که شبانه روز در حال تصمیم گرفتن برای انجام یک کار یا ترک آن است حتی کسی که اختیار را در سخن یا بحث انکار میکند در عمل از آن بهره می برد و آن را اثبات می کند.

مولوی این حقیقت را در قالب یک مثال این گونه یادآوری می کند:

آن یکی می رفت بالا درخت                                        می فشاند آن میوه را دزدانه سخت

صاحب باغ آمد و گفت ای دَنی                                   از خدا شرمت، بگو چه می کنی؟

گفت: از باغ خدا بنده خدا                                         می خورد خرما که حق کردش عطا

پس ببستش سخت آن دَم بر درخت                           می زدش بر پشت و پهلو چوب سخت

گفت: آخر از خدا شرمی بدار                                      می کُشی این بی گنه را زار زار

گفت: کز چوبِ خدا شرمی بدار                                    می زند بر پشت دیگر بنده اش

چوبِ حق و پشت و پهلو، آنِ او                                   من غلام و آلت فرمان او

گفت: توبه کردم از جبر ای عیار                                    اختیار است، اختیار است، اختیار

مفهوم شعر

انکار عقیده جبر گری و وجود اختیار در انسان به عنوان یک حقیقت وجدانی که هر کس آن را در خود می باد و در عمل از آن بهره می برد.

تفکر و تصمیم

هر کدام از ما همواره تصمیم هایی می گیریم و برای این تصمیم ها ابتدا اندیشه می کنیم و جوانب آن را می سنجیم و سپس دست به عمل می زنیم. گاهی نیز دچار تردید می شویم که از میان چندین راه و چندین کار، کدامی یک را انتخاب کنیم. دست آخر، پس از بررسی های لازم، یکی را برگزیده و عمل می کنیم.

ای شعر مولودی تأییدگر «تفکر و تصمیم» به عنوان شاهد و نشانه اختیار است:

این که فردا این کنم یا آن کنم                                   خود دلیل اختیار است ای صنم

احساس رضایت و پشیمانی

هرگاه در کاری موفق شویم، احساس رضایت و خرسندی وجودمان را فرا می گیرد. این احساس رضایت نشانه آن است که آن کار را از خود و نتیجه اراده و تصمیم عاقلانه خود می دانیم. گاه نیز در کاری مرتکب اشتباه می شویم و به خود یا دیگری زیان می رسانیم. در این هنگام احساس پشیمانی می کنیم و با خود می گوییم ای کاش آن کار را انجام نمی دادم. این احساس پشیمانی نشانگر آن است که من توان ترک آن کار را داشته ام.

این شعر مولوی تاییدگر «احساس رضایت و پشیمانی» به عنوان شاهد و نشانه اختیار است:

گر نبودی اختیار این شرم چیست                               این دریغ و خجلت و آزرم چیست؟

وان پشیمانی که خوردی زان بدی                              ز اختیار خویش گشتی مهتدی

مسئولیت پذیری

هر کدام از ما خودمان را مسئول کارهای خود می دانیم. به همین جهت آثار و عواقب عمل خود را می پذیریم و اگر به کسی زیان رسانده ایم، آن را جبران می کنیم. عهدها و پیمان ها نیز بر همین اساس استوارند. بنابراین اگر کسی پیمان شکنی کند و مسئولیتش را انجام ندهد خود را مستحق مجازات می داند.

این شعر مولوی تاکیدگر «مسئولیت پذیری» به عنوان شاهد و نشانه اختیار است:

هیچ گویی سنگ را فردا بیا                                        ور نیایی من دهم بَد را سزا؟

هیچ عاقل مر کلوخی را زند؟                                     هیچ با سنگی عتابی کس کند؟

آیه مرتبط

«اِنّا هَدَیناهُ السَّبیلَ اِمّا شاکرًا وَ اِمّا کَفورًا»

ما راه را به او نشان دادیم یا سپاسگزار خواهد بود یا ناسپاس «انسان/2»

نکات آیه:

• مفهوم «یا شکرگزار (توحید عملی) خواهد بود یا ناسپاس (شرک عملی)» به انتخاب میان دو راه اشاره دارد، پس این آیه بیانگر اختیار است.
• خداوند راه درست را به انسان نشان داده است و این دیگر دست خود انسان است که آن راه را برود یا نرود. (کشف راه درست زندگی)
• پیام ضمنی «الف» این آیه نشان دهنده هدایت ویژه انسان است.
• پیام ضمنی «ب» این آیه نشان دهنده هدایت الهی توسط پیامبران است. یعنی به هدایت تشریعی اشاره دارد.
• این آیه بیانگر یکی از عوامل رشد در انسان یعنی قدرت اختیار و انتخاب اوست. (درس 2 دهم)

خداوند، قدرت اختیار و اراده را به ما عطا کرده و از ما خواسته است با استفاده از آن، برای زندگی خود برنامه ریزی کنیم و در مسیر رشد و کمال تا آنجا پیش برویم که جز خداوند کسی به عظمت آن آگاه نیست. ممکن است در اینجا این سوال به ذهن برسد که ما در جهانی زندگی می کنیم که خداوند امور آن را تدبیر می کند و قوانین مشخصی را بر آن حاکم کرده و جهان هستی مطابق با آن قوانین عمل می کند و به پیش می رود، به عبارت دیگر، ما در جهانی زندگی می کنیم که قدر و قضای الهی بر آن حاکم است. (قانونمند است)

_ پس در این صورت، آیا قدر و قضای الهی مانع اختیار ما نیست؟

قدر الهی

• «قَدر» و «قَدَر» به معنای «اندازه» تقدیر به معنای «اندازه گرفتن»
• تعیین « حدود، اندازه، ویژگی، موقتی مکانی و زمانی، کیفیت و کمیت و روابط موجودات» توسط خداوند، نقشه جهان با همه ریزه کاری ها و قانونمندی هایش از آن خدا و علم خداست.
• در نقشه جهان نقش و اشتباهی نیست.
• آب دارای «ویژگی هایی» است که سبب رفع تشنگی می شود.
• شرایط دیوار مانند کج بودن یا محکم بودن، تقدیر است.
• تعیین، طول، عرض و ... یک موجود تقدیر الهی است.
• این که ماه در کدام مدار دور زمین می چرخد، الکترون های هر عنصر چه تعدادی هستند، تقدیر الهی است.
• خداوند با «حکمت» خود اندازه، ویژگی و نقشه پدیده ها را معین می کند.

قضای الهی

• قضا به معنای «به انجام رساندن»، «پایان دادن»، «حکم کردن»، «حتمیت بخشیدن» است.
• «ایجاد شدن» موجودات جهان با حکم و فرمان و اراده الهی «اجرا و پیاده کردن» نقشه جهان، «اجرا و پیاده کردن» قانونمندی ها به اراده خداست.
• «در اجرا و پیاده کردن» نقشه جهان نیز نقص و اشتباهی نیست.
• «آفرینش» آب، به «قضا» اشاره دارد.
• فرو ریختن دیوار کج، قضای الهی است.
• خلق موجودات، قضای الهی است.
• آفرینش ماه و زمین و الکترون، قضای الهی است.
• خداوند با «اراده» خود، آنها را محقق می سازد.

اگر به «قضا و قدر الهی» معتقد نبودیم، نمی توانستیم با اطمینان خاطر کار و فعالیت انجام دهیم و از اختیار خود بهره بگیریم.

اگر به «قضا و قدر الهی» معتقد نبودیم، هیچ نظمی را در پدیده ها نمی دیدیم و هیچ زمنیه ای برای کار اختیاری پدید نمی آمد.

معنای تقدیر این نیست که وقتی به حادثه ای تعلق گرفت، هر قانونی را لغو و هر نظمی را بر هم می زند، در حالی که دیدیم معنای قدر و فضای الهی این است که هر چیزی مهندسی و قاعده خاص خود را دارد که این قواعد، توسط انسان قابل یافتن و بهره گیری است.

بدون پذیرش قدر و قضای الهی هیچ نظمی برقرار نمی شود او هیچ زمنیه ای برای کار اختیاری پدید نمی آید.

داستانی از امام علی (ع) و یارانش

روزی امیرمومنان علی (ع) با جمعی از یاران خود در سایه دیواری نشسته بود. آن حضرت متوجه کجی و سستی دیوار شد و برای اینکه مبادا دیوار روی او و یاران خراب شود از آنجا برخاست و زیر سایه دیواری دیگر نشست. یکی از یاران به آن حضرت گفت: «یا امیرالمومنین آیا از قضای الهی می گریزی؟» امام علی (ع) فرمود: «از قضای الهی به قدر الهی پناه می برم.»

ساده ترین و آشکارترین تقدیرهای الهی، تعیین طول، عرض، حجم، مکان و زمان یک موجود است. تقدیر الهی شامل «همه ویژگی ها، کیفیت ها و کلیه روابط میان موجودات» نیز می شود. خداوند اینگونه تقدیر کرده که انسان کارهایش را «با اختیار انجام دهد» و کسی نمی تواند از اختیار که ویژگی ذاتی اوست، فرار کند؛ حتی اگر بخواهد آن را انکار کند و از آن فرار کند، باز هم اینکار اختیاری بوده، چون همین کار را با خواست و اراده خود انجام داده است.

علل عرضی

• چند عامل به صورت «مجموعه» و با «همکاری» یکدیگر پدیده ای را به وجود می آورند.
• چند عامل با «مشارکت» یکدیگر پدیده ای را به وجود می آورند.
• هر عامل در این نوع از علل، به صورت «مستقیم» نقش متفاوتی را ایفا می کند.

علل طولی

• یک عامل بر روی عامل دیگر، اثر می گذارد و آن عامل بر عامل بعدی و ... تا به معلول برسد.
• کار پیدایش معلول را به «هر کدام» از عوامل می توان نسبت داد.
• هر عامل رابطه اش را معلول به صورت «غیر مستقیم» است.

در فعل اختیاری یعنی در هر کاری که با اراده خود انجام می دهیم تا زمانی که انسان به انجام فعلی اراده نکند، آن فعل انجام نمی پذیرد.

وجود ما اراده ما و عمل ما، همگی وابسته به «اراده خداوند» است. اراده انسان در طول اراده خداوند است و با آن منافات ندارد.

نکات

• امام علی (ع) قضا و قدر را جبری و حتمی نمی دانند.
• امام علی (ع) قضا و قدر را مخالف با اختیاری بودن رفتارهای انسان نمی دانند.
• امام علی (ع) معتقدند اگر قضا و قدر جبری و حتمی باشد، در این صورت مفهوم پاداش و مجازات بیهوده و باطل خواهد بود.
• ما انسان ها در دایره قضا و قدر الهی، مختار هستیم. یعنی در چارچوب قوانین الهی، اختیار داریم.

علم الهی

شامل: فرآیند انجام حوادث + پایان و نتیجه امور

علم الهی، بر اساس علم به تمام عوامل و جزئیات است.

علم بشری

شامل: پایان + نتیجه امور

علم بشری: بر اساس یک پیش بینی صرف درباره نتیجه است.

اختیار 

توانایی بر انجام یک کار و یا ترک آن است. یک حقیقت وجدانی است.

انواع عمل 

اختیاری/ غیر اختیاری

نشانه ها و شواهد اختیار

تفکر و تصمیم/ احساس رضایت یا پشیمانی/ مسئولیت پذیری

قانونمندی جهان

زمینه ساز شکوفایی اختیار است.

قدر و قضای الهی

«قَدر» و «قَدَر» به معنای «اندازه» و «تقدیر» به معنای «اندازه گرفتن» است و «قضا» به معنای «حتمیّت بخشیدن»، «حکم کردن»، «پایان دادن» و «به انجام رساندن» است.

قدر

ناشی از علم و حکمت خداست و قضا ناشی از اراده خداست.

اختیار

انسان یک تقدیر الهی است. علت هایی که در پیدایش یک پدیده دخالت دارند: علل عرضی/ علل طولی

اراده انسان

در طول اراده خدا و موخر از آن است و با آن منافات ندارد.

علم الهی

بر اساس علم به تمام عوامل و جزئیات است.

علم بشری

بر اساس یک پیش بینی صرف درباره نتیجه است.

• تجلی تقدیر الهی
• زمینه ساز حرکت و پویایی انسان (معلول)
• به کارگیری اراده و اختیار انسان می شود.

• شناخت قوانین جهان خلقت
• بر اساس تقدیر الهی، قانونمند است و پدیده های آن در دایره قوانین خاصی مسیر تکاملی خود را می پیمایند.

آیه مرتبط

«قد خلت من قبلکم سنن فسیروا فی الارض فانظرو کیف کان عاقبه المکذبین»

پیام آیه: برای عبرت آموزی با مطالعه زندگی گذشتگان می توان دریافت که حیات انسان دارای سنت ها و قوانین الهی است.

سنت ابتلاء (امتحان و آزمایش الهی)

در لغت به معنای امتحان؛ در اصطلاح دینی قرار دادن فرد، در شرایطی و موقعیتی که، صفات درونی خود را بروز دهد و درستی یا نادرستی آنچه را که ادعا کرده مشخص سازد.

تفاوت امتحان الهی و امتحان بشری

در امتحان بشری: غالبا از حقیقت درون افراد بی خبر هستیم، می کوشیم تا از طرق امتحان کردن آنها به آگاهی لازم برسیمو

امتحان خداوند: برای آگاه شدن از درون افراد نیست، بلکه برای رشد دادن و به ظهور رساندن استعدادها و نشان دادن تمایلات درونی افراد است.

• عام ترین و فراگیرترین قانون خداوند است.
• ثابت و همیشگی (تغییر ناپذیر) است.

• شامل همه انسان ها در همه دوران ها می شود. (زندگی هر انسانی، چه مومن و چه کافر صحنه انواع امتحان ها و آزمایش ها است.)
• هویت و شخصیت انسان ها با این ابتلائات (آزمایش ها) ساخته می شود و شناخته می گردد.

امام صادق (ع) درباره رابطه مراتب ایمان و مراتب امتحان فرمودند:

«اِنَّمَا المُؤمِنُ بِمَنزِلَةِ کَفَّةِ المیزانِ کُلَّما زیدَ فى ایمانِه زیدَ فى بَلائِه»

به راستی که مومن به منزله کفه ترازوست، هر اندازه ایمانش افزوده شود، امتحانش نیز افزوده می شود.

آیه های مرتبط

«و نبلوکم بالشر و الخیر فتنه و الینا ترجعون»

و قطعا شما را با شر و و خیر می آزماییم و به سوی ما بازگردانده می شوید.

پیام آیه: همه انسان ها در طول عمر خود در معرض آزمون الهی قرار می گیرند.

«احسب الناس ان یترکوا ان یقولو آمنا و هم لایفتنون»

آیا مردم ... همین که بگویند ایمان آوردیم و آزمایش نمی شوند.

پیام آیه: هر کس ادعای ایمان کند، در معرض امتحان (فتنه) قرار می گیرد.

انواع مردم در مقابل دعوت انبیاء به دین الهی

• دسته ای هدایت الهی را می پذیرند.
• دسته ای که لجاجت ورزیده و در مقابل حق می ایستند.

قرآن کریم: کسانی که زندگی دنیا و تجملات آن را بخواهند، حاصل کارهایشان را در همین دنیا به آنان می دهیم و کم و کاستی نخواهد دید.

آیه مرتبط

«کلا نمد هولاء و هولاء من عطاء ربک و ما کان عطاء ربک محظورا»

هر یک از اینان و آنان را مدد می رسانیم ...

پیام آیه: رحمت الهی به همه افراد جامعه چه نیکوکار و چه بدکار مدد می رساند.

انسانی که به دام گناه می افتد

• خداوند برای او شرایطی فراهم می کند که بتواند توبه کند و از گناه دوری نماید.
• اگر کسانی چنان در گناه و باطل پیش روند که از کار خود خرسند باشند و با حق، دشمنی و لجاجت ورزند، خداوند به آنها فرصت می دهد که وسیله غوطه ور شدن در گناهان قرار می دهند.

بتدریج مهلت ها و نعمت ها و امکانات با اختیار و اراده خودشان به صورت بلای الهی جلوه گر شده و باعث می شود که بار گناهان آنان هر روز سنگین و سنگین تر شود و بتدریج به سول هلاکت ابدی نزدیکتر می شوند.

آیه مرتبط

«و الذین کذبوا بایاتنا سنستدرجهم من حیث لایعلمون و املی لهم ان کیدی متین»

پیام آیه: برخی انسان ها به تدریج گرفتار عذاب می شوند.

امام علی (ع): «چه بسا احسان پیاپی خدا، کسی را گرفتار کند ... و خدا هیچ کس را همانند کسی که به او مهلت داده امتحان و آزمایش نکرده است.»

در اصطلاح دینی آسان نمودن؛ خداوند شرایط و اسباب را برای کسی که با نیت پاک، قدم در راه حق می گذارد و در این راه سعی و تلاش می کند چنان فراهم می سازد که وی بتواند آسانتر به مقصد برسد.

جلوه های توفیق الهی

• نصرت الهی و هدایت الهی به دنبال تلاش و مجاهدت (خداوند، انسان تلاشگر و مجاهد را حمایت می کند.)
• ایجاد زمینه مناسب برای رشد و تعالی شخص مومن
• نقش تعیین کننده در کسب توفیق الهی عامل درونی است.

آیه مرتبط

«و الذین جاهدو فینا لنهدینهم سبلنا و ان الله لمع المحسنین»

و کسانی که در راه ما جهاد کنند حتما آنان را به ره های خود هدایت می کنیم و در حقیقت خداوند با نیکوکاران است.

پیام آیه: خداوند کسانی را که در راه او قدم بردارند، به طور خاص امداد می کند.

خداوند به بندگان خود محبت دارد، با همه آنان، چه نیکوکار و چه گناهکار، به لطف و مهربانی رفتار می کند.

قرآن کریم: پروردگار شما، رحمت را بر خود، واجب کرده است.

«یا من سبقت رحمته غضبه»

ای خدایی که رحمتش بر غضبش سبقت گرفته است.

نمونه ها

• آمرزش گناهان با توبه
• آمرزش برخی گناهان با انجام کار نیک (حسنات)
• پذیرش عبادت اندک
• رضایت سریع از کسی که طلب آمرزش کرده است.
• خداوند عمل نیک را چند برابر پاداش و کار بد را فقط به اندازه خودش جزا می دهد.
• وقتی انسان کار نیکی انجام می دهد، خداوند به فرشته اش فرمان می دهد که فورا آن را ثبت نماید، اما وقتی گناهی مرتکب می شود از فرشته خود می خواهد صبر کند.

آیه مرتبط

«من جاء بالحسنه فله عشر امثالها و من جاء بالسیئه فلا یجزی الا مثلها و هم لایظلمون»

کسی که کار نیکی بیاورد ده برابر آن پاداش می گیرد و کسی که کار بدی بیاورد جزء به اندازه آن کیفر نمی شود.

پیام آیه: مطابق با سنت الهی سبقت رحمت الهی بر غضب (میان پاداش و کیفر تفاوت وجود دارد.) مربوط به حسنات و سیئات – بحث معاد

آینده زندگی هر فرد و اتفاقاتی که برای او رخ می دهد، در موارد بسیاری تحت تاثیر رفتارهای گذشته او است.

امام صادق (ع): «مَن یَموتُ بِالذُّنوبِ اَکثَرُ مِمَّن یَموتُ بِالآجالِ وَ مَن یَعیشُ بِالاِحسانِ اَکثَرُ مِمَّن یَعیشُ بِالاَعمارِ»

کسانى که به واسطه گناه مى میرند از کسانى که به واسطه سرآمد عمرشان مى میرند، بیشترند و کسانى که به سبب نیکوکارى زندگى دراز دارند، از کسانى که به عمر اصلى زندگى مى کنند، بیشترند.

عمر را افزایش می دهد

• صله رحم و محبت به خویشان
• دادن صدقه

عمر را کاهش می دهد

• قطع رحم
• بی محبتی به خویشان

زندگی را بهبود می بخشد

• احسان به والدین
• امانت داری
• لقمه حلال
• آب دادن به درخت تشنه
• سیراب کردن حیوانات
• برطرف کردن اندوه و غصه دیگران

نزول بلاء و عدم استجابت دعا

• ظلم به دیگران
• افزایش گناه

آیه مرتبط

«ولو ان اهل القری آمنو و اتقوا لفتحنا علیهم برکات من السماء و الارض»

پیام آیه: مطابق با سنت الهی، رفتار خوب یا بد انسان ها در سرنوشت آنها تاثیر دارد.

انسان با ویژگی اختیار می تواند:

• مراحل کمال را طی کند.

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند...

طیران مرغ دیدی تو ز پایبند شهوت...

• در مسیر شقاوت پیش رود و هلاکت خود را رقم زند.

عواملی مانند شیطان، شرایط فرهنگی و اجتماعی، دوستان، رسانه ها و... در حد وسوسه و تحریک نقش دارند.

خود انسان سرنوشت شقاوت بار خود را رقم می زند و آینده خود را تباه می سازد. (انسان در گرو اعمال خویش است)

هیچ انسانی به طور فطری به دنبال گناه و بدی نیست. بلکه دوستدار عمل صالح و خلق نیکو است و می خواههد دیگران هم نسبت به او راستگو و درست کردار باشند.

علت و چرایی حرکت انسان به سمت گناه

خداوند امیال و غرایز برای حیات ما و گرایش به خیر و نیکی برای حیات معنوی آفریده است.

انسان باید میان امیال و گرایش ها حد و مرز را رعایت کند وگرنه طغیان امیال باعث می شود گرایش های معنوی به فراموشی سپرده شود و همه زندگی صرف امیال مادی شود.

تمایلات مادی انسان شبیه به جریان آب در طبیعت است:

• در صورت کنترل: موجب آبادانی
• در صورت عدم کنترل: موجب تخریب و ویرانی

پاسخ به یک پرسش

آیا محدود کردن تمایلات انسان، توسط احکام الهی، سبب حریض تر شدن انسان نمی شود؟

• احکام الهی انسان را از توجه به امیال مادی منع نمی کند بلکه توصیه به استفاده متعدل از آن ها می کند.
• انسان به چیزی حرص می ورزد که نسبت به آن تحریک شود.
• انسان در زندگی اجتماعی از بسیاری امور محدود شده ولی نسبت به آن حریص تر نمی شود.
• به طور مثال در و دیوار منازل شخصی مردم، دیگران را منع می کند. انسان آن را پسندیده و از آداب زندگی اجتماعی می داند.
• برخی افراد منافع و تجارتشان در گسترش و افراط در تمایلات مادی است و به دنبال حریص تر شدن مردم هستند.

آیه مرتبط

«وَ یُریدُ الَّذینَ یَتَّبِعونَ الشَّهَواتِ اَن تَمیلوا مَیلًا عَظیمًا»

افرادی که به دنبال شهوت اند « از شهوات پیروی می کنند» می خواهند شما به انحراف بزرگی دچار شوید.

افراد شهوت ران، نام استفاده متعادل از تمایلات را منع می گذارند تا القا کنند که اسلام انسان را از توجه به امیال و غرایز مادی منع کرده است...

ایمان به خداوند از چند جهت پشتوانه دوری از گناه است:

• انسان مومن می داند که خداوند ناظر کارهای اوست، پس حیا می کند که در پیشگاه او مرتکب گناه شود.
  در صورتی هم که گناهی از او سر زند، از خدا شرمنده می شود و توبه می کند.
• انسان مومن می داند که خداوند انسان را بیهوده نیافریده است و نسبت به اعمال او بی تفاوت نیست.
  در روز حساب به نیکوکاران پاداش و بدکاران را مجازات می کنند. توجه به این مسئله، او را از گناه دور می کند.
• انسان مومن در سرگردانی قرار ندارد. خداوند او را راهنمایی کرده و مشخص نموده که چه کارهایی حرام و چه کارهایی واجب است. او با اعتماد به دستورات الهی عمل می کند و به سوی رستگاری پیش می رود.

خداوند در قرآن می فرماید: «ویژگی های مومنان در قرآن»

• به راستی که مومنان پیروز و رستگارند.
• آنان که در نمازشان خاشع اند .
• آنان که از بیهوده کاری روی گرداندند.
• آنان که انفاق مال انجام می دهند.
• آنان که پاکدامنی می ورزند و فقط از همسران خود بهره می گیرند.
• آنان که امانت دارند و بر سر پیمانشان استوارند.
• آنان که از نمازهای خود محافظت می کنند.

آنان، وارث وعده های زیبایی خداوند هستند و «فردوس» (یکی از بالاترین مراحل بهشت) را به ارث می برند.

بررسی یک مسئله

چرا برخی مومنین گناه می کنند؟

• ایمان به خدا با ادعای ایمان متفاوت است. (ایمان امری قلبی است)

کسی که زبانی بگوید خدا و دستورات او را قبول دارم ولی ایمان وارد قلبش نشده باشد، از دستورات خدا سرپیچی و گناه می کند.

• افراد از لحاظ درجات ایمان با هم تفاوت اند. ایمان شدت و ضعف دارد.

دوری مومن از گناه، به درجه ایمان و دلبستگی او به خدا ارتباط دارد.

هر چه ایمان بیشتر باشد دوری از گناه هم بیشتر (رابطه مستقیم)

ایمان ضعیف ⇐ عدم تقویت ایمان ⇐ آلودگی به گناه ⇐ عادت به گناه ⇐از دست دادن ایمان ضعیف ⇐ انکار همه حقایق (حتی خدا)

آیه مرتبط

«ثُمَّ کانَ عاقِبَةَ الَّذین اَساءُوا السّوأی اَن کَذَّبوا بِآیاتِ اللّهِ وَ کانوا بِها یَستَهزِئونَ»

ارتکاب گناه  ⇐ تکذیب نشان های خدا و تمسخر آن نشانه ها

پیام: تقویت ایمان برای نگهداری ایمان از عادت به گناه و انکار حقایق.

ارتکاب اولین گناه

دیدن شخصیت آلوده و وحشتناک فردای خود (علت)

بیزاری و دوری از گناه (معلول)

شخصیت آلوده به تدریج شکل می گیرد ⇐ تن به گناه ⇐ عادت به گناه ⇐ فراموشی تفکر اولیه

توجیه گناه و عادت به گناه ⇐ پرتگاه های سقوط در وادی ضلالت

• در مواقع ارتباط معنوی با خدا و ایمان قوی تر ⇐ گناه کمتری انجام می شود.

توجه کمتر به نماز و روزه ⇐ گناه بیشتر

فکر به سوی گناه و فکر درباره صحنه های گناه ⇐ گرفتار گناه شدن

فکر گناه مجازات گناه را ندارد اما زمینه ساز رفتن به سوی گناه است.

آیه مرتبط

«مَن کَثُرَ فِکرُه و فِی المَعاصی دَعَتهُ اِلَیها»

پیام آیه: دور کردن فکر گناه برای گرفتار نشدن به گناه

امام صادق (ع) سخن حضرت عیسی به حواریون خود را اینگونه بیان کردند که حضرت عیسی فرمود:

موسی بن عمران به شما دستور داد زنا نکنید اما من فرمان می دهم که حتی فکر زنا هم به خاطر نیاورید چه رسد به این که آن عمل را انجام دهید زیرا هر کس که فکر آن را بکند مثل کسی است که در ساختمانی آتش روشن کند که در این صورت دود آتش خانه را سیاه می کند گرچه ظاهر خانه سالم است.

پیام: دور کردن فکر گناه برای گرفتار نشدن به گناه

پیامبر (ص) 4 رفتار، بدتر از گناه:

• کوچک شمردن گناه

نگاه هوس آلود به نامحرم

حضور در اجتماع با پوشش نامناسب

بگوییم این که چیزی نیست.

• افتخار کردن به گناه

وقتی فلان شغل داشتن فلان رشوه را گرفتن و کسی نفهمید.

• شادمانی کردن بر گناه

بعد از گناه خوشحالی کنیم و بگوییم چه کلاهی سر او گذاشتم.

• اصرار بر گناه

خوب کردم رشوه گرفتم ⇐ باز هم می گیرم.

در تعالیم دین توصیه شده که اگر کسی به هر علت گناه انجام داد، گناهش را برای دیگران بیان نکند زیرا با اظهار گناه (علت) زشتی آن در نظر او و دیگران از بین می رود و انجام گناه امری عادی جلوه می کند. (معلول) 

اگر در جامعه ای گناه، زشتی خود را از دست بدهد (علت) فساد در جامعه گسترش می یابد. (معلول)

در میان گذاشتن گناه خود با دیگران ⇐ گناه بزرگ تری (ترویج گناه) علاوه بر گناه قبلی برای خود گناه ثبت می کند.

«اِنَّ الَّذینَ یُحِبّونَ اَن تَشیعَ الفاحِشَةُ فِی الَّذینَ آمَنوا لَهُم عَذابٌ اَلیمٌ فِی الدُّنیا وَ الآخِرَةِ….»

اشاعه گناه ⇐ عذاب دردناک در دنیا و آخرت

پیام: کتمان گناه ضروری است.

گناهان صغیره و کبیره

گناهان کبیره: آثار سوء و زیان بار آنها از گناهان صغیره بیشتر است. تعداد گناهان کبیره در آیات و روایت به طور دقیق مشخص نشده است.

امام رضا (ع): «گناهان کوچک راه هایی برای گناهان بزرگ اند و کسی که در گناهان اندک از خدا نترسد، در گناهان بسیار نیز نخواهد ترسید.

آثار نامطلوب گناه بر زندگی دنیوی و اخروی

• قصاوت قلب

حالتی که قلب انسان نسبت به حق تسلیم نیست. تا آنجا که نصیحت هیچ نصیحت کننده در او اثر نمی کند.

این حالت با تکرار گناه پیدا می شود یعنی قلب با تکرار گناه چنان سخت می شود که هیچ گناهی او را ناراحت نمی کند.

قرآن: سپس دلهایتان پس از آن سخت شد همانند سنگ یا سختر از سنگ زیرا از برخی از سنگ ها جویباران می شکافد و از بعضی از آنها آب بیرونی می آید و برخی از آنها از عظمت و خشیت خداوند فرو می افتند.

امام باقر (ع): «هیچ چیزی مثل گناه دل را فاسد نمی کند. همانا قلب به گناه آلوده می شود تا جایی که بر اثر استمرار گناه بر آن چیره می شود آن را زیر و رو می کند.

• سلب توفیق

ارتکاب گناه ⇐ آثار مستقیم گناه و سلب توفیق و بسته شدن دری از خیر به روی انسان

سرچشمه محرومیت های معنوی مگر این که قلبا پشیمان شود و توبه کند.

• از بین بردن آرامش خاطر

گناه بر وجدان اثر می گذارد و شخص را از درون ناراحت می کند.

امام علی (ع): «گاهی یک لحظه گناه، اندوه طولانی به دنبال دارد.»

پیام: از بین رفتن آرامش از پیامدهای گناه

توبه در این مرحله ⇐ نجات از اندوه

تکرار گناه ⇐ توجیه گناه و چیره شدن بر وجدان و انجام گناه به آسانی

خدای متعال به حضرت داود فرمود: ای داود، اگر روی گردانان از من چگونگی انتظارم برای آنان، مدارایم با آنان و اشتیاق مرا به ترك معصیت هایشان می دانستند، بدون شك از شوق آمدن به سوی من می مردند و بند بند وجودشان از محبّت من از هم می گسست.

تصمیم های جدید همواره برای تکمیل پیمان های قبلی و پیمودن ادامه راه نیست بلکه گاه برای بازگشت از مسیری است که چندی به غلط پیموده شده و آثار زیانباری برجای گذاشته است این گونه تصمیم ها توبه نام دارد.

عبد یا آزاد؟

بُشربن حارث به دست امام هفتم حضرت موسی کاظم (ع) توبه کرد و تا زنده بود به پیمان خویش وفادار ماند و در سِلک مردان پرهیزگار و خداپرست درآمد.

• ایستادگی در برابر موانع بیرونی
• ایستادگی در برابر موانع درونی

حتی انقلاب علیه خود بدین معنا قیام علیه تمایلات ناپسند با عقل و سرپیچی از فرمان خدا و ستم به خود با پیروی از نفس اماره

• بندگان بازگشتن از گناه و به سوی خدا و قرار گرفتن در عفو غفران خدا
• خداوند بازگشتش به سوی بنده و گشایش درهای رحمت و آرامش قلب بنده اش

همین که انسان در دل احساس پشیمانی کند و گوید کاش این کار را نمی کردم توبه انجام و گناه بخشیده می شود.

امام باقر (ع): «برای توبه کردن پشیمانی کافی است.»

البته در دل «استغفرالله» گویند نه با زبان

رسول خدا می فرمایند: «اَلتّائِبُ مِنَ الذَّنبِ کَمَن لا ذَنبَ لَه‌_و»

کسی که از گناه توبه کرده مانند کسی است که هیچ گناهی نکرده است.

امیرالمومنین می فرماید: « اَلتَّوبَةُ تُطَهِّرُ القُلوبَ وَ تَغسِلُ الذُّنوبَ»

توبه دل ها را پاک می کند و گناهان را می شوید.

توبه پاک شدن از آلودگی ها است.

توبه گناهان را از قلب خارج می کند و آن را شست و شو می دهد این عمل را پیرایش یا تخلیه می گویند.

نکات پیرامون توبه

• بخشش همه گناهان حتی شرک
• توبه همراه با ایمان و عمل صالح علاوه بر پاک کردن گناه گناهان را به حسنات تبدیل می کند.
• توبه در جوانی آسان تر است و خداوند توبه جوانان را دوست دارد.
• در توبه همیشه باز است اما توفیق توبه همواره میسر نیست.
• تکرار توبه اگر واقعی باشد نه تنها موجب دور شدن از خدا نیست بلکه موجب محبوب شدن و جلب رحمت خدا می شود.

خداوند به پیامبرش پیام می دهد:

« قُل یا عِبادِیَ الَّذینَ اَسرَفوا عَلی اَنفُسِهِم لا تَقنَطوا مِن رَحمَةِ اللّه اِنَّ اللّهَ یَغفِرُ الذُّنوبَ جَمیعًا اِنَّه‌_و هُوَ الغَفورُ الرَّحیمُ»

بخشش همه گناهان

خداوند می فرمایند: «کسی که بازگردد و ایمان آورد...» (تبدیل گناه به حسنات)

پیامبر (ص) می فرمایند: «چیزی نزد من محبوب تر از جوان توبه کار نیست.» (توبه در جوانی آسانتر است)

خداوند می فرمایند: « اِنَّ اللّهَ یُحِبُّ التَّوّابینَ وَ یُحِبُّ المُتَطَهِّرینَ» (توبه واقعی جلب رحمت و محبت خدا)

وعده توبه با گناه کن بعد توبه کن و مایوس کردن از رحمت الهی

طمع ز فیض کرامت مبرکه خلق کریم                                         گنه ببخشد و بر عاشقان ببخشاید

مقیم حلقه ذکر است دل بدان امید                                            که حلقه ای ز سر زلف یار بگشاید (حافظ)

گشاندن به تسویف (سوف) (به زودی) بیشتر برای جوانان دام و سبب عادت به گناه شده و ترک گناه مشکل می شود.

انسان را گام به گام و آهسته به سمت گناه می کشاند تا در این فرآیند تدریجی متوجه زشتی و قبح آن نشده و توبه نکند. (رساندن به شقاوت)

اجتماعی

• ربا خواری
• رشوه گرفتن
• بی توجهی به عفاف و پاکدامنی
• ظلم کردن و ظلم پذیری
• اطاعت از غیر خدا

مهم ترین راه اصلاح امر به معروف و نهی از منکر

فردی

• عدم تکرار گناه – امام رضا (ع): «المستغفر من الذنب و یفعله کالمستهزی بربه»
• جبران حقوق الهی (مهمترین حق خداوند اطاعت و بندگی)
• جبران حقوق مردم (مادی و مهمتر از آن معنوی؛ دروغ – غیبت – تهمت – بی حرمتی به والدین – نشر کتاب و شبکه برای فساد یا ضد دین)

دوره جوانی

بهترین زمان توبه امکان بیشتر و انجام آن آسان تر و جبران گذشته راحت تر و دوره انعطاف پذیری، تحول و دگرگونی

دوره پیری

دوره کم شدن انعطاف، تثبیت خوی ها و خصلت ها صفات ناپسند مثل ریشه های نهال بعد قوی تر تبدیل به درخت

• رمز سعادت و رستگاری (فلاح) است. (قرآن کریم)
• «قد افلح من زکاها»: به یقین هر کس خود را تزکیه نفس کرد، رستگار شد.
• زمانی اتفاق می افتد که نفس ما از آلودگی ها پاک شود. اینکار با توبه آغاز می شود. (گناه، مانعی برای سعادت)

برای تداوم پاک ماند جان و دل، انسان می بایست:

• توبه کند.
• به دستوراتی که خداوند فرمان داده است عمل کند. (احکام)

احکام و قوانین دین اسلام

• زندگی سالم در دنیا را تضمین می کند.
• سعادت و نیک بختی اخروی و ابدی را نیز تامین می نماید.

قوانین بشری

اهداف محدود و کوچکی دارند.

نعمت های خداوند

در این دنیا قابل توصیف نیستند.

زندگی دینی

(عمل به احکام و راهنمایی خدا)

تنها شیوه مطمئن و قابل اعتمادی که پیش روی هر انسان خردمند و عاقبت اندیش قرار دارد.

هر کس نگران عاقبت کار خود است در می یابد که تکیه بر خداوند و اعتماد به دستورات او، هر گونه نگرانی نسبت به آینده را از بین می برد.

آیه مرتبط

«اَفَمَن اَسَّسَ بُنیانَه‌_و عَلى تَقوى مِنَ اللِّه وَ رِضوانٍ خَیرٌ اَم مَن اَسَّسَ بُنیانَه‌_و عَلى شَفا جُرُفٍ هارٍ فَانهارَ به فى نارِ جَهَنَّمَ وَ اللّهُ لا یَهدِى القَومَ الظّاِلمینَ»

آیا آن کسی که بنیاد (کار) خود را بر پایه تقوای الهی و خشنودی خدا نهاده بهتر است، یا کسی که بنای خود را بر لبه پرتگاهی در حال سقوط ساخته و با آن در آتش دوزخ فرو می افتد؟ و خداوند گروه ستمکاران (بیدادگران) را هدایت نمی کند.

پیام آیه: اساس زندگی انسان مومن بر تقوای الهی (پرهیزکاری) و خشنودی خداوند است.

زندگی مومنان و گناهکاران را مقایسه می کند: کسی که بنای خود را بر لبه پرتگاهی مشرف به سقوط پی ریزی کرده (علت) با آن در آتش دوزخ فرو می افتد و خداوند گروه بیدادگران (ستمکاران) را هدایت نمی کند.(معلول)

میان نعمت های الهی در آخرت و باید و نبایدهای دین (احکام) ارتباط و هماهنگی برقرار است.

حکمت

دو نکته قبل از بیان هر احکام، ضروری دین

• دستور و حکم خداوند، علت ها و دلایل خاص خود را دارد.
• آنچه ما از دلایل کشف می کنیم، در برابر علم بینهایت الهی که وضع کننده این احکام است، بسیار ناچیز است.

نصیحتگر حقیقی و واقعی مردم خداوند است.

خداوند به ضررهای یک عمل نگاه می کند نه به دوست داشتن یا نداشتن مردم.

«و بسا چیزی را خوش نمی دارید و آن برای شما خوب است و بسا چیزی را دوست می دارید و آن برای شما بد است و خدا می داند (عالم) و شما نمی دانید.»

ملاک خیر و شر

مصلحت های واقعی و حقیقی مورد نظر خداوند است.

علم و دانایی مطلق خداوند

لزوم تبعیت از احکام الهی

هر قدر زندگی بشر پیچیده تر شود و نیازهای جدید پدید آید، فقها و مجتهدین می توانند احکام اسلامی متناسب با آن شرایط را استخراج کنند. (اجتهاد)

قمار و شراب

خداوند و پیامبر اکرم (ص) این دو عمل را حرام اعلام کردند.

آیه مرتبط

«یَسئَلونَكَ عَنِ الخَمرِ وَ المَیسِرِ قُل فیهِما اِثمٌ کَبیرٌ وَ مَنافِعُ لِلنّاسِ وَ اِثمُهُما اَکبَرُ مِن نَفعِهِما»

از تو درباره شراب و قمار (شرط بندی) می پرسند بگو در آن دو گناهی بزرگ (کبیره) و منفعت های برای مردم است اما گناهشان بزرگتر از منفعتشان است.

با روی کار آمدن بنی امیه و بنی عباس، بار دیگر شراب و قمار در دربار آنها رواج پیدا کرد.

قمار

یک کار بیهوده است و پول و ثروت مردم را در مسیری که هیچ فایده ای برای جامعه ندارد به کار می گیرد.

میان برنده و بازنده کینه و دشمنی به وجود می آورد.

زنا

ارتباط جنسی خارج از چارچوب شرع

از نظر قرآن کریم از گناهان کبیره است. (وعده خدا در قرآن برای آنان دوزخ است.)

دلایل حرام بودن زنا

موقعیت خانواده متزلزل نشود.

سلامت جسمی و روحی انسان ها به خطر نیفتند.

«وَلا تَقرَبُوا الزِّنی اِنَّهو کانَ فاحِشَةً وَ ساءَ سَبیلًا»

به زنا نزدیک نشوید قطعا آن عملی بسیار زشت و راهی ناپسند است.

نحوه اجرای احکام اسلامی (قوانین الهی)

در سه عرصه:

• فرهنگ و ارتباطات
• ورزش و بازی
• اقتصاد

فرهنگ روح حاکم بر جامعه و نشان دهنده هویت و شخصیت جامعه

نوع اجزاء و عناصر فرهنگی هر جامعه نشان دهنده درجه و میزان ارزشمندی و تعالی آن جامعه است.

معیارهای تشخیص ارزشمندی فرهنگ

اصلی: ایمان و اعتقاد به خدا، پیامبران و معاد

فرعی: توجه به عدالت، خردورزی، علم و عفاف و...

از مهمترین ابزارهای کشورهای سلطه گر وسایل ارتباطی است و صاحبان آنها سرمایه داران بزرگ هستند.

لازم است مانع سلطه رسانه ای و ارتباطی بیگانگان بر کشور شویم.

از گناهان بزرگ شمرده می شود و خرید و فروش آنها حرام است و تماشا کردن و گوش دادن به آنها حرام است:

• تولید، توزیع و تبلیغ فیلم ها، لوح های فشرده و سایر رسانه هایی که در بردارنده تصاویر یا متونی هستند که موجب انحراف و فساد می شوند.
• در بردارنده موسیقی مطرب و مناسب با مجالس لهو و گناه باشند.

مستحب

ایجاد پایگاه های اینترنتی و شبکه اجتماعی در فضای مجازی به منظور اشاعه فرهنگ دینی و مقابله با اندیشه های کفر آمیز و ابتذال اخلاقی.

واجب کفایی

تولید و توزیع و تبلیغ فیلم های سینمایی و تلویزیونی، لوح های فشرده، مجلات، روزنامه ها، کتاب ها و انواع آثار هنری به منظورگسترش فرهنگ و معارف اسلامی و مبارزه با تهاجم فرهنگی و ابتذال اخلاقی از مصادیق مهم عمل صالح و پاداش اخروی بزرگ است.

تولید فیلم (سایت) جهت مقابله با فرهنگ کفر آمیز:

واجب کفائی (در شرایط ویژه)

مستحب (در شرایط عادی)

واجب

فراهم کردن زیر ساخت های لازم برای پایگاه های ارتباطی بومی و داخلی بر دولت اسلامی می باشد.

بر مسلمانان حتی المقدور از وسایل ارتباطی داخلی بهره ببریم و مانع نفوذ و سلطه رسانه ای بیگانگان شویم.

ایجاد پایگاه های اینترنتی و شبکه اجتماعی در فضای مجازی برای افرادی که توانایی علمی، فنی و مالی آن را دارند باید به آن مبادرت ورزند.

حرام

تولید، توزیع و تبلیغ فیلم، لوح فشرده و سایر رسانه هایی که در بردارند تصاویر یا متنی که موجب انحراف و فساد و شامل موسیقی مطرب.

خرید و فروش، تماشا کردن و گوش کردن فیلم ها و محصولاتی که موجب انحراف و فساد و یا دربردارنده موسیقی مطرب و مجالس لهو.

موسیقی لهو و لعب که بی بند و باری و شهوت را تقویت و تحریک می کند و از گناهان بزرگ است.

طبق نظریه همه مراجع اگر تولید کننده یک اثر، تکثیر و کپی آن اثر را جایز نداند، تکثیر آن حرام است. خرید و استفاده از این آثار تکثیری نیز حرام است. (مجموعه ای از حقوقی که به پدید آورنده یک اثر در حوزه کارهای ادبی، سینمایی، موسیقی و... تعلق می گیرد. (حق نشر و حق تکثیر یا کپی رایت))

جایز

استفاده از موسیقی (خواه سنتی و کلاسیک و خواه غیر سنتی و مدرن) حلال است.

استفاده از ابزارها و آلات موسیقی برای اجرای سرودها و برنامه های فرهنگی مفید حلال است.

شرکت در مجالس شادی مانند جشن عروسی و جشن های مذهبی و ملی هم مستحب می باشد. (اگر موجب صله رحم شود و احکام دین رعایت شود مثل پوشش خانم ها)

در عصر حاضر سبکی از زندگی اقتصادی که مبتنی است بر:

• تولید انبوه کالا
• مصرف فراوان
• رفاه بیش از حد
• لذت های مادی

مواد لازم برای آنکه بر مشکلات اقصادی ناشی از تمدن جدید و معضلات داخلی فائق شویم:

مسئولین باید اقتصاد کشور را به گونه ای مدیریت کنند که سه هدف محقق شود:

• حفظ استقلال و عدم سلطه و نفوذ بیگانگان
• پیشروی به سوی عدالت و قسط و کاهش فاصله طبقاتی
• حرکت به سوی آبادانی و عمرانی در عین دوری از دنیا زدگی و تجمل گرایی

بکوشیم که رزق و روزی حلال به خانه بیاوریم.

اموری که سبب ناپاک شدن روزی ما می شود:

• تولید کالا با کیفیت پایین
• فریبکاری در معامله

پیامبر اکرم (ص): عبادت 10 جزء دارد که 9 جزء آن، کسب و کار حلال است.

بکوشی جامعه و به خصوص بانک های کشور به ربا آلوده نشود و ثروت افراد جامعه در خدمت تولید قرار گیرد.

امام علی (ع): «یا مَعشَرَ التجُّارِاَلفِقهَ ثُمَّ المَتجَرَ» ای گروه تاجران (بازرگانان) اول یادگیری مسائل شرعی تجارت سپس تجارت کردن)

بکوشیم که همه از کالای ایرانی استفاده کنیم.

مهم ترین عوامل عقب ماندگی اقتصادی و فاصله طبقاتی

• اشرافی گری
• تجمل گرایی برخی مسئولین
• فساد اداری و مالی

آثار منفی تجمل گرایی برخی مسئولین و فساد اداری و مالی

• آثار منفی اقتصادی
• بی اعتمادی عمومی
• رواج تجمل گرایی و مصرف گرایی در میان مردم می شود.

مجموعه افراد جامعه باید روابط اقتصادی را با پیروی از پیامبر اکرم (ص) و امر به معروف و نهی از منکر سالم نگه دارند.

بهتر است که از مدگرایی و تجمل در پوشش و سایر ابعاد زندگی دوری کرده و ساده زیستی پیشه نماییم.

امروزه کشورهای سلطه گر می کوشند تا از طریق برقراری روابط تجاری هدفمند کنترل اقتصادی سایر کشورها را بدست بگیرند و آنها را به خود وابسته نمایند و استقلال آنان را از بین ببرند.

هر نوع تجارتی که به نفع رژیم صهیونیستی باشد و کالاهایی که سرمایه داران این رژیم در آن شریک هستند حرام است.

واجب

بر عموم مردم در جامعه اسلامی از خرید و مصرف کالاهای خارجی که سبب وابستگی کشور می شود، خودداری شود.

بر مسئولین و مدیران کشور که از شیوه اشرافی گری، تجمل گرایی و فساد اداری و مالی اجتناب کنند.

بر دولت اسلامی که روابط تجاری هدفمند و کنترل اقتصادی با سایر کشورها را به گونه ای تنظیم که آن کشروها نتوانند در مواقع خطر کشورما را تحت فشار قرار دهند.

دین اسلام از مسلمانان می خواهد برای سلامت و تندرستی خود بکوشند و از هر کاری که تندرستی را به خطر می اندازد، دوری کنند.

خوب است هر مسلمانی بکوشد که بدنی قوی و نیرومند داشته باشد تا در زندگی از سلامت برخوردار باشد.

قوی شدن بدن وقتی ارزشمند است که قوت بازو سبب تواضع و فروتنی انسان شود.

کسانی که برای تقویت رابطه صمیمانه میان خویشان همسایگان و سلامت اخلاقی افراد خانواده در برگزاری بازی ها و ورزش های دسته جمعی پیش قدم می شوند، از پاداش اخروی بهره مند خواهند شد.

مستحب

اگر ورزش برای قصد آمادگی بیشتر جهت انجام وظایف الهی

واجب کفایی

فراهم کردن ورزش و بازی های ورزشی اگر برای دور شدن افراد جامعه از فساد و بی بند و باری دنیای کنونی ضرورت یابد.

دارای پاداش اخروی

پیشقدم شدن در برگزاری بازی ها و ورزش های دسته جمعی با هدف تقویت رابطه صمیمانه میان خویشان و همسایگان .

حرام

شرط بندی (قمار) که از امور زیان آور روحی و اجتماعی است حتی در بازی ها و ورزش های معمولی.

در این درس با معیارهای «تمدن اسلامی» آشنا می شویم و این درس، گذر از عصر جاهلیت به عصر اسلام را نیازمند تغییر در نگرش و تحولی بنیادین، شیوه زندگی فردی و اجتماعی انسان ها می داند.

از جمله برنامه های یک انسان مسلمان، مشارکت و تلاش او در ایجاد جامعه ای بر اساس معیارهای اسلامی است. از این رو، لازم است ابتدا معیارهای یک تمدن اسلامی را که قرآن کریم و پیشوایان به ما معرفی کرده اند، بشناسیم و برای تحقق هرچه بهتر آنها در جامعه، برنامه ریزی و تلاش کنیم.

گذر از «عصر جاهلیت» به عصر اسلام نیازمند:

• تغییر در نگرش انسان ها
• تحولی بنیادین در شیوه زندگی فردی و اجتماعی مردم

رسول خدا (ص) این رسالت بزرگ را از شهر مکه آغاز کرد و سپس با هجرت به مدینه و با کمک یاران خود پایه های یک جامعه دینی را بنا نهاد و حرکت به سوی تمدن اسلامی را آغاز کرد.

مطالعه قرآن کریم و سیره و روش آن بزرگوار، ما را به برخی از معیارهای تمدن در مورد نظر اسلام می رساند. در اینجا برخی از این معیارها و میزان توجه به آنها را بعد از پیامبر اکرم (ص) و در تمدنی که به نام اسلام باقی مانده، بررسی می نماییم.

اعتقاد به توحید (نفی شرک)

رسول اکرم (ص) از همان ابتدای دعوت، مردم را به یکتاپرستی دعوت می کرد.

پیامبر اکرم (ص) می فرمودند: «ای مردم بگویید: «معبودی جز الله نیست» تا رستگار شوید.»

اعتقاد به معاد (نفی دنیا طلبی)

رسول خدا در کنار دعوت به توحید، افق نگاه انسان ها را از محدوده زندگی دنیایی فراتر برده و آنان را با زندگی در آخرت آشنا کرد.

اعتقاد به توحید و معاد، معیارهای تمدن اسلامی

«مَن آمَنَ بِاللّهِ وَ الیَومِ الاخِرِ وَ عَمِلَ صالِحًا فَلَهُم اَجرُهُم عِندَ رَبِّهِم وَ لا خَوفٌ عَلَیهِم وَ لا هُم یَحزَنونَ»

هر کس به خداوند و روز آخرت ایمان بیاورد و کار نیکویی انجام دهد، پاداش آنان نزد خداوندا است و نه ترسی بر آنان است و نه اندوهگین می شوند.

• معیار اول: مبنای تمدن اسلامی توحید و خدا محوری است.
• معیار دوم: آخرت گرایی و ایمان به معاد در کنار توحید.
• به نتایج اعتقاد به معاد اشاره دار. (درس 3-دهم)

ارتباط با حدیث

پیامبر اکرم (ص): «ای مردم بگویید: معبودی جز الله نیست تا رستگار شوید.»

رسول خدا (ص) به رسالت برانگیخته شده بود تا جامعه ای بنا نهد که در آن جامعه، به جای حکومت ستمگرانه و طاغوتیان، ولایت الهی حاکمیت داشته باشد و نظام اجتماعی بر پایه قوانین و دستورات الهی استوار گردد.

(از معیارهای تمدن اسلامی)

«یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا اَطیعُوا اللّهَ وَ اَطیعُوا الرَّسولَ وَ اُولِی الاَمرِ مِنکُم...»

ای کسانی که ایمان آورده اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر (ص) و صاحبان امر را که از شمایند، اطاعت کنید...

• معیار سوم: ولایت پذیری و تشکیل حکومت اسلامی
• مصداق اولی الامر در حدیث جابر توسط پیامبر اکرم (ص) مشخص شده است. (درس 4-یازدهم)
  این معیار، یکی از دلایل تشکیل حکومت اسلامی است که در سال گذشته، به عنوان یکی از مسئولیت های پیامبر (ص) توضیح داده شد. همچنین گزارشی از خلفای بنی امیه و بنی عباس ارائه و مشخص شد که آنان از دایره ولایت الهی خارج شدند نه بر اساس دستورات الهی، بلکه بر اساس امیال خود حکومت می کردند.

یکی از مهم ترین اهداف پیامبر اکرم (ص) برپایی جامعه ای عدالت محور بود به طوری که در آن:

• مظلوم بتواند به آسانی حق خود را از ظالم بستاند.
• امکان رشد برای همه انسانها فراهم باشد.
• نعمتها و ثروت های زمین در انحصار گروهی محدود نباشد.

پیامبر (ص) از هر فرصتی برای رفع تبعيض های طبقاتی حاکم بر نظام جاهلی و برقراری فرهنگ برابری و مساوات در جامعه، کمال استفاده را می نمود و از هیچ تلاشی در این راه فروگذار نمی کرد.

ارتباط با آیه

«یا اَیُّهَا الَّذینَ آمَنوا اَطیعُوا اللّهَ وَ اَطیعُوا الرَّسولَ وَ اُولِی الاَمرِ مِنکُم...»

قرآن کریم، در آنجا که اوصاف نمازگزاران را بیان می کند، یکی از ویژگی های آنها را این گونه ذکر می کند که آنان در مال خود برای محرومان و فقيران نیز حق معينی قرار داده اند و آنجا که می خواهد تکذیب کنندگان دین را معرفی کند، از کسانی یاد می کند که یتیمان را از خود میرانند و دیگران را به اطعام مساکین تشویق نمی نمایند.

رفتار پیامبر اکرم (ص) و بیانات قرآن کریم فضایی به وجود آورد که در آن، فاصله طبقاتی و فقر و بی توجهی به محرومان، زشت شمرده می شد و مساوات و قسط، ارزشی والا تلقی می گردید.

(از معیارهای تمدن اسلامی)

«لَقَد اَرسَلنا رُسُلَنا بِالبَیِّناتِ وَ اَنزَلنا مَعَهُمُ الکِتابَ وَ المیزانَ لِیَقومَ النّاسُ بِالقِسطِ ...»

به راستی که پیامبرانمان را همراه با دلایل روشن فرستادیم و همراه آنان کتاب آسمانی و میزان نازل کردیم تا مردم به اقامه عدل و داد برخیزند.

معیار چهارم: تحقق عدالت اجتماعی و برپایی قسط و داد.

لزوم اجرای احکام اجتماعی اسلام (درس 4- یازدهم)

وضعیت این معیار در دوره تمدن اسلامی

با توجه به پیام های مکرر قرآن کریم و سیره و روش رسول خدا (ص) تا مدتی پس از ایشان توجهی به این معیار وجود داشت؛ مثلا در هنگام مواجهه سپاه مسلمانان با سپاه ساسانیان، گفت و گویی میان رستم فرخ زاد، فرمانده سپاه یزدگرد سوم با فرمانده سپاه مسلمانان رخ داد که می تواند نشان دهنده توجه به این معیار (عدالت) باشد:

... رستم از فرمانده سپاه اسلام، زهره بن عبدالله پرسید: درباره دین خود سخن بگو.

جواب داد: پایه آن دو چیز است: گواهی به یگانگی خدا و رسالت محمد(ص)

رستم گفت: اینکه عیبی ندارد؛ خوب است، دیگر چه؟ زهره ادامه داد: آزاد ساختن بندگان خدا از بندگی انسانها به سوی بندگی خداوند. رستم گفت: این هم خوب است، دیگر چه چیزی؟

زهره گفت: مردم همه از یک پدر و یک مادر زاده شده اند و همه برادر و خواهر یکدیگرند.

رستم گفت: این نیز خیلی خوب است. اگر ما اینها را بپذیریم شما باز خواهید گشت؟

پاسخ داد: آری، قسم به خدا به سرزمین های شما دیگر قدم نخواهیم گذاشت، مگر برای تجارت رستم گفت: راست می گویی، اما در میان ما مردم ایران، ستی از زمان اردشیر رایج شده که با دین شما سازگار نیست. کشاورز و پیشه ور حق ندارند به طبقه بالاتر روند و از امتیازات آن برخوردار شوند. اگر این طبقات در ردیف اشراف قرار گیرند، پا از گلیم خود درازتر خواهند کرد و با اعیان و اشراف به ستیز برخواهند خواست.

وی گفت: پس ما برای مردم بهتر از دیگر حکومت ها هستیم. ما نمی توانیم مثل شما باشیم. ما عقیده داریم که باید امر خداوند را در مورد همه طبقات رعایت کنیم. همه مردم از یک پدر و مادر آفریده شده اند و همه با هم برادر و برابرند.

یکی از اهداف مهم پیامبر اکرم (ص)، ارتقای جایگاه خانواده، به عنوان کانون رشد و تربیت انسان ها و مانع اصلی فساد و تباهی بود.

احیای منزلت زن و ارزش های اصيل او از عناصر اصلی این برنامه به شمار می رفت. در آن عصر، زن همچون کالا تلقی می شد و از کمترین حقوق فردی و اجتماعی، حتی حق مالکيت برخوردار نبود. تولد دختر در خانواده

سرافکندگی آن خانواده را به دنبال داشت. در چنین شرایطی که زن، از هر گونه احترام و جایگاه محروم شده بود، رسول خدا (ص) با گفتار و رفتار خویش انقلابی عظيم در جایگاه خانواده و زن پدید آورد.

الگوبرداری از رفتار پیامبر (ص) پیرامون جایگاه زن

پیامبر اکرم به یاران خود می فرمود: «هیچ مردی نیست که زنی را از محارم خود شاد کند، مگر آنکه خداوند، روز قیامت او را شاد خواهد کرد.»

وقتی به ایشان می گفتند کسی دختر دار شده است، می فرمودند: «دختران چه فرزندان خوبی هستند، سرشار از لطف، آماده کمک به پدر و مادر، انس گیرنده، باعث برکت، ریزبین، و هنرمند و ظریف کار.»

رفتار ایشان با دخترشان، حضرت فاطمه (س) برای آن روز و نیز امروز بسیار آموزنده است.

پیامبر اکرم (ص) درباره حضرت فاطمه (س) می فرمایند: «بهترین زنان جهان چهار تن اند: مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه (س) خداوند از خشنودی فاطمه خشنود و از خشمش به خشم می آید.»

«فاطمه پاره ای زا تن من است، هر که او را بیازارد مرا آزرده است و هر کس مرا بیازارد، خدا را آزرده است.»

به طور کلی، در خانواده پیامبر (ص)، زنان، پا به پای مردان، تاریخ را رقم زده اند:

• خدیجه (س) حامی بزرگ پیامبر (ص) در دوران اولیه و بسیار سخت بعثت
• فاطمه (س) همراه پدر و حامی بزرگ همسرش علی (ع)
• زینب (س) در کنار برادر و پیام رسان نهضت عاشورا

در عین حال، این خانواده الگوی تمام عیار عفاف، حیا و پوشش اسلامی بودند تا به دیگر مؤمنین بیاموزند که توجه به مقام و منزلت زن به معنی بی بند و باری، نگاه ابزاری به او و متزلزل ساختن بنیان خانواده نیست.

(از معیارهای تمدن اسلامی)

«وَ مِن آیاتِه اَن خَلَقَ لَکُم مِن اَنفُسِکُم» یکسانی مقام زن و مرد – فطرت مشترک

و از نشانه های خدا آن است که همسرانی از (نوع) خودتان برای شما آفرید.

«اَزواجًا لِتَسکُنوا اِلَیها وَ جَعَلَ بَینَکُم» انس با همسر از اهداف ازدواج

تا با آنها آرامش یابید.

«مَوَدَّةً وَ رَحمَةً اِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَومٍ یَتَفَکَّرونَ» خانواده محیط دوستی و محبت

و میان شما دوستی رحمت قرار داد.

«القوم یتفکرون» خانواده و اهداف آن موضوع مهمی برای تفکر

همانا که در این مورد، نشانه هایی است برای کسانی که تفکر می کنند.

خانواده و اهداف آن موضوع مهمی برای تفکر است.

معیار پنجم: ارتقای جایگاه خانواده به عنوان کانون رشد و تربیت

وضعیت این معیار در دوره تمدن اسلامی

با توسعه سرزمین های اسلامی و شکل گیری حکومت هایی که پیامبر(ص) و یارانش را اسوه و سرمشق خود علت قرار نمی دادند، بار دیگر برخی از رفتارهای جاهلی نسبت به زن پدیدار شد.

معلول حاکمان بنی امیه و بنی عباس و بسیاری دیگر از حاکمانی که در سرزمین های اسلامی بودند، حرمسرا تشکیل دادند و زنان زیادی را به دربار خود آوردند و حقوق الهی آنان را نادیده گرفتند. با وجود این، موقعیت زن و خانواده در تمدن اسلامی بسیار برتر از موقعیت زن در اروپا و سایر مناطق جهان بود.

زنان حق مالکیت و کار داشتند.

دسترنج آنها به خودشان تعلق داشت و در اختیار همسر یا پدر قرار نمی گرفت، به همین جهت می توانستند ثروت خود را وقت امور عام المنفعه کنند.

بسیاری از موقوفه های قدیمی کشور ما مربوط به زنان خیری است که ثروت خود را وقف امور خیریه کرده اند.

تحصیل برای زنان آزاد بود و اندیشمندان بزرگی از زنان در جهان اسلام پیدا شدند که قبلا سابقه نداشت.

قرآن کریم، اصولا تلقی درجه دوم بودن زن را به شدت نفی کرد و با اینکه در آن عصر و حتی تا همین دوره های اخیر، در اروپا زن را براساس تورات، موجود درجه دوم تلقی می کردند، آیات قرآنی با این نگاه مبارزه کرد.

رسول خدا (ص) دعوت خود را در جامعه ای جاهلی آغاز کرد که نشانه هایی بسیار اندک از تعقل و تفکر و دانایی داشت. آن جامعه سرشار از خرافات و مظاهر جهل بود. شعر می سرودند، اما برای شراب، شکار، غارت، عشق حیوانی و بت پرستی. برای آمدن باران آتش می افروختند. شتر سالم را با آهن حرارت دیده داغ میزدند تا شتر دیگری که مریض است، بهبود یابد. گفته اند در میان این مردم فقط هفده نفر بودند که خواندن و نوشتن میدانستند.

پیامبر اکرم (ص) آمد تا این جامعه را متحول کند و مردم را به سوی زندگی مبتنی بر تفکر و علم سوق دهد. اولین آیاتی که بر رسول خدا (ص) نازل شد و آغازگر رسالت وی بود، درباره دانش و آموختن بود.

دعوت به تفکر، تعقل، تدبر و خردورزی در جای جای این کتاب آسمانی مشاهده می شود. نزول تدریجی آیات قرآن کریم و دعوت مکرر این کتاب به خردورزی و دانش از یک طرف و تشویق های دائمی رسول خدا (ص) از طرف دیگر، سد جاهلیت و خرافه گرایی را شکست و یکی از جاهل ترین جوامع آن روز را مشتاق علم ساخت.

رسول خدا (ص) نه تنها همه را دعوت به علم آموزی کرد، بلکه آموختن علم را برای مردم واجب دانست.

رسول خدا (ص) فرمودند: «طلب علم بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.»

آن حضرت روزی به یارانش فرمود: «کسی که دوست می دارد نگاهش به چهره کسانی افتد که از آتش دوزخ در امان اند، به جویندگان علم بنگرد. سوگند به کسی که جان من در درست قدرت اوست، هر شاگردی که برای تحصیل علم به قصد شهرت و نه برای تظاهر و تفاخر، به خانه عالمی رفت و آمد کند،

• در هر گامی، ثواب و پاداش عبادت یک ساله عابد برای او منظور می گردد.
• برای هر قدمی که در این مسیر می نهد، شهر آبادی در بهش برای او آماده می سازد.
• بر روز مین که راه می رود، زمین نیز برای او طلب آمرزش می کند.»

به واقعه زیر توجه کنید که هم بیانگر منزلت علمی و بینش روشن حضرت فاطمه زهرا (س) است و هم توجه به معرفت و تفکر را نشان می دهد:

زنی نزد فاطمه زهرا (س) آمد و گفت مادری دارم که در باب نماز سوال هایی دارد، اما چون بیمار است مرا نزد شما فرستاد تا آن سوال ها را مطرح سازم. حضرت فاطمه (س) به پرسش های آن زن پاسخ داد. زن از این فرصت مناسب استفاده کرد و سوال دیگری را مطرح ساخت. آن حضرت پاسخ آن را نیز بیان فرمود. همین گونه، آن زن پرسش های متعددی را در میان می گذاشت و حضرت زهرا (س)، به تمام سوالات جواب های لازم را می داد تا تعداد سوال ها به 1۰ رسید. زن از کثرت سوال ها احساس شرمندگی کرد و گفت: «بیش از این مزاحم شما نمی شوم.» صدیقه کبری (س) در حالتی که نشان می داد هیچ منتی بر او ندارد، فرمود: «هر سوالی که به نظرت می آید، بپرس.» و سپس برای تشویق وی فرمود: «اگر فردی در مدت یک روز باری سنگین را به دوش کشیده، آن را به بالای بام حمل کند و در ازای آن حق الزحمه ای معادل هزار سکه طلا دریافت کند، با توجه به این مزد، آیا آن کار برای او سخت خواهد بود؟» زن پاسخ داد: «خیر»

حضرت فاطمه (س) فرمود: «من هم کارگزارم و خود را خادم خداوند قرار داده ام. مزد من جدید در برابر هر سوالی که پاسخ دهم، از مجموع مرواریدهایی که فاصله میان زمین و آسمان را پر کند، بیشتر است. پس سزاوار است که از پرسش های تو احساس رنج و زحمت نکنم.»

آیه مرتبط

قُل هَل یستَوِى الَّذىنَ یَعلَمونَ وَ الَّذینَ لا یَعلَمونَ اِنَّما یتَذَكَّرُ اُولُوا الاَ لبابِ

بگو آیا کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند برابرند؟ تنها (فقط) خردمندان هستند که پند می گیرند.

معیار ششم: علم و دوستی و عقل گرایی

آیه اشاره به برتری عالمان دارد.

تلاش پيامبر اکرم (ص) و پيشوایان ما، سبب علاقه مسلمانان به علم و دانش شد، به طوری که توجه نیاکان ما به اندیشه و تفکر و ارزشمندی علم روزافزون شد و ثمرات آن در تمدن اسلامی مشاهده گردید. به طور مثال:

• نیاکان ما در جهان اسلام توانستند علوم و دانش بشری را از چند شاخه محدود به پانصد شاخه برسانند و این به معنای توسعه زیاد علم بود که ناچار بودند آن را شاخه شاخه کنند و به صورت تخصصی بدان بپردازند.
• شوق و علاقه آنان به دانش سبب شد که در بسیاری از شهرها در کنار هر مسجد، مدرسه ای نيز بنا کنند.
• یکی از بزرگترین دانشمندان در تمدن اسلامی ابن سينا بود که به حق، آثار وی یکی از عوامل اصلی تحول اندیشه در اروپا و توجه بیشتر اروپاییان به تفکر فلسفی و دانش طبیعی محسوب می شود.
  کتاب «شفا»ی بوعلی یک دایره المعارف در منطق، ریاضیات، علوم طبیعی و فلسفه است و بخش فلسفی آن هنوز هم از مهم ترین کتاب های فلسفی جهان محسوب می شود.
• ملاصدرا، فیلسوف بزرگ اسلامی درباره هماهنگی میان دین و تفکر عقلی می گوید: « نمی شود قوانین این دین بر حق الهی، که چون خورشید روشن و درخشان است، با دانش استدلالی یقینی مخالفت داشته باشد. نیست باد آن فلسفه ای که قوانینش با کتاب قرآن و سنت رسول خدا (ص) و ائمه اطهار (ع) مطابقت نداشته باشد.»
• در تمدن اسلامی، در قرون اولیه، در امور مربوط به بهداشت و سلامت، وضع مسلمانان بسیار درخشان بود.
• اگر شرایط قبل از اسلام را در نظر بگیریم، اوضاع دوره شکوفایی تمدن اسلامی را با اروپا که هنوز حتی با حمام آشنا نبودند، مورد توجه قرار دهیم، در می یابیم که چگونه دستورات سادهای مانند وضو و غسل و دیگر آموزه های بهداشتی اسلام مانند طهارت و نجاست و نیز دستورات پیشوایان دین در مورد سلامتی و درمان، دنیای اسلام را متحول کرد.
• یکی از ویژگی های فرهنگ علمی دوره اسلامی منحصر نبودن تحصيل علم به طبقه با قشری خاص بود. در همان زمان رسول خدا (ص)، زنان به حضور ایشان می رسیدند و سؤال های علمی خود را طرح می کردند.

_ حضرت فاطمه (س) یک کلاس علمی تشکیل داده بود و زنان مدینه برای علم آموزی در آن شرکت می کردند. برخی از همسران رسول خدا (ص) نیز جزء راویان حدیث به شمار می روند.

اهداف کلی

• آشنایی با تلاش های نیاکان ما جهت تحقق معیارهای تمدن اسلامی
• ارزیابی تمدن اسلامی

اهداف رفتاری

از دانش آموز انتظار می رود در پایان این درس بتواند:

• اوضاع اجتماعی و فرهنگی پیش از اسلام را توصیف کند.
• اوضاع امپراتوری روم را در سه مورد بیان نماید.
• تلاش پیامبر (ص) در جهت تحقق یکی از معیارهای تمدن اسلامی به نام «تحکیم بنیان خانواده» را توضیح دهد.
• ویژگی های فرهنگ علمی دوره اسلامی را بداند.
• رسالت پیامبر درباره ی عدالت چه دیدگاهی است؟

• از دیدگاه امام علی (ع) مردم قبل از اسلام مذاهب پراکنده و خواسته های متناقض و روش های متفاوت داشتند.
• پیامبر (ص) همواره جامعه را نسبت به عظمت مسئولیت های بزرگشان آگاه می کردند.
• پیامبر با رفتار و عمل خود بسیاری از سنت های جاهلی را نابود ساخت.
• رفتار پیامبر (ص) با دخترشان بسیار برای جامعه آن روز آموزنده بود.
• در خانواده ی پیامبر (ص) زنان پا به پای مردان، تاریخ را رقم زده اند.
• از ویژگی های فرهنگ علمی دوره اسلامی، عدم اختصاص علم به طبقه یا قشر خاصی بود.
• تلاش پیامبر و پیشوایان دینی سبب علاقه مسلمانان به علم و دانش شد.

• بر اساس سخنان امام علی (ع) مردم در عصر جاهلیت از شیطان اطاعت کردند و بدترین کیش و آیین داشتند، آب تیره می نوشیدند، غذای ناگوار می خورند.
• مردم در عصر جاهلیت داشتن دختر را ننگ می شمردند و وقتی به آنها خبر می دادند که خداوند دختر به آنها بخشیده خشمگین می شدند.
• تلاش مسلمانان صدر اسلامی برای تحقق معیارهای تمدن اسلامی را می توان در موارد زیر خلاصه نمود:
  تحکیم بنیان خانواده – رشد و بالندگی علم و فرهنگ – توجه به عدالت و حقوق مردم
• تلاش پیامبر در جهت تحکیم بنیان خانواده را می توان چنین بر شمرد:
  ایشان با رفتار و عمل خود بسیاری از سنت های جاهلی را نابود ساخت.
  با وجودی که پسری برایشان نماند ایشان با دختر خردسالش تغییر و انقلاب در نگرش انسان ها را بر عهده گرفت.
  حضرت فاطمه (س) وارث و ترویج کننده ی همه ی مفاخر و ارزش هایی شده که پیامبر اسلام (ص) به ارمغان آورده است.
• نمونه هایی از توجه به علم و علم آموزی در دوره ی اسلامی را می توان چنین بر شمرد:
  از نظر رسول خدا اگر کسی می خواست نگاهش به در امان ماندگان از دوزخ بیندازد به جویندگان علم بنگرد.
  زنان مدینه در کلاسی که حضرت فاطمه (س) برایشان تشکیل داده بود شرکت می کردند.
  نیاکان ما توانستند علوم و دانش بشری را از چند شاخه محدود به پانصد شاخته برسانند.
• نمونه توجه به عدالت و حقوق مردم این بود که پیامبر مردم را به همه ابعاد عدالت به خصوص عدالت اقتصادی که موجب تفاوت دین دار و بی دین است، دعوت می نمود. همچنین پیامبر برای تشویق مبارزه با ستمگران فرمودند: بدترین جهاد سخت حقی است که در مقابل سلطانی ستمگر بر زبان آورید.

«فَاستَقِم کَما اُمِرتَ وَ مَن تابَ مَعَكَ وَ لا تَطغَوا اِنَّه‌_و بِما تَعمَلونَ بَصیرٌ»

پیام

• پیامبر همواره مردم را نسبت به عظمت مسئولیت هایشان آگاه می کرد.
• وظیفه ی مشترک مردم و جامعه اسلامی، استقامت در راه دین است.
• استقامت پیامبر و پیروان او برای برقراری جامعه ی توحیدی است.

«اَرَاَیتَ الَّذی یُکَذِّبُ بِالدّینِ فَذلِکَ الَّذی یَدُعُّ الیَتیمَ وَ لا یَحُضُّ عَلی طَعامِ المِسکینِ»

پیام

• برقراری عدالت از اهداف رسالت پیامبر و از مهمترین معیارهای تمدن اسلامی است.
• تفاوت انسان دین دار و بی دین در رعایت عدالت اقتصادی است.

کسی که یتیم را از خود براند و به خوراک دادن به مسکین توجه نکند اعتقادی به قیامت ندارد.

اهداف کلی

• ارزیابی تمدن جدید با معیارهای الهی
• آشنایی با نقاط ضعف و قوت تمدن جدید

اهداف رفتاری

از دانش آموز انتظار می رود در پایان این درس بتواند:

• وظیفه ی ما مسلمانان در برابر تمدن جدید را بشناسد.
• جنبه ی مثبت و منفی تمدن دوم اروپا (قرون وسطی) را بیان کند.
• آثار و پیامدهای مثبت تمدن جدید را در حوزه ی علم برشمارد.
• آثار منفی تمدن جدید را در حوزه علم بیان نماید.
• در حوزه قسط و عدل، آثار مثبت تمدن جدید را توضیح دهد.
• در حوزه قسط و عدل، آثار منفی تمدن جدید را بیان کند.
• آسیب های تمدن جدید در حوزه ی خانواده را برشمارد.

• بررسی نقاط ضعف و قوت تمدن جدید علاوه بر آن که به ما کمک می کند در راستای احیای تمدن اسلامی از نقاط قوت آن بهره ببریم می توانیم با عبرت گرفتن از آسیب ها و ضعف های تمدن جدید در برنام ریزی صحیح و اصلاح رفتار خودمان بهره ببریم.
• با ظهور تمدن دوم اروپا (قرون وسطی):

مردم بت پرست اروپا به یک دین الهی معتقد شدند.

بت ها بت خانه ها از بین رفت.

در سرزمین های اروپا اتحاد حاکم شد.

کتاب هایی در اخلاق، معنویت و فرهنگ نگارش یافت.

• نمونه هایی از اعتقادات نادرست مبلغان که از نظر خودشان اعتقادات رسمی مسیحیت بود عبارتند از:

اعتقاد به گناه آدم در بهشت اولیه و انتقال آن به فرزندانش

غسل تمعید جهت پاک شدن از گناه اولیه

اعتقاد به آمرزش گناهان با اعتراف در حضور کشیش

عدم امکان جدایی زن و شوهر بعد از ازدواج

• آثار مثبت تمدن جدید اروپا در حوزه علم عبارتند از: رشد سریع علم – توانایی بهره مندی بیشتر از طبیعت
• آثار منفی تمدن جدید اروپا در حوزه علم: مصرف زدگی – نابودی طبیعت – علم زدگی
• آثار مثبت تمدن جدید اروپا در حوزه قسط و عدل: توجه به قانون – مشارکت مردم در تشکیل حکومت
• آثار منفی تمدن جدید اروپا در حوزه قسط و عدل: ظهور ظلم فراگیر و پدیده استعمار – افزایش فاصله میان انسان های فقیر و غنی در جهان
• آسیب های تمدن جدید اروپا به خانواده: فروپاشی نهاد خانواده – بی بند و باری جنسی – استفاده ابزاری از زنان

• آشنایی با نقاط قوت و ضعف تمدن جدید از دو جهت برای ما مطلوب است:

به جهت ارتباط مستقیم ما با این تمدن و تأثیرگذاری و تأثیر پذیری از آن

اصلاح نقاط ضعف خودمان و درس عبرت از اشتباهات آنها و رفع عیوب خود

• آشنایی اندیشمندان و دلسوزان اروپایی با تمدن اسلامی موجب شد:

بهره گیری از این تمدن در اروپا با شوق فراوان

ترجمه ی کتاب های مسلمانان

افزایش علاقه به آزمایش و پژوهش

نقد رهبران کلیسا

مورد توجه قرار گرفتن توجه به قانون و خردورزی

• تولید انبوه کالا علت کشاندن مردم اروپا به مصرف زدگی توسط کارخانه داران بود که جدی ترین آسیب آن دل مشغولی دائمی مردم به کالاها و غفلت از اساسی ترین نیاز خود یعنی بعد معنوی بود.
• احساس اینکه تنها رمز سعادت ملت ها علم تجربی است معلول و نتیجه ی پیشرفت های گسترده در غرب بود ولی با بوجود آمدن بحران های اخلاقی پس از چند قرن به اشتباهشان پی بردند ولی برخی افراد با هدف کسب مقام و شهرت با ایجاد مکاتب عرفانی خواستند به نیاز معنوی مردمان غرب پاسخ دهند که نتیجه ای جز سردرگمی نداشت.
• توجه به قانون و حقوق در اروپا معلول عکس العمل مردم در برابر حاکمیت نامطلوب کلیسا بود خود فوایدی از جمله آشنایی با وظایف مردم در برابر حاکمان و تدوین قوانین حقوقی و نیز تاسیس سازمان های حقوق داشت.
• بیشترین آسیب به نهاد خانواده در اروپا و تمدن جدید، معلول نگاه مادی به انسان است.
• این که در میان غربیان جدید هیچ گونه ضابطه و معیار مذهبی که منشأ الهی داشته باشد معنا ندارد معلول بی بند و باری جنسی است.

اهداف کلی

• وظایف ما برای تجدید حیات تمدن اسلامی چیست؟
• جهت تجدید حیات تمدن اسلامی در چه حوزه هایی باید فعالیت نمود؟

اهداف رفتاری

از دانش آموز انتظار می رود در پایان این درس بتواند:

• اقدامات لازم برای تقویت توانایی های فردی جهت ایجاد تمدن اسلامی را بیان کند.
• علت تحکیم بنیان خانواده جهت احیاء تمدن اسلام را توضیح دهد.
• اقدامات لازم جهت تحکیم پایه های جامعه برای ایجاد تمدن اسلامی برشمارد.
• اقدامات لازم در حوزه جهانی را جهت احیای تمدن اسلامی توضیح دهد.

• مهم ترین چیز برای احیا و تجدید حیات تمدن اسلامی داشتن برنامه برای ارتقای توانمندی ماست.
• کسانی که تحقق تمدن آرمانی اسلامی را بلند پروازی می دانند، علتش این است که نگاه سطحی به توانمندی های ذاتی جوانان داشته و آشنایی کافی با آموزه های دینی ندارند.
• جهت تقویت توانایی در حوزه فردی برای احیای تمدن اسلامی دو چیز لازم است: تلاش جهت افزایش بصیرت – تقویت ایمان و اراده
• برای تقویت بنیان های جامعه اقدامات زیر لازم است: شناسایی نقاط ضعف و کمبود و راه جبران آن – همراهی دیگران با خود – پیشگامی در علم و فناوری – استحکام نظام اسلامی
• جهت احیای تمدن جدید سه اقدام در حوزه جهانی لازم است: ترسم چهره عقلانی و منطقی از دین – استفاده از ابزار روز – مبارزه با ستمگران و تقویت فرهنگ جهاد و شهادت

• ما باید برای احیای تمدن اسلامی در حوزه فردی بصیرت داشته باشیم چرا که شناخت گذشته باعث افزایش تجربه ما و درک درست واقعیات می شود.
• تحکیم بنیان خانواده می تواند در ایجاد تمدن اسلامی کمک کند چون خانواده کنون رشد انسان های با فضیلت و اخلاق و است و نیز رشد فضایل اخلاقی تأثیر ملموسی در کاهش فساد دارد.
• برای تقویت توانایی های فردی دو کار لازم است:

کسب آگاهی و بصیرت جهت تصمیم گیری های درست

تقویت ایمان و اراده با اموری مانند اعتقاد به دین، توکل، اعتماد به خدا و شجاعت

• مهم ترین اقدامات برای تحکیم پایه های جامعه عبارتند از:

شناسایی ضعف ها و کمبودها و اصلاح آن

همراه کردن سایر افراد جامعه با خود

تلاش برای پیشگامی در علم و فناوری

استحکام نظام اسلامی

• در حوزه مربوط به جامعه یکی از وظایف مربوط به ما پیشگامی در علم و فناوری است که هم مانع تسلط بیگانگان می شود و هم پایه های استقلال یک ملت را تقویت می کند.
• مهم ترین عامل برای حضور کارامد در میان افکار عمومی جهان، استحکام و اقتدار نظام اسلامی است که از عوامل این استحکام می توان به مواردی چون توسعه عدالت، کاهش فقر، تقویت اتحاد ملی و انسجام ملی نام برد.
• برای حضور موثر و فعال در جامعه جهانی سه اقدام مهم باید انجام داد:

ترسیم چهره منطقی و عقلانی دین اسلام با توجه به سه روش تبلیغی در قرآن

استفاده از بهترین ابزارهای روز دنیا مانند اینترنت

مبارزه با ستمگران و تقویت فرهنگ جهاد، شهادت و صبر

• یکی از عوامل مهم برای حضور موثر در جامعه جهانی ترسیم چهره عقلانی و منطقی دین است زیرا نمی توان  دین را با روش های نادرست به مردم رساند و همیشه میان یک پیام و روش تبلیغ آن تناسب منطقی است.

«وَلَقَد کَتَبنا فِی الزَّبورِ مِن بَعدِ الذِّکرِ اَنَّ الاَرضَ یَرِثُها عِبادِیَ الصّالِحونَ»

پیام ها

• صالحان وارثان زمین هستند و این وعده قطعی خداست.
• مقصود از به ارث بردن زمین، حکومت کردن است.

«اِستَعینوا بِاللّهِ وَاصبِروا اِنَّ الاَرضَ لِلّهِ یورِثُها مَن یَشاءُ مِن عِبادِه وَ العاقِبَةُ لِلمُتَّقینَ»

پیام ها

• لازمه تقویت توانایی های فردی یاری از خداوند و صبر است.
• عاقبت نیکو معلول صبر و طلب یاری از خداست.

«وَ كَذلِكَ جَعَلناكُم اُمَّةً وَسَطًا لِتَکونوا شُهَداءَ عَلَی النّاسِ وَ یَکونَ الرَّسولُ عَلَیکُم شَهیدًا»

پیام ها

• امت اسلام به دلیل اعتدال و دوری از افراط و تفریط اسوه هستند.
• شاهد بودن امت اسلام بر سایر امت ها معلول و نتیجه اعتدال آنهاست.

«اُدعُ اِلی سَبیلِ رَبِّك بِالحِکمَةِ وَ المَوعِظَةِ الحَسَنَة وَ جادِلهُم بِالَّتی هِىَ اَحسَنُ…»

پیام ها

• ترسیم چهره عقلانی و منطقی دین (الحکمه) از عوامل موثر برای حضور موثر در جامعه جهانی است.
• خداوند روش تبلیغ دین را در سه مورد به پیامبرش یاد می دهد که عبارتند از: حکمت و استدلال – پند نیکو – جدال احسن