تعریف منظومه شمسی:
تشکیل شده از یک ستاره به نام خورشید و اجرام آسمانی زیادی(سیاره، سیارک، قمر و ...) که در مداری پیرامون خورشید می چرخند.

نکته : زمین بخش کوچکی از منظومه شمسی است.

سیارات منظومه شمسی:

الف) سیارات درونی: چهار سیاره نزدیک به خورشید که سطحی سنگی و جامد دارند. شامل عطارد، زهره، زمین و مریخ

ب) سیارات بیرونی: چهار سیاره دورتر از خورشید که از گازهای مختلفی تشکیل شده اند. شامل مشتری، زحل، اورانوس و نپتون

مشخصات زمین:

الف) بزرگترین و سومین سیاره نزدیک به خورشید

ب) دارای یک قمر بهنام ماه

ج) پدید آمده از گاز و غبار بین ستارهای

د) عمر 4/5 میلیارد ساله

مشتری بیشترین قمر (64 قمر) را در بین سیارات منظومه شمسی دارد.

مشخصات خورشید:

الف) در مرکز منظومه شمسی قرار دارد و منبع نور، گرما و انرژی این منظومه است.

ب) یکی از میلیون ها ستاره کهکشان راه شیری است.

تفاوت زمین با سه سیاره درونی دیگر:

الف) زمین بزرگتر است.

ب) حیات در آن جریان دارد.

ج) قمر دارد.

تفاوت زمین با سه سیاره درونی دیگر :

الف) زمین بزرگتر است.

ب) حیات در آن جریان دارد.

ج) قمر دارد.

تفاوت سیارات درونی با بیرونی:
الف) سیارات درونی ساختار سنگی دارند ولی بیرونی ها از گاز هستند.
ب) سیارات بیرونی قمرهای بیشتری دارند.
ج) مدار گردش سیارات بیرونی بزرگتر است.
د) فاصله سیارات بیرونی از خورشید بسیار زیادتر از سیارات درونی است.

نکته : مساحت کره زمین: 510 میلیون کیلومتر مربع (71% آب و 29% خشکی)

موقعیت مکانی یک پدیده:
مکان دقیق قرار گرفتن جسم بر روی زمین ( که برای فهمیدن آن از مدارها و نصف النهارهای فرضی استفاده می کنیم ).

تعریف مدار:
دایره های فرضی که به موازات دایره استوا بر روی کره زمین رسم می شوند و هر چه به سمت قطب شمال و جنوب می روند، کوچکتر می شوند.

درجه بندی مدارها:
استوا مدار مبدا و صفر درجه است و مدارهای دیگر بین یک تا نود درجه شمالی و جنوبی تقسیم می شوند.

تعریف نصف النهار:
نصف النهارها نیم دایره های فرضی هستند که از قطب شمال تا قطب جنوب کشیده شده اند و طول مساوی دارند.

درجه بندی نصف النهارها:
برای درجه بندی نصف النهارها، نصف النهاری را که از رصدخانه «گرینویچ» در شهر لندن عبور می کند، به عنوان نصف النهار مبدأ انتخاب کرده اند.
نصف النهار مبدأ و امتداد آن در سوی دیگر کره، زمین را به دو نیمکره مساوی شرقی و غربی تقسیم کرده است.نصف النهار مبدأ، صفر درجه و نصف النهارهای دیگر از صفر تا 180درجه غربی و 180درجه شرقی درجه بندی شده اند؛ زیرا محیط زمین 360 درجه است.

موقعیت ایران:
در نیمکره شمالی نسبت به استوا و در نیمکره شرقی نسبت به نصف النهار مبدا قرار دارد.

مختصات جغرافیایی:
هر نقطه از کره زمین روی یک مدار و یک نصف النهار مشخص قرار دارد که به آنها مختصات جغرافیایی آن نقطه می گویند.

تعریف طول و عرض جغرافیایی:
الف) طول جغرافیایی؛ هرمکان عبارت است از فاصله آن مکان با نصف النهار مبدأ بر حسب درجه.
ب) عرض جغرافیایی؛ هر مکان عبارت است از فاصله آن مکان با مدار استوا برحسب درجه.

نکته: برای نوشتن طول و عرض جغرافیایی، از علائم N (شمالی)، S (جنوبی)، E (شرقی) و W (غربی) استفاده می شود.

حرکت وضعی زمین :

زمین در هر 24 ساعت یک بار به دور محور خود می چرخد، که به آن حرکت وضعی می گویند.

اگر زمین به دور خود نمی چرخید چه اتفاقی می افتاد؟

همواره قسمتی از کره زمین روز می شد و در قسمتی دیگر شب. در این صورت زندگی بر روی کره زمین امکان پذیر نبود.

منظور از حرکت ظاهری خورشید (آفتاب) چیست؟

ما هر روز در آسمان، خورشید را میبینیم که از مشرق طلوع میکند. هنگام ظهر، خورشید تقریبا بالای سر ماست و هنگام عصر رفته رفته به سمت مغرب حرکت و در آن سمت غروب میکند. این جابه جایی یا حرکت خورشید در آسمان، حرکت ظاهری است. در واقع، خورشید جا به جا نمیشود بلکه زمین می چرخد و نقاط مختلف کره زمین پی در پی در مقابل خورشید قرار میگیرند.

نتایج حرکت وضعی زمین :

پدید آمدن شب وروز

اختلاف ساعت

ساعت واقعی و ساعت رسمی :

وقتی خورشید درست روی نصف النهار مبدأ قرار می گیرد، در همه شهرهایی که روی این نصف النهار (از شمال اروپا تا جنوب آفریقا) قرار گرفته اند، هنگام ظهر است. همین حال، مردم کشورهایی که در شرق گرینویچ قرار دارند، خورشید را زودتر دیده اند و بنابراین، از ظهرشان گذشته است. به عکس، در کشورهایی که در غرب نصف النهار گرینویچ قرار دارند، چند ساعت به ظهر مانده است.که این ساعت واقعی است.

کره زمین برای آنکه یک دور یا 360 درجه به دور خود بچرخد، 24 ساعت وقت لازم دارد پس اگر 360 درجه محیط کره زمین را به 24 قاچ تقسیم کنیم، هر یک از قاچها 15 درجه پهنا دارد. هر منطق زمانی کی قاچ است و یک ساعت را به خود اختصاص می دهد. بنابراین، همه نصف النهارهایی که داخل یک قاچ قرار گرفته اند، به طور توافقی ساعت یکسانی دارند. این همان ساعت رسمی است.

مبنای ساعت واقعی :

موقعیت خورشید در آسمان

چگونگی به وجود آمدن ساعت رسمی
در زندگی روزانه نمی توان از ساعت واقعی استفاده کرد. زیرا در تعیین قرارهای ملاقات، زمان باز و بسته شدن اداره ها و مغازهها و برنامه حرکت قطارها و هواپیماها مشکلات زیادی به وجود میآید.
بنابر این حدود 140 سال پیش، در یک کنفرانس بین المللی، کشورها توافق کردندجای ساعت واقعی از ساعت رسمی استفاده کنند و به این ترتیب، زمان رسمی به وجود آمد. 

نکته: کره زمین برای آن که یک دور یا 360 درجه به دور خود بچرخد، 24 ساعت وقت لازم دارد.
نکته : هر قاچ 15 درجه است و یک نصف النهار مرکزی دارد.
نکته:هر منطقه زمانی یک قاچ است و یک ساعت را به خود اختصاص می دهد.
نکته: در برخی کشور های وسیع، مانند چین، چند ساعت رسمی وجود دارد.

حرکت انتقالی زمین :
یک دورچرخش کامل زمین به گرد خورشید، یک سال طول می کشد که به آن حرکت انتقالی می گویند. مدار زمین، بیضی شکل است و زمین با سرعت میانگین 30 کیلومتر در ثانیه، این مسیر را می پیماید.

مهم ترین نتایج حرکت انتقالی زمین :

1- پیدایش سال شمسی

2- پیدایس فصل ها

تعریف و مقایسه سال شمسی، سال رسمی و سال کبیسه :

مدت زمان واقعی یک دور کامل گردش زمین به گرد خورشید، 365 روز و 6 ساعت است که به آن سال شمسی (واقعی) است.

اما در تقویم ها سال را 365 روز در نظر می گیرند. سال 365 روزه، سال رسمی است که 6 ساعت از سال خورشیدی کوتاه تر است.

برای جبران کسری این 6 ساعت، هر 4 سال یک روز به سال رسمی اضافه می شود، سال 366 روزه را سال کبیسه می نامند.

نتابج مایل بودن محور قطب ها بر سطح مدار گردش انتقالی :

1- تغییر زاویه تابش آفتاب در طول سال

2- نامساوی شدن درازی شب و روز

3- به وجود آمدن فصل های مختلف

4- برعکس بودن فصل ها در دو نیمکره شمالی و جنوبی

انقلاب تابستانی :

در اول تیرماه، خورشید در نیم کره شمالی به مدار راس السرطان به طور عمودی می تابد. در این هنگام که طولانی ترین روز در این نیم کره است و به آن انقلاب تابستانی می گویند. فصل تابستان آغاز می شود.

انقلاب زمستانی :

در اول دی ماه، خورشید به مدار رأس الجدی  در نیمکره جنوبی عمودی می تابد.  در نتیجه، در نیم کره شمالی اول دی کوتاه ترین روز سال است که به آن انقلاب زمستانی می گویند. در این روز فصل زمستان آغاز میشود؛ در حالی که در همین زمان، در نیم کره جنوبی فصل تابستان آغاز شده است.

اعتدالین در چه مواقعی از سال اتفاق می افتد ؟

در دو موقع از سال یعنی اول بهار و اول پاییز، درازی روز و شب برابر می شود. یعنی مسیری که منطقه روشن زمین می پیماید با مسیر منطقه تاریک برابر است.( یعنی دایره روشنایی دقیقا از قطب ها عبور می کند) به این دو زمان، اعتدالین (اعتدال بهاری و اعتدال پاییزی) میگویند.

نکته : در مناطق مجاور استوا مسیر پیموده شده در دو منطقه تاریک و روشن همواره یکسان است و در نتیجه طول روز و شب همواره مساوی است.

چهار محیط تشکیل دهنده زمین:

سنگ کره (لیتوسفر): بخش خارجی و جامد زمین که از سنگ و خاک است.

آب کره ( هیدروسفر): شامل اقیانوس ها، دریاها، رودها و آب های سطحی.

هوا کره (اتمسفر): گازهایی که دور تا دور کره زمین را فرا گرفته اند.

زیست کره (بیوسفر): سه محیط بالا که زندگی را برای موجودات فراهم می کند.

وسعت خشکی های زمین نسبت به آب ها کم است.

۷۱ درصد از سطح زمین را آب فرا گرفته است.

بیشتر سطح نیمکره جنوبی را آب فرا گرفته است.

فلات:

سرزمین هایی نسبتا هموار اما مرتفع که از اطراف به سرزمین کم ارتفاع و پست منتهی می شود.

بلندترین فلات جهان، فلات تبت نام دارد.

ناهمواری های جوان:

•  کوه هایی با قله های نوک تیز
• دامنه با شیب تند
• دره های تنگ

ناهمواری های پیر و کم ارتفاع:

• قله ها به شکل گنبدی
• شیب دامنه ملایم
• دره های باز

ناهمواری های جهان طی میلیون ها سال پدید آمده و در طول زمان تغییر شکل داده اند.

دو دسته از عوامل، موجب پیدایش و تغییر شکل ناهمواری ها شده اند:

• عوامل طبیعی 
• عوامل انسانی

زیست کره برای حیات، به هر یک از سه بخش سنگ کره، آب کره و هوا کره چه نیازی دارد؟ توضیح دهید.

سنگ کره ارتباط دهنده میان هواکره، آب کره و زیست کره است و تأمین کننده خاک برای کشاورزی، چراگاه، لانه سازی و ... برای جانوران.

آب کره منشأ حیات در زمین است.

هوا کره لایه گاز ازن پوششی است برای زمین در برابر پرتوهای فرابنفش خورشید.

هواکره در متعادل سازی دمای زمین مؤثر است.

کوه های آتشفشانی:

اگر مواد مذاب از پوسته راهی برای خروج پیدا کنند و فوران کنند، کوه های آتشفشانی را به وجود می آورند.

کوه های گنبدی شکل :

اگر فوران آتشفشانی رخ ندهد و لایی پوسته بالا بیاید، کوه های گنبدی ایجاد می شوند.

اقیانوس های جهان:  

• آرام
• اطلس
• منجمد شمالی
• منجمد جنوبی
• هند

پهناورترین و عمیق ترین اقیانوس جهان، اقیانوس آرام است.

کف اقیانوس ها و دریاها همانند سطح خشکی ها، ناهمواری های فراوان دارد و به دلیل فشار زیاد آب، تاریکی و دمای کم در اعماق، مطالعه درباره اقیانوس ها و بستر آن ها دشوار است.

ناهموارهای کف اقیانوس:

1. فلات قاره
2. شیب قاره.
3. دشت اقیانوس۔
4. گودال اقیانوسی۔

محل تماس اقیانوس با خشکی تا عمق کمتر از ۲۰۰ متر را فلات قاره می گویند.

فلات قاره به خاطر وجود منابع سرشار از نفت و گاز و جزایر ماهیگیری اهمیت زیادی دارد.

دلایل اهميت اقیانوس ها:

1. منابع مهم تامین غذا برای انسان
2. حمل و نقل کم هزینه
3. منبع آب شیرین

انواع حرکات آب دریا :

1. موج
2. جریان های دریایی
3. جزر و مد

جریان های دریایی گرم و سرد بر آب و هوای مناطقی که از مجاورت آنها عبور می کنند، تأثیر می گذارند، و محل تلاقی آب های گرم و سرد از مهم ترین مناطق صید ماهی جهان است. مانند نیوفوندلند در آمریکا و شرق ژاپن.

ریختن زباله های سمی کارخانه ها، پلاستیک و مواد تجزیه نشدنی، صید بی رویه و انبوه ماهی ها و دفن زباله های اتمی از عوامل تخریب اقیانوس ها می باشند.

جو یا هواکره لایه ای از گاز است که از سطح زمین تا ارتفاع حدود ۳۰۰۰ کیلومتری اطراف سیاره زمین را در بر گرفته است. جو مخلوطی از گاز های مختلف نیتروژن، اکسیژن و سایر گازها مانند دی اکسید کربن و بخار آب است.

وردسپهر (تروپوسفر) : پایین ترین لایه نزدیک سطح زمین که تشکیل ابر و تغییرات آب و هوایی در این لایه صورت می گیرد.

عوامل موثر بر آب وهوای جهان :

• زاويه تابش خورشید و عرض جغرافیایی:

یکسان نتابیدن خورشید به زمین، سه منطقه آب وهوایی گرم، معتدل و سرد را به وجود آورده است. بنابراین، هرچه از مدار استوا (صفر درجه) به سمت عرض های جغرافیایی بالاتر حرکت کنیم، دمای هوا کاهش می یابد و در نواحی مجاور قطب ها کمترین میانگین دمای سالانه دیده می شود.

• دوری و نزدیکی به اقیانوس و دریاها:

خشکی ها زودتر از آب ها گرم می شوند و سریع تر گرمای خود را از دست می دهند. به همین سبب اقیانوس ها و دریاها موجب اعتدال دمای نواحی نواحی مجاور خود در زمستان و تابستان می شوند و گرما و سرمای مناطق را کاهش می دهند.

• ارتفاع از سطح زمین:

در لایه وردسپهر هرچه از سطح زمین بالاتر می رویم دمای هوا کم می شود. همچنین ارتفاعات کوه ها می توانند از نفوذ توده های مرطوب به آن سوی خود جلوگیری کنند و با جهت وزش بادها را تغییر دهند.

• فشار و جریان باد:

هوا مانند همه گاز ها، سنگینی دارد و بر همه چیز فشار وارد می کند. فشار هوا را با دستگاه های فشارسنج اندازه گیری می کنند، فشار هوا در یک مکان متغیر است و کم و زیاد می شود.

باد: جابجایی هوا از جایی که فشار بیشتری دارد به جایی که فشار کمتری دارد.

زیاد شدن خودروها و افزایش فعالیت صنعتی باعث افزایش دمای کره زمین شده است.

کاربرد پزشکی و کمک به کاهش آلودگی هوا، از دلایل توجه به انرژی هسته ای است.

پیامدهای گرم شدن کره زمین:

1. ذوب شدن یخ های قطبی
2. زیر آب رفتن سواحل و جزایر
3. بالا آمدن آب دریاها
4. طولانی شدن دوره خشک سالی۔

زیست بوم (بیوم) :

زیست بوم یک ناحیه ی جغرافیایی است که در آن، انواع خاصی از گیاهان و جانوران زندگی می کنند و ناحیه ی مشخصی را به وجود می آورد.

تنوع زیست بوم ها به عوامل زیر بستگی دارد:

• آب و هوا
• شکل ناهمواری ها
• میزان ارتفاع زمین
• جنس خاک

در میان عوامل تنوع زیست بوم ها آب و هوا مهم ترین و بیشترین تأثیر را دارد.

از میان عناصر آب و هوایی دو عنصر دما و بارش بر نوع و پوشش گیاهی اثر می گذارند.

ویژگی های زیست بوم توندرا:

1. زمستان های طولانی و سرمای شدید ۳۴ درجه زیر صفر
2. تابستان های کوتاه و میانگین دما حداکثر ۱۲ درجه
3. بزرگ جثه ترین جانور توندرا خرس قطبی
4. زمین های توندرا پوشیده از یخ و برف
5. در توندرا فقط گیاهانی چون خزه و گلسنگ می روید

ویژگی های زیست بوم تایگا:

1. شش ماه از سال میانگین دما کمتر از صفر
2. بارندگی بین ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلی متر
3. به داشتن جنگل های مخروطیان و سوزنی برگ معروف است
4. زمین همیشه مرطوب دارد
5. درختان این ناحیه مانند کاج و سرو همیشه سبزند و برگ ریزان ندارند.

تقریبا تمام جنگل های کشور کانادا از نوع تایگاست.

ویژگی های زیست بوم جنگل های بارانی استوایی:

1. این زیست بوم در مجاورت خط استوا در چند قاره گسترده شده است.
2. در این منطقه هوا همیشه گرم و رطوبت حدود ۸۰ است. 
3. میزان بارندگی سالیانه ۲۵۰۰ میلی متر است.
4. جنگل های بارانی استوایی چند طبقه اند. در زیر درختان بلندتر ، درختان کوتاه تر و علف ها هستند.

نمونه گیاهان ناحیه ی جنگل های بارانی استوایی:

• درختان شاه پسند(مانگرو)
• نارگیل
• قهوه ی سودانی
• هوآ
• بامبو

ناحیه ی ساوان: ساوان، منطقه ی علفزارها با درختان تک و منفرد که در مجاورت جنگل های استوایی واقع شده است.

بیشترین وسعت ساوان در قاره ی آفریقاست.

ویژگی های زیست بوم ساوان:

1. آب و هوای آن در تمام طول سال گرم است.
2. در آن دو فصل خشک و مرطوب وجود دارد.
3. از نظر تنوع جانوری بسیار غنی است.
4. در ساوان علف خواران تنومند چون گورخر، فیل، زرافه و گرگدن فراوانند و گوشت خواران درنده چون شیر از این گیاه خواران تغذیه می کنند.

بیابان:

به سرزمین های خشکی که میزان بارندگی سالیانه ی آنها کمتر از ۵۰ میلی متر باشد، بیابان گفته می شود.

بیابان های گرم و خشک جهان:

بخش عمده ای از بیابان ها در مجاورت مدار رأس السرطان و رأس الجدی واقع شده اند مانند صحرا در آفریقا، ربع الخالی در عربستان و کویر لوت در ایران.

بیابان های سرد جهان:

در این گونه بیابان ها بارش ناچیز و حتی در حد صفر است مانند بیابان گُبی که اطراف آن را کوه فرا گرفته است.

بیابان ها از نظر پوشش گیاهی:

1. بیابان ها از نظر پوشش گیاهی فقیرند.
2. درختان یا بوته های خاردار که در مقابل خشکی هوا و تبخیر مقاوم اند یا آب را در خود ذخیره می کنند، می توانند در آنجا زندگی کنند.

تنوع زیستی چه زمانی در معرض خطر قرار می گیرد:

زمانی که زیستگاه طبیعی گیاهان و جانوران تخریب شود. با تخریب پوشش گیاهی در یک منطقه غذا کم می شود و شرایط محیطی نامناسب، گونه های جانوری را نیز از بین می برد.

عواملی که باعث از بین رفتن پوشش گیاهی، نابودی گونه های جانوری و آلودگی آب و خاک و هوای زیستگاه ها می شوند:

1. ایجاد و گسترش شهرها و روستاها، ساختن پل ها، جاده ها، ساختمان ها و سدها بدون برنامه ریزی و توجه به جنبه های زیست محیطی.
2. فعالیت های صنعت و تولید انبوه کالاها در کارخانه
3. مصرف گرایی و تولید انبوه زباله
4. شکار و تجارت اعضای بدن حیوانات

اهمیت و ارزش جنگل های بارانی استوایی:

1. از پیچیده ترین زیست بوم های جهان که غنی ترین تنوع گیاهی و جانوری را دارد.
2. سه چهارم تنوع زیستی جهان مربوط به این جنگل هاست.
3. این جنگل ها حدود ۵۰ درصد اکسیژن سیاره ی زمین و ۵۰ درصد رطوبت جو را تولید می کنند.
4. این جنگل های قابلیت جذب دی اکسید کربن و تبدیل آن به اکسیژن را دارند.

جنگل های بارانی استوایی خاستگاه اولیه ی درختان میوه:

• موز
• نارگیل
• انبه

محصولات غذایی، دارویی و مواد اولیه صنعتی بدست آمده از جنگل های بارانی استوایی:

• قهوه
• کاکائو
• انواع روغن ها
• لوازم آرایشی و عطرها
• کائوچو
• لاستیک
• خمیر دندان

عواملی که موجب تخریب یا جنگل زدایی در منطقه ی جنگل های بارانی استوایی شده:

• کشاورزی و دامداری
• تجارت الوار
• استخراج معادن طلا و بوکسیت (آلومینیم)

جنگل زدایی:

یعنی از بین بردن کامل جنگل ها در یک ناحیه : برای این کار جنگل ها را می سوزانند، درخت ها را با اره های برقی قطع می کنند و با بولدوزر زمین ها را از درختان خالی می کنند.

ساختن بزرگراه ها در میان جنگل های استوایی:

ساختن این بزرگراه ها موجب دسترسی آسان تر شرکت های تجاری و افراد برای فعالیت های اقتصادی در جنگل های استوایی شده است.

در ناحیه آمازون چه شغل هایی ایجاد شده است:

1. صنعت الوار و چوب
2. کشت های تجاری
3. استخراج معادن

نکات مهم استفاده صحیح و خردمندانه از منابع طبیعی:

1. آموزش کشاورزی و دامپروری با روش های علمی و جدید که کمترین آسیب را به محیط زیست می رسانند به کشاورزان این منطقه
2. با ایجاد پارک های وحش از گونه های جانوری و گیاهی در معرض خطر مراقبت کنند تا نسل آنها منقرض نشود.
3. باید بین استفاده اقتصادی از جنگل ها و فرصت بازسازی آنها تعادل به وجود بیاید.

باید بین استفاده اقتصادی از جنگل ها و فرصت بازسازی آنها تعادل به وجود بیاید.

عاج به فیل چه کمکی می کند:

1. زمین را حفر کند و ریشه ها و علف ها را دربیاورد.
2. میوه ی درختان را برای تغذیه بکند.
3. همچنین وسیله ی دفاعی این حیوان برای مقابله با دشمن است.

شکار گسترده فیل ها:

کشور آفریقایی کنیا، البته در این کشور با ایجاد پارک های وحش از این گونه که در معرض خطر قرار دارند، محافظت می کنند.

چین و تایلند با کنده کاری روی عاج و تبدیل آن به محصولات تزیینی گران قیمت و پر فروش به جهانگردان، سود بسیاری به دست می آورند.

بیشترین میزان قاچاق عاج در تایلند اتفاق می افند و این کشور از جمله کشورهایی است که این ممنوعیت را نپذیرفته و خرید و فروش عاج فیل در آن آزاد است.

علت اصلی رشد فوق العاده جمعیت در سال های اخیر:

کاهش میزان مرگ و میرها و به ویژه مرگ و میر کودکان زیرا در گذشته بسیاری از مردم بر اثر بیماری های واگیردار و عفونی ، گرسنگی و قحطی یا جنگ از بین می رفتند.

در دو قرن اخیر دو عامل موجب کاهش چشمگیر مرگ و میرها شده است که عبارتند از:

1. بهبود بهداشت: با پیشرفت در پزشکی و تولید واکسن ها و آنتی بیوتیک ها و کنترل بیماری های واگیردار چون وبا، سل و ... مرگ و میرها کاهش یافت.
2. بهبود تغذیه: با پیشرفت و گسترش کشاورزی صنعتی، تولید موادغذایی افزایش یافت و با پیشرفت وسایل حمل و نقل، انتقال غذا به نواحی دورتر امکان پذیر شد.

رشد طبیعی جمعیت در یک مکان به دو عامل بستگی دارد:

1. میزان مواليد (تولدها)
2. میزان مرگ و میرها

تفاوت میان میزان موالید و میزان مرگ و میر، رشد طبیعی جمعیت را نشان می دهد.

رشد منفی جمعیت:

اگر درصد رشد جمعیت به کمتر از صفر برسد، به آن رشد منفی می گویند. در این حالت میزان موالید کمتر از مرگ و میرها می شود.

کشورهایی که رشد جمعیت آن ها منفی است:

• در قاره آسیا: ژاپن

در قاره اروپا: آلمان، روسیه، مجارستان، لهستان و رومانی

آینده کشورهایی که با رشد منفی و یا افزایش جمعیت سالخورده مواجه اند، به چه صورت است؟

1. جمعیت سالخورده و از کار افتاده افزایش می یابد.
2. جامعه از نیروی جوان برای تحصیل و علم آموزی و کار و پیشرفت محروم می شود و جمعیت کشور نیز کاهش می یابد.

چه موقع رشد جمعیت و افزایش جمعیت جوان یک نعمت است؟

چنان چه در یک کشور برای آموزش صحیح و کار و تأمین شغل جوانان برنامه ریزی مناسب و سرمایه گذاری صورت بگیرد.

چهار کشور که دولت ها طرح های تشویقی برای فرزند آوری اجرا کردند:

1. ژاپن
2. سنگاپور
3. کره جنوبی
4. روسيه

برنامه های دولت ها برای تشویق به فرزندآوری:

• اعطای جایزه و کمک های مالی
• واگذاری مسکن
• معافیت از پرداخت مالیات
• افزایش مرخصی تحصیلی و کاری

عوامل طبیعی و عوامل انسانی جذب یا دفع جمعیت:

1.  عوامل طبیعی:

• آب و هوا و پوشش گیاهی
• ناهمواری ها
• آب و خاک
• معادن و ذخایر

1.  عوامل انسانی:

• سیاسی - اداری
• اقتصادی
• امکانات و تسهیلات ،فرهنگی

مهاجرت:

رفتن مردم از جایی به جای دیگر به منظور کار یا زندگی.

مهاجرت داخلی و مهاجرت خارجی:

1. داخلی: گاهی مهاجرت در داخل مرزهای یک کشور صورت می گیرد که به آن مهاجرت داخلی می گویند. مانند مهاجرت روستاییان به شهرها
2. خارجی :گاهی مهاجرت از یک کشور به کشور دیگر صورت می گیرد که به آن مهاجرت خارجی یا بین المللی می گویند.

مهاجرت اختیاری و مهاجرت اجباری:

1. اختیاری: افراد با میل و تصمیم خود برای دستیابی به زندگی بهتر به جای دیگری مهاجرت می کنند.
2. اجباری: افراد بدون میل خود و به دلیل عواملی چون قحطی، خشکسالی و دیگر حوادث طبیعی و یا جنگ و درگیری های سیاسی مجبور به ترک محل زندگی خود می شوند.

در صد سال اخیر یکی از تغییرات مهم در الگوی سکونت جمعیت، گسترش شهر نشینی بوده است.

دلایل مهاجرت گسترده ی مردم از روستا ها به شهرها:

• کسب درآمد بیشتر
• امکانات بهتر زندگی

مشکلات شهرهای بزرگ جهان:

1. ترافیک سنگین
2. آلودگی هوا
3. زاغه نشینی در حومه شهرها
4. افراد بی خانمان

نابرابری های جهانی:

1. ثروت و درآمد
2. کیفیت زندگی
3. دسترسی به مسکن مناسب
4. آموزش
5. بهداشت
6. اشتغال
7. گذراندن اوقات فراغت
8. میزان تولید

یکی از عوامل مهمی که همواره در سنجش نابرابری کشورها مورد توجه است، عامل اقتصادی و عناصری چون :

• درآمد
• اشتغال
• میزان تولید

عواملی که بر زندگی افراد یک جامعه اثر می گذارد و می تواند کیفیت زندگی را خوب یا بد کند:

• عزت
• امنیت
• آزادی
• احساس شادی
• رضایت
• مسائل اقتصادی

شاخص توسعه انسانی برای پی بردن به وضعیت و کیفیت زندگی در کشورها و مقایسه آنها با یکدیگر با توجه به سه عامل:

1. بهداشتی
2. فرهنگی
3. اقتصادی

ملاک های توسعه انسانی:

1. درآمد و رفاه
2. امید به زندگی با متوسط طول عمر
3. سواد و آموزش

چهار گروه شاخص توسعه انسانی:

1. توسعه انسانی خیلی بالا
2. توسعه انسانی بالا
3. توسعه انسانی متوسط
4. توسعه انسانی پایین

میزان درآمد و رفاه:

1. جنبه اقتصادی
2. سطح مطلوب زندگی
3. رفاه اجتماعی
4. میزان درآمد کافی
5. شغل مناسب
6. قدرت خرید
7. دسترسی به کالا و خدمات مانند مسکن و.. آموزش، تفریح و وسایل زندگی مناسب

میزان ثروت مادی و رشد اقتصادی کشورها را با تولید ناخالص داخلی و درآمد سرانه اندازه گیری می کنند.

امید به زندگی یا متوسط طول  عمر:

تعداد سال هایی که انتظار می رود کودکی که در آن کشور به دنیا آمده است عمر کند و زنده بماند.

متوسط طول عمر در چه کشورهایی بیشتر است که مردم از محیطی پاک بدون آلودگی، غذای کافی، آب سالم، امکانات درمانی کافی و مراقبت های پزشکی استفاده می کنند.

امید به زندگی یا متوسط طول عمر در چه کشورهایی پایین است که مردم عدم دسترسی به غذا و آب آشامیدنی دارند، کمبود پزشک و دارو دارند و جنگ های داخلی و خارجی را تجربه می کنند.

منظور از میانگین سال های تحصیل:

متوسط تعداد سال هایی که دانش آموزان یک کشور در مدرسه حضور پیدا کرده و تحصیل کرده اند.

علل و عوامل نابرابری در جهان:

عوامل خارجی:

1. مستعمره کردن کشورها در گذشته
2. اشغال نظامی کشورها
3. دخالت و نفوذ در امور داخلی
4. جلوگیری از استقلال سیاسی و اقتصادی

جنگ و کشمکش های داخلی:

عوامل داخلی:

1. جنگ و کشمکش های داخلی
2. فرهنگ و باورهای غلط
3. بی سوادی و نا آگاهی مردم
4. غفلت از استعداد ها و فرهنگ خود
5. نداشتن ایمان و پشتکار و اراده برای تغییر وضع
6. نبودن وحدت و مشارکت بین مردم

اوضاع سیاسی ایران هنگام تأسیس حکومت صفوی:

• نداشتن حکومت واحد و قدرتمند و بروز تفرقه و تجزیه
• نبرد حاکمان نواحی مختلف با هم
• طمع داشتن عثمانی ها به غرب و شمال غرب ایران
• حمله ازبک ها به مناطق شمال شرقی ایران

شیخ صفی الدین اردبیلی از مشایخ معروف زمان خود بود که مذهب شیعه داشت. خانقاه او در اردبیل مورد توجه مردم و حاکمان محلی بود. ایل های مختلف ترک که ساکن مناطق شمال و شمال غربی ایران بودند، به مذهب شیعه گِرویدند و مهم ترین طرفداران خاندان شیخ صفی شدند و به قزلباش معروف شدند.

اسماعیل صفوی به کمک نیروی نظامی قزلباش ها، نخست برخی حکومت های محلی در شمال غربی را شکست داد و پس از تسلط یافتن بر تبریز، خود را شاه ایران خواند.

اقدامات اسماعیل صفوی:

• شکست حکومت های محلی در شمال غربی
• انتخاب تبریز به پایتختی و تاجگذاری
• رسمی کردن مذهب شیعه در کشور
• شکست ازبکان و تسلط بر سراسر ایران

در نتیجه ی موفقیت های سیاسی و نظامی شاه اسماعیل، حکومت کشور ما یکپارچه، مستقل و نیرومند شد؛ به طوری که قلمرو آن به حدود قلمرو دوره ساسانیان رسید. حکومت صفوی همه اقوام ایرانی را زیر حاکمیت خود گرفت و موجب هم بستگی و اتحاد بیشتر ایرانیان شد.

ازبک ها در شرق و عثمانی ها در غرب مهم ترین دشمنان صفویان بودند.

سلطان عثمانی که از شکل گیری سلسله قدرتمند، مستقل و شیعه مذهب صفویه ناخشنود بود، با سپاهی عظیم راهی ایران شد. در جنگی که میان سپاهیان دو کشور ایران و عثمانی در چالدران رخ داد، سپاه عثمانی به دلیل استفاده از سلاح های آتشین مانند توپ و تفنگ که سپاه ایران از آن ها بی بهره بود، به پیروزی رسید.

با وجود شجاعت زیاد شاه اسماعیل و سربازانش، ایرانی ها در جنگ چالدران شکست خوردند. پس از جنگ چالدران، تبریز به اشغال عثمانی ها در آمد اما مقاومت و مبارزه مردم آن ها را وادار به عقب نشینی کرد.

پس از شاه اسماعیل پسرش، تهماسب، به حکومت رسید. او با سر و سامان دادن به اوضاع داخلی و دفع حمله های ازبکان و دولت عثمانی، موفق شد حکومت صفوی را تثبیت و تحکیم کند. شاه تهماسب پایتخت را از تبریز به قزوین انتقال داد؛ زیرا تبریز همواره در معرض هجوم سپاه عثمانی بود.

شاه عباس اول (پنجمین شاه صفوی) حکومت صفوی را به اوج قدرت رساند.

او ازبک ها و عثمانیان را شکست داد و پایتخت را از قزوین به اصفهان منتقل کرد.

اقدامات شاه عباس برای تقویت حکومت مرکزی:

• گرفتن حکومت ولایت ها از قزلباش ها و سپردن به افراد دیگر
• ایجاد سپاه جدیدی از افراد غیر قزلباش در کنار سپاه قزلباش
• مجهز کردن سپاه به توپ و تفنگ با کمک گرفتن از اروپاییان

سلسه مراتب قدرت در دوره صفویه:

1. شاه
2. وزیر بزرگ (اعتماد الدوله)
3. فرماندهان نظامی

علل ضعف و سقوط دولت صفوی:

1. سیاست کشتن و کور کردن شاهزادگان
2. سیاست باز داشتن شاهزادگان از حکومت ولایات
3. اختلاف و درگیری میان مقامات کشوری و لشکری

گروهی از افغان ها به رهبری محمود افغان در قندهار شورش کردند و پس از پیروزی بر حاکم آن ولایت، به سوی اصفهان حرکت کردند. سلطان حسین صفوی نتوانست با افغان ها مقابله کند، به ناچار تسلیم شد. محمود افغان، سردسته شورشیان، بر پایتخت و قسمت هایی از ایران مسلط شد.

هم زمان با به قدرت رسیدن سلسله صفوی، کشورهای اروپایی، قرون وسطا یا عصر تاریکی در اروپا را پشت سر گذاشته و وارد قرون جدید شده بودند، قرن های شانزدهم تا نوزدهم میلادی را در تاریخ اروپا قرون جدید می نامند.

پیشگامان استعمار:

• انگلستان
• پرتغال
• اسپانیا
• فرانسه

در دوران صفویه و با افزایش اقتدار و امنیت در کشور، تولید و تجارت افزایش یافت و ایران با برخی از کشورهای اروپایی روابط سیاسی و بازرگانی برقرار کرد.

در دوران صفویه به دلیل حکومت مرکزی نیرومند و برقراری نظم و امنیت در سراسر کشور شرایط مناسبی برای رونق زندگی اجتماعی و اقتصادی پدید آمد.

جمعیت ایران در آن دوره حدود 10 میلیون نفر تخمین زده می شود.

بیشترین ساکنان ایران را روستاییان و کوچ نشینان تشکیل می دادند.

کوچ نشینان به دامداری و صنایع دستی و روستاییان به کشاورزی و صنایع دستی اشتغال داشتند.

به عقیده ی جهانگردان اروپایی ، وضع زندگی دهقانان ایرانی در دوره صفویه به مراتب بهتر از وضع دهقانان در مناطق حاصلخیز اروپا بوده است.

یکی از منابع عمده درآمد حکومت صفوی مالیاتی بود که از کشاورزان و دامداران می گرفتند.

در دوره صفویان حدود 10 تا 15 درصد ایرانیان در شهرها زندگی می کردند.

شهرنشینان بیشتر دارای مقام های زیر بودند:

• حکومتی
• نظامی
• کارمند اداره ها
• روحانی
• بازرگان
• پیشه ور
• صنعتگر
• کارگر

در عصر صفوی نه تنها کشاورزی و دامداری بلکه صنایع ایران نیز شکوفا و پر رونق بودند.

در دوره صفوی بخشی از محصولات با کیفیت ایران مانند خشکبار، پارچه های مخملی، ابریشمی، حریر و قالی های نفیس به کشورهای همسایه و برخی کشورهای اروپایی صادر می شد.

یکی از صنایع پر رونق ایران در دوره صفوی که با صنعت اروپا رقابت می کرد صنعت بافندگی بود.

در دوره شاه عباس اول کارگاه های بافندگی متعددی در اصفهان، کاشان، مشهد، استرآباد (گرگان) و گیلان وجود داشت.

صنعتگران ایرانی در صنایع کاشی و چینی، چرم، جواهر، رنگ، صابون و جنگ افزارهای سنتی پیشرفت کرده بودند.

در عصر صفوی به دلیل یکپارچه بودن سرزمین ایران و وجود نظم و امنیت در سراسر کشور تجارت داخلی و خارجی پر رونق بود.

شاهان صفوی به خصوص شاه عباس اول برای گسترش تجارت کوشش بسیار کردند. در آن دوره شبکه ی وسیعی از راه ها و کاروانسراها در سراسر ایران ایجاد شد.

در دوره صفویه بازارهای بزرگی در شهرها ساخته شد که یکی از با شکوه ترین آنها، بازار قیصریه اصفهان در شمال میدان نقش جهان بود.

یکی از منابع درآمد حکومت صفوی عوارضی بود که از کاروان های تجاری گرفته میشد.

شاهان صفوی مخصوصأ شاه عباس اول برای گسترش تجارت به شرکت های تجاری اروپایی اجازه دادند که در ایران فعالیت کنند.

صادرات ابریشم که پر سودترین کالای صادراتی بود، در انحصار شاه عباس اول قرار داشت.

در دوره صفویه، معماران و مهندسان شهرساز ایرانی مسجدها، مدرسه ها، کاخ ها، پل ها و کاروانسراهای عظیم و با شکوهی ساختند و در تزئین آنها انواع هنرها را به کار بردند.

در دوره صفوی پادشاهان مقام های کشوری، لشکری و دیگر بزرگان مدرسه ها و کتابخانه های عظیمی به ویژه در پایتخت های صفوی ساختند.

از جمله فیلسوفان نامدار دوره صفوی میرداماد و ملاصدرا و از عالمان بزرگ آن روزگار شیخ بهایی و علامه محمدباقر مجلسی بودند.

در دوره صفوی به سبب کم توجهی پادشاهان به شاعران شعر و ادب فارسی مانند دیگر رشته ها پر رونق نبود اما علم تاریخ مورد توجه قرار داشت.

در دوره صفوی علاوه بر جشن نوروز و دیگر جشن های باستانی اعیاد اسلامی مانند عید قربان، عید فطر و عید غدير را نیز گرامی می داشتند.

در دوره صفوی آیین سوگواری امام حسین (ع) در سراسر کشور به شیوه ی روضه خوانی، نوحه سرایی، مرثیه خوانی، سینه زنی و تعزیه برگزار می شد.

در پی تسلط افغان ها بر اصفهان و برکناری و قتل شاه سلطان حسین صفوی ایران گرفتار تجزیه و تفرقه شد.

در گوشه و کنار کشور مدعیانی سر بر آوردند. روسیه و عثمانی نیز با استفاده از آشفتگی اوضاع، قسمت هایی از شمال و غرب ایران را اشغال کردند.

پایه گذاری سلسله افشاریه توسط نادر:

1. سرکوب افغان ها
2. بیرون راندن نیروهای روسیه و عثمانی
3. کنار زدن خاندان صفوی
4. نشستن بر تخت شاهی

بیشتر دوره دوازده ساله پادشاهی نادر به نبرد با بیگانگان و فرونشاندن شورش های داخلی گذشت.

نادر در تعقیب گروهی از افغان های شورشی که به هندوستان گریخته بودند به آن کشور لشکر کشید.او تا دهلی پیش رفت و با غنیمت های بسیار به کشور بازگشت.

نادرشاه کوشید ایران را به کشوری یکپارچه و قدرتمند تبدیل کند. کشوری که بتواند از استقلال تمامیت سرزمینی خود در برابر دشمنان دفاع کند.

در سال های پایانی حکومت نادر نافرمانی و شورش های پیاپی تأثیر روحی و روانی مطلوبی بر او گذاشت.

نادر که نسبت به اطرافیان و سرداران خود بد گمان شده بود، به رفتارهای خشونت آمیز و بی رحمانه روی آورد. فرماندهان سپاه نادر که از جان خود می ترسیدند او را به قتل رساندند.

 به دنبال قتل نادر شاه، ایران بار دیگر به صحنه ی جنگ حاکمان محلی و سران ایل ها تبدیل شد و نا آرامی و آشوب سراسر کشور را فرا گرفت.

سرانجام کریم خان از ایل زندیه بخش بزرگی از ایران به جز خراسان را به دست گرفت و سلسله ی زندیه را بنیان گذاشت.

کریم خان به جای عنوان پادشاه، لقب وکیل الرعایا یعنی نماینده ی مردم را برای خود برگزید.

کریم خان با ملایمت و مهربانی با مردم رفتار می کرد و به صلح، آسایش و آرامش عمومی اهمیت می داد و می کوشید با استفاده از شیوه های مسالمت آمیز از بروز نامنی و شورش های داخلی جلوگیری کند .

دوران فرمانروایی کریم خان سی سال طول کشید. در این دوران ثبات و آرامش نسبی در سراسر کشور به وجود آمد و در نتیجه اوضاع اجتماعی و اقتصادی در زمان زندیه بناهای مهمی مانند بازار وکیل، مسجد وکیل، حمام وکیل و ارگ کریم خان در پایتخت زندیه شهر شیراز ساخته شد.

ایل قاجار یکی از ایل های ترک تبار ایران بود. رئیس این ایل پس از کشته شدن نادر شاه مدعی حکومت ایران شد اما از کریم خان شکست خورد و به قتل رسید.

پس از مرگ کریم خان، آقا محمد خان تلاش برای رسیدن به حکومت را آغاز کرد. او پس از مدتی جنگ و گریز، لطفعلی خان آخرین فرمانروای زندیه را شکست داد و به قتل رسند.

آقا محمد خان با لشکر کشی های پیاپی بر سراسر ایران مسلط شد و حکومت قاجار را بنیان گذاشت. در نتیجه ی تلاش های سیاسی، نظامی او، ایران بار دیگر یکپارچگی خود را بدست آورد.

پس از آنکه آقا محمد خان به دست خدمتکارانش کشته شد، برادرزاده ی او، فتحعلی شاه به قدرت رسید.

دوره ی حکومت فتحعلی شاه، همزمان با آغاز نفوذ و دخالت گسترده ی کشورهای روسیه، انگلستان و فرانسه در ایران بود.

در فاصله ی سقوط صفویه تا روی کار آمدن قاجاریه اوضاع کشورهای اروپایی تغییر کرده بود.

یکی از دلایل این تغییر انقلاب صنعتی بود که از انگلستان آغاز شد و در دیگر کشورهای اروپایی گسترش یافت.

نیروی ماشینی و ابزارهای صنعتی جای نیروی انسانی و ابزارهای دستی را گرفت و میزان تولید افزایش یافت.

نتایج انقلاب صنعتی افزایش قدرت نظامی و سیاسی کشورهای اروپایی و شکوفایی اقتصادی بود.

یکی از اهداف استعماری روسیه رسیدن به آب های آزاد و گرم خلیج فارس و اقیانوس هند بود.

در زمان فتحعلی شاه، روسیه با ارتشی مجهز به سلاح های جدید و آشنا به فنون جنگی تازه به قلمرو ایران در قفقاز حمله کرد. سپاه ایران که از جنگاوران ایل های مختلف تشکیل شده بود، با سلاح های ابتدایی به مقابله با نیروهای متجاوز روس پرداخت. سرانجام پس از ده سال جنگ نابرابر  با وجود دلاوری نیروهای ایرانی، روسیه پیروز شد و عهدنامه گلستان را به ایران تحمیل کرد.

به موجب عهدنامه گلستان، ایالت های گرجستان و داغستان و شهرهای باکو و گنجه از حاکمیت ایران خارج شدند و تحت حاکمیت روسیه قرار گرفتند.

به موجب عهدنامه ترکمانچای سرزمین های ایرانی شمال رود ارس به تصرف روسیه در آمد، ایران از کشتیرانی در دریای مازندران محروم گردید و مجبور به پرداخت غرامت شد.

در اوایل دوره قاجار، مهم ترین مستعمره انگلستان یعنی هندوستان با ایران همسایه بود.

یکی از هدف های اصلی انگلستان از برقراری ارتباط با حکومت قاجار این بود که نگذارد کشورهای رقیب از طریق ایران به هندوستان دسترسی پیدا کند.

در زمان فتحعلی شاه چند عهدنامه بین ایران و انگلستان بسته شد. در این عهدنامه ها، حکومت قاجار تعهد کرد که به هیچ کشوری اجازه ندهد از خاک ایران به هندوستان لشکر کشی کند.

در عوض انگلیسی ها نیز متعهد شدند که در صورت حمله ی کشورهای دیگر به ایران، به حکومت قاجار کمک های مالی و نظامی کنند.

انگلستان در دوران محمد شاه و  ناصرالدین شاه با لشکر کشی به خلیج فارس و حمله به جزایر و بنادر ایران، حکومت قاجار را مجبور کرد که به جدایی افغانستان از ایران رضایت دهد.

انگلیسی ها همچنین ناصرالدین شاه را وادار کردند که با جدایی  قسمت شرقی سیستان و بلوچستان از ایران موافقت کند. علاوه بر اینها، تعدادی از جزایر ایرانی خلیج فارس را اشغال و به پایگاه نظامی خود تبدیل کردند.

شکست های نظامی و سیاسی از روسیه و انگلستان در دوره قاجار نتایج زیان باری برای کشور ما داشت اما ایرانیان را متوجه پیشرفت های علمی و صنعتی کشورهای اروپایی کرد.

ولیعهد فتحعلی شاه و فرمانده سپاه ایران عباس میرزا در جریان جنگ با روسیه متوجه پیشرفت های علمی و صنعتی و نظامی آن کشور و دیگر کشورهای اروپایی شد.

عباس میرزا به خوبی تفاوت سپاه ایران را با ارتش روسیه که آموزش دیده و مجهز به سلاح های جدید بود تشخیص داد و به اهمیت صنایع نظامی پی برد.

عباس میرزا متوجه شد که با وجود تعداد زیاد سپاهیان ایران و دلاوری و فداکاری آنها روس ها به دلیل برخورداری از دانش و تجهیزات پیشرفته نظامی پیروز شدند.

یکی از اقدامات عباس میرزا برای پیشرفت ایران فرستادن افرادی به انگلستان برای فراگیری علوم و فنون جدید بود.

عباس میرزا برای آگاهی از اوضاع کشورهای اروپایی دستور داد کتاب هایی را در موضوع تاریخ آن کشورها به فارسی ترجمه کنند، در آن دوره  صنعت چاپ به ایران راه یافته بود.

عباس میرزا پیش از آنکه بر تخت شاهی بنشیند از دنیا رفت و فتحعلی شاه به دلیل علاقه مندی به او، پسرش محمد میرزا را به ولیعهدی برگزید.

یکی از کسانی که در دوره ی قاجار، کارهای جدی و موثری برای نوسازی و اصلاح امور ایران انجام داد، میرزا تقی خان امیر کبیر  بود.

ناصرالدین شاه در ابتدای سلطنتش امیر کبیر را به صدراعظمی منصوب کرد و در اداره ی کشور به او اختیار کامل داد.

در زمان ناصرالدین شاه حکومت قاجار با مشکلات زیر روبرو بود:

• شورش در ایالت ها 
• دخالت های خارجی
• خالی بودن خزانه 
• اختلال در امور کشوری و لشکری

امیر کبیر پس از برقرار کردن امنیت و آرامش، اقدامات اصلاحی زیر را برای مواردی انجام داد:

• نوسازی و کارآمدی تشکیلات حکومتی
• مبارزه با مفاسد اداری و اقتصادی

یکی از مهم ترین اقدامات امیر کبیر تأسیس مدرسه دارالفنون بود. او تصمیم گرفت مدرسه ای به سبک اروپایی در ایران تأسیس کند تا تعداد بیشتری از ایرلیان، علوم و فنون را در کشور بیاموزند. همچنین دستور داد معلمانی از کشورهایی جز روسیه و انگلیس برای تدریس در مدرسه دارالفنون استخدام شوند.

ناصرالدین شاه بر اثر توطئه درباریان و صاحب منصبان نالایق و سودجو دستور قتل امیر کبیر را داد.

یکی از نتایج آشنایی ایرانیان با تمدن اروپایی در دوره قاجار، ایجاد مدرسه های جدید بود.

تا اواخر حکومت ناصرالدین شاه سواد آموزی و آموزش ابتدایی در مکتب خانه ها انجام می گرفت.

افرادی پیشگام تأسیس مدرسه هایی به سبک اروپایی در ایران شدند. از جمله میرزا حسن رشدیه که در بیروت و استانبول با این نوع آموزشگاه ها و شیوه ی فعالیت آنها آشنا شده بود.

میرزا حسن رشدیه در زادگاهش تبریز و شهرهای مشهد، تهران و قم چندین مدرسه ی جدید تأسیس کرد.

کشورهای روسیه و انگلستان برای توسعه نفوذ اقتصادی خود در کشور ما به رقابت پرداختند. اوج این رقابت ها در دوره ناصرالدین شاه بود و در نتیجه آن، روسیه و انگلستان امتیازهای اقتصادی مهمی در ایران دست یافتند.

صنعت و بازرگانی کشور ما با واگذاری این امتیاز ها آسیب فراوانی دید.

در دوره ناصرالدین شاه  شرکت های بازرگانی خارجی در بیشتر شهرهای ایران به خرید و فروش مشغول شدند و این شرکت ها معمولا کالاهای اروپایی را بدون پرداخت حقوق گمرکی یا با حقوق گمرکی بسیار ناچیز وارد کشور می کردند. به همین دلیل تولیدات داخلی قادر به رقابت با آنها نبودند.

رهبری اعتراض های مردمی را روحانیون که از گروه های مورد احترام و اعتماد جامعه ی ایران در عصر قاجار بودند بر عهده داشتند.

یکی از گسترده ترین جنبش های اجتماعی که در اعتراض به واگذاری امتیازهای اقتصادی به بیگانگان شکل گرفت، نهضت تنباکو بود.

در دوره ناصرالدین شاه، یک نفر انگلیسی به نام تالبوت با پرداخت رشوه به درباریان امتیاز انحصاری خرید و فروش توتون و تنباکوی ایران را به مدت پنجاه سال به دست آورد.

بر اساس امتیاز انحصاری توتون و تنباکو ایرانیان نمی توانستند محصول توتون و تنباکوی خود رابه کسی غیر از تالبوت بفروشند. در مقابل، تالبوت نیز تعهد کرده بود که هر سال 1500 لیره انگلیس به همراه یک چهارم سود سالانه خود را به حکومت ایران پرداخت کند.

مردم به ویژه بازرگانان با آگاهی از نتایج این امتیاز شروع به اعتراض و مخالفت کردند.

روحانیون در صف مقدم این اعتراض قرار گرفتند و خواهان لغو امتیاز تنباکو شدند.

آیت الله میرزا حسن شیرازی مرجع تقلید شیعیان در سامرا در حمایت از نهضت، استفاده از توتون و تنباکو را حرام اعلام کرد.

حکم شرعی آیت الله شیرازی سبب شد که مردم و حتی کارکنان کاخ ناصرالدین شاه قلیان ها را بشکنند و مقدار زیادی توتون و تنباکو را به آتش بکشند و ناصر الدین شاه مجبور به لغو امتیاز و پرداخت غرامت و خسارت به تالبوت شد.

نهضت تنباکو نخستین حرکت جدی مردم ایران برای رهایی از نفوذ و سلطه خارجی و ایستادگی در برابر ستم داخلی بود.

پیروزی این نهضت حس اعتماد به نفس روحیه مقاومت و مبارزه را در مردم تقویت کرد.

انقلاب مشروطیت جنبشی سیاسی-اجتماعی بود که در دوره ی حکومت مظفرالدین شاه در ایران رخ داد و به دنبال آن، نظام پادشاهی مشروطه جایگزین نظام پادشاهی استبدادی شد.

نظام پادشاهی استبدادی حکومتی است که در آن پادشاه از قدرت و اختیارات فراوانی برخوردار است و براساس میل و اراده ی خود حکومت می کند.

نظام پادشاهی مشروطه نوعی از حکومت است که در آن قدرت و اختیارات پادشاه بر اساس قانون شود محدود می شود و اداره کشور در اختیار نهادهایی مانند مجلس و هیئت وزیران قرار میگیرد.

انقلاب مشروطه

زمینه های سیاسی و اقتصادی:

• جدا شدن سرزمین های پهناوری از ایران
• تسلط بیگانگان بر منابع ثروت اقتصادی کشور
• وادر آمدن ضربات شدید به صنعت، کشاورزی و بازرگانی
• گسترش بیکاری در سراسر کشور
• ضعف و بی کفایتی حکومت قاجار
• سخت گیری و بی رحمی مأموران مالیاتی

زمینه های فکری و فرهنگی:

• زمینه های داخلی:

1. آموزه های دین اسلام و مذهب شیعه، مردم را به مبارزه با ظلم فرا می خواند.
2. درس گرفتن از قیام امام حسین(ع) و واقعه کربلا در برابر ظلم و بی عدالتی

• زمینه های خارجی:

1. آشنایی با افکار و دستاوردهای تمدن جدید اروپا
2. انقلاب فرانسه اندیشه آزادی خواهی و حکومت مشروطه را در اروپا گسترش داد.

نقش روشنفکران در انقلاب مشروطه:

آنها اغلب تحصیل کردگان اروپا و مدرسه ی دارالفنون بودند و مردم را با محاسن حکومت قانون (حکومت مشروطه) و معایب استبداد آشنا کردند.

همچنین موفقیت نهضت تنباکو و قتل ناصرالدین شاه به دست میرزا رضا کرمانی، انگیزه و اراده ی مردم را برای مبارزه با استبداد و سلطه ی خارجی دو چندان کرد.

در دوران حکومت مظفرالدین شاه به دو دلیل بر خشم و نارضایتی مردم افزوده شد که عبارتند از :

1. سوء استفاده و ستمگری مأموران حکومت
2. دخالت بیگانگان در امور کشور

رهبران روحانی در انقلاب مشروطه:

• آیت الله سید محمد طباطبایی
• آیت الله سید عبدالله بهبهانی

یکی از مهم ترین حوادث در سرعت بخشیدن به انقلاب مشروطیت، ماجرای به چوب بستن بازرگانان بود.

عین الدوله صدراعظم مستبد برای ترساندن مخالفان و جلوگیری از گسترش اعتراض ها تعدادی از بازرگانان را به بهانه ی گران شدن قند به چوب بست. به دنبال این واقعه، بازار بسته شد و گروهی از علما به رهبری آیت الله طباطبایی به نشانه ی اعتراض از تهران به ری مهاجرت و در حرم عبدالعظیم تحصن کردند.

مهم ترین خواسته ی مردم در حرم عبدالعظیم، تأسیس عدالت خانه برای رسیدگی به شکایت های مردم بود.

عکس العمل مردم پس از اینکه قاجار به وعده هایش عمل نکردن چه بود؟

اعتراض های مردمی دوباره شروع شد. در جریان این اعتراض ها طلبه ی جوانی به نام سید عبدالحمید به شهادت رسید و در نتیجه تعدادی از علما این بار به نشانه ی اعتراض به قم مهاجرت کردند، از جمله خواسته ی معترضان تأسیس عدالت خانه و تشکیل مجلس شورا بود.

دو مورد از عوامل موفقیت انقلاب مشروطیت:

1. آموزه های دین اسلام و مذهب شیعه
2. حضور علما و روشنفکران در کنار سایر گروه ها

گروه ها یا قشرهای اجتماعی که در انقلاب مشروطیت نقش موثری داشتند:

• علما و روحانیون 
• بازرگانان
• روشنفکران 
• تجار
• پیشه وران
• کارگران

موانع و مشکلات حکومت مشروطه:

1. مخالفت و دشمنی مستبدان
2. اختلاف و دودستگی میان مشروطه خواهان
3. افزایش دخالت های خارجی
4. وقوع جنگ جهانی اول

انقلاب مشروطیت با چه اهدافی صورت پذیرفت؟

• برقراری حکومت قانون
• رها کردن کشور از چنگ استبداد داخلی و سلطه ی خارجی

پس از مظفرالدین شاه، محمد علی شاه جانشین او با پشتیبانی دولت روسیه و حمایت مستبدان تصمیم گرفت حکومت نوپای مشروطه را نابود کند.

مخالفت با اقدامات محمد علی شاه:

مجاهدان مشروطه خواه در تبریز به رهبری ستارخان و باقرخان در برابر حکومت استبدادی محمد علی شاه به پا خاستند.

علمای مشروطه خواه نجف آنان را به مقاومت در برابر شاه مستبد دعوت کردند.

طرفداران مشروطه در گیلان و اصفهان با مشاهده ی ایستادگی مردم تبریز، روحیه گرفتند و راهی پایتخت شدند تا مردم را به مقاومت در برابر شاه مستبد دعوت کنند. آنها پس از فتح تهران ، محمدعلی شاه را برکنار کردند و پسر خردسالش ، احمد میرزا را به جانشینی او برگزیدند.

علت مخالفت شیخ فضل الله با انقلاب مشروطه:

وی معتقد بود افرادی که رهبری انقلاب را به دست گرفته اند، به اسلام اعتقادی ندارند و می خواهند افکار و فرهنگ کشورهای اروپایی را در ایران گسترش دهند.

شهادت شیخ فضل الله نوری:

برخی از مشروطه خواهان شیخ را به اتهام مخالفت با نظام مشروطه محاکمه کردند و به شهادت رساندند.

شهادت او تأثیر نامطلوبی بر اوضاع ایران داشت.

قرارداد ۱۹۰۷ بین چه کشورهایی بسته شد و علت آن چه بود؟

بین انگلستان و روسیه برای مقابله با قدرت روزافزون آلمان و متحدانش بسته شد و طی این قرارداد تصمیم برا آن شد تا ایران را میان خود تقسیم کردند.

هدف انگلستان و روسیه از امضای قرارداد 1907:

کنار گذاشتن اختلافات خود برای مقابله با قدرت روز افزون آلمان و متحدانش.

نتایج قرار داد ۱۹۰۷ برای ایران:

روسیه با خیالی آسوده در امور داخلی ایران مداخله می کرد. اجازه نمی داد که دولت و مجلس اوضاع آشفته ی کشور را سروسامان دهند.

نیروهای روسیه وارد خاک ایران شدند. آنها در تبریز تعدادی از مشروطه خواهان را کشتند و در مشهد نیز حرم امام رضا(ع) را به گلوله بستند.

جنگ جهانی اول

متحدین و متفقین در جنگ جهانی اول:

متحدین: کشورهای آلمان، ایتالیا، اتریش و مجارستان

متفقين: انگلستان، روسیه و فرانسه و در آخر جنگ آمریکا

موضع ایران در جنگ جهانی اول:

دولت ایران بی طرفی خود را اعلام کرد اما انگلستان، روسیه و عثمانی این بی طرفی را نادیده گرفتند و نیروهای خود را وارد ایران کردند برخی مناطق ایران صحنه ی نبرد نیروهای روسیه و انگلستان با قوای عثمانی شد.

آثار و پیامدهای سیاسی و اجتماعی جنگ جهانی اول در ایران:

موجب بی ثباتی و آشفتگی بیشتر اوضاع ایران شد

دولت مرکزی به نهایت ضعف و درماندگی رسید و تسلط خود را بر امور کشور از دست داد. نافرمانی و سرپیچی از فرمان دولت مرکزی گسترش یافت و امنیت و آسایش مردم از بین رفت.

ایرانیان دچار بلا و مصیبت های بزرگی مانند قحطی، فقر، گرسنگی و شیوع بیماری های واگیردار شدند.

علت گرایش مردم ایران به آلمان و متحدانش در جنگ جهانی اول چه بود؟

چون تصور می کردند آلمان قدرت برتر جنگ است.

دلیر مردان تنگستانی به فرماندهی رئیسعلی دلواری با ایثار جان خویش ضربه ی سنگینی به اشغالگران وارد آوردند.

در اواخر جنگ جهانی اول حکومت روسیه بر اثر وقوع انقلابی عظیم سرنگون شد. پس از آن ، نام این کشور به اتحاد جماهیر شوروی تغییر یافت و نیروهایش را از ایران فراخواند.

انگلستان با استفاده از این موقعیت کوشید نفوذ و سلطه ی خود را در ایران تثبیت کند. از این رو با وثوق الدوله نخست وزیر ایران، قراردادی بست که به قرارداد ۱۹۱۹ معروف شد.

قرارداد ۱۹۱۹:

این قرارداد بین ایران و انگلستان بسته شد. براساس این قرارداد اداره امور نظامی و مالی ایران در اختیار کارشناسان (مستشاران نظامی و مالی) انگلستان قرار می گرفت.

قرارداد ۱۹۱۹ در ایران با مخالفت گسترده ای از جمله: آیت الله مدرس و شیخ محمد خیابانی روبرو شد.

احمد شاه قاجار نیز از تأیید آن خودداری کرد.

علت کودتای ۱۲۹۹:

انگلستان پس از ناکامی در اجرای قرارداد ۱۹۱۹ در صدد بر آمد تا از طریق کودتا اهداف خود را در ایران پیگیری کند.

انجام کودتای ۱۲۹۹:

انگلیسی ها یکی از فرماندهان نیروی قزاق به نام رضا خان را به عنوان مهره ی نظامی و سیدضیاءالدین طباطبایی را به عنوان مهره ی سیاسی کودتا برگزید. طباطبایی از سیاستمداران طرفدار انگلستان بود. در سوم اسفند ۱۲۹۹ نیروهای تحت فرمان رضاخان مراکز مهم پایتخت را اشغال کردند و احمدشاه مجبور شد سیدضیاء را به نخست وزیری، رضاخان را به فرماندهی کل قوا منصوب کند.

کودتای 1299 مقدمه ای برای تغییر حکومت در ایران بود.

کارهای رضاخان برای نشان دادن شایستگی و برتری خود نسبت به احمدشاه :

او با جدیت تمام به نوسازی تشکیلات نظامی پرداخت و ارتش نوینی را پایه گذاری کرد. با استفاده از ارتش، نافرمانی و آشوب های داخلی را فرونشاند و نظم و امنیت را تا حدودی برقرار کرد.

سیاست مذهبی رضاخان:

رضاخان برای جلب نظر مردم، خود را فردی مذهبی و پایبند به احکام و ارزش های دینی نشان می داد.در مراسم و مجالس مذهبی حضور می یافت و با علما دیدار و مشورت می کرد.

عوامل دستیابی رضا خان به قدرت:

رضاخان با استفاده از موقعیت خود به عنوان وزیر جنگ و نخست وزیر طرفداران خود را وارد مجلس شورای ملی کرد. در سال ۱۳۰۴ ش مجلس شورای ملی با وجود مخالفت جدی تعداد کمی از نمایندگان مانند آیت الله مدرس و دکتر مصدق، احمد شاه قاجار را از قدرت برکنار کرد و حکومت موقت را به رضاخان سپرد.

شیوه حکومت رضا خان:

در دوران حکومت او، هیئت وزیران و نمایندگان مجلس شورای ملی، اختیار و استقلال چندانی نداشتند و تابع دستورات شاه بودند.

حکومت رضاشاه به احزاب و روزنامه های مستقل اجازه ی فعالیت نمی داد.

با زور و خشونت، فضای خفقان، ترس و سرکوب را بر جامعه حاکم کرد و مخالفان سرنوشتی جز تبعید، زندان، شکنجه و اعدام نداشتند.

برخی از اقدامات رضاشاه را در دوره حکومتش:

1. نوسازی تشکیلات نظامی که از کودتای ۱۲۹۹ آغاز شده بود.
2. مدارس و مراکز آموزشی جدید در شهرهای مختلف کشور گسترش پیدا کردند.
3. نخستین دانشگاه ایران (دانشگاه تهران) بنیان نهاده شد.
4. راه های شهری توسعه یافتند و راه آهن سراسری احداث شد.
5. موسسات و مراکز صنعتی متعددی در ایران به وجود آمدند.

اقدامات رضاشاه برای تضعیف ارزش های اسلامی و تخریب فرهنگ ایران:

1. مجبور کردن مردم به این که لباس یکسانی به تن کنند و کلاه لبه داری (مشهور به کلاه پهلوی) بر سر بگذارند.
2. پس از آن محدودیت هایی برای برگزاری مراسم مذهبی از جمله عزاداری امام حسین(ع) به وجود آورد.
3. زمزمه ی برداشتن حجاب (کشف حجاب) مطرح شد.

جنگ جهانی دوم

با هجوم برق آسای آلمان به لهستان جنگ جهانی دوم آغاز شد.

دولت های محور و متفقین در جنگ جهانی دوم:

• دولت های محور : ایتالیا، ژاپن، آلمان
• متفقین: انگلیس، فرانسه، شوروی، آمریکا

موضع ایران در جنگ جهانی دوم:

دولت ایران اعلام بی طرفی کرد اما در شهریور ۱۳۲۰ ، متفقین حضور شماری از آلمان ها را در ایران بهانه قرار دادند و کشور ما را به اشغال خود در آوردند.

هدف اصلی نیروهای متفقین از اشغال ایران:

هدف اصلی آنها از این اقدام استفاده از موقعیت، منابع و امکانات ایران به سود خود بود.

آثار زیانبار (پیامدهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی) جنگ جهانی دوم برای ایران:

1. به اقتصاد و جامعه ی ایران خسارت و آسیب زیادی وارد کرد .
2. مردم ایران طی آن سال ها با کمبود و گرانی شدید مواد غذایی، مخصوصا نان، روبرو بودند.
3. عده ی زیادی بر اثر گرسنگی و سوء تغذیه جان سپردند.

نخستین سال های سلطنت محمد رضا شاه از لحاظ سیاسی:

• محمد رضا این امکان را نداشت که همچون پدرش با استبداد و دیکتاتوری حکومت کند.
• برای نمایندگان مجلس شورای ملی و هیئت وزیران فرصتی به وجود آمد که در اداره ی امور کشور نقش موثری داشته باشند.
• احزاب سیاسی و مطبوعات دوباره فعالیت خود را آغاز کردند.

امتیاز بهره برداری از منابع نفت ایران در زمان مظفرالدین شاه به انگلیسی ها واگذار شده بود.

رهبران نهضت ملی شدن صنعت نفت ایران:

• آیت الله کاشانی
• دکتر محمد مصدق

دولت انگلستان برای جلوگیری از ملی شدن صنعت نفت و شکست آن، کارهای مختلفی انجام داد اما به دلیل وحدت ملت و همدلی رهبران نهضت ناکام ماند.

شکست نهضت ملی ایران:

پس از مدتی، میان رهبران و گروه های سیاسی پشتیبان نهضت ملی شدن نفت اختلاف بروز کرد.

رهبران نهضت اسیر جاه طلبی و خودخواهی سیاسی اطرافیان خود شدند و نتوانستند از گسترش اختلافات درونی جلوگیری کنند. در نتیجه اتحاد و همدلی به تفرقه و دشمنی تبدیل شد.

شباهت ها و تفاوت ها در اهداف نهضت تنباکو و نهضت ملی شدن نفت:

شباهت:

1. هر دو مبارزه با انگلستان بود.
2. در هر دو روحانیان و روشنفکران نقش داشتند.

تفاوت:

1. تنباکو در دوره قاجار ولی نفت در دوره پهلوی
2. تنباکو لغو یک قرارداد بود ولی نفت حفظ یک منبع انرژی

کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲:

طبق برنامه ای که دو کشور انگلستان و آمریکا طراحی کردند، در روز ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ واحدهایی از ارتش به فرماندهی سرلشکر فضل الله زاهدی به خیابان ها ریختند و با اشغال مراکز مهم پایتخت، دولت دکتر مصدق را سرنگون کردند.

پس از موفقیت کودتای ۲۸ مرداد نفوذ و سلطه ی آمریکا بر کشور ما به تدریج افزایش یافت.

سیاست محمدرضا شاه پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲:

محمد رضا شاه به شاهی مستبد و ستمگر تبدیل شد که اصول قانون اساسی را آشکارا نادیده می گرفت. او همچنین با تأسیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) به سرکوب شدید مخالفان پرداخت و دوباره فضای ترس و خفقان بر ایران حاکم شد.

پس از کودتای ۲۸ مرداد به تدریج نفوذ و سلطه ی آمریکا بر ایران بیشتر شد.

هدف آمریکا از ایجاد تغییرات در امور اجتماعی و اقتصادی ایران چه بود؟

از بین بردن زمینه ی قیام های مردمی و حفظ حکومت پهلوی

اساسی ترین تغییرات در تصویب نامه ی انجمن های ایالتی و ولایتی:

• لغو شرط مسلمان بودن برای انتخاب کنندگان و انتخاب شوندگان
• لغو سوگند به قرآن از سوی انتخاب شوندگان و تبدیل آن به سوگند به کتاب آسمانی

دلیل مخالفت علما با تصویب نامه ی انجمن های ایالتی و ولایتی:

• این تغییرات در ظاهر به بهانه ی زمینه سازی برای مشارکت بیشتر مردم در فعالیت های اجتماعی است.
• در حقیقت تهاجم آشکاری به هویت دینی جامعه ی اسلامی ایران بود.

دلیل مخالفت امام خمینی با تصویب نامه انجمن های ایالتی و ولایتی چه بود؟

امام خمینی می دانست که هدف حکومت از این تغییرات، تضعیف اسلام و تخریب ارزش های اسلامی است.

هدف شاه از برگزاری همه پرسی اصول شش گانه (انقلاب سفید) چه بود؟

هدف شاه پیروی از سیاست های آمریکا برای حفظ حکومت خود بود.

چه کسانی با اصول شش گانه مخالف بودند؟ چرا؟

امام خمینی و سایر علما - زیرا از اهداف و پیامدهای واقعی این اصول آگاه بودند و یقین داشتند که اجرای این اصول، موجب تحکیم سلطه ی امریکا بر ایران و وابستگی سیاسی و اقتصادی کشور ما به بیگانگان می شود.

توصیه ی امام خمینی به مداحان و سخنرانان در محرم ۱۳۴۲ چه بود؟

ایشان یادآوری کرد که سکوت در برابر حکومت ستمگر، کمک به دشمنان اسلام است و از آنان خواست که خطر اسرائیل را به مردم گوشزد کنند.

سخنان امام خمینی در عصر عاشورای سال ۱۳۴۲ :

شاه را به دلیل ستمگری، همکاری با اسرائیل و وابستگی به آمریکا به شدت محکوم کرد

برخورد رژیم با امام خمینی بعد از سخنرانی عاشورای ۴۲:

دو روز بعد مأموران رژیم شبانه به خانه ی امام ریختند و ایشان را دستگیر و پس از انتقال به تهران در یکی از پادگان های نظامی زندانی کردند.

شدیدترین اعتراض ها به دستگیری امام خمینی در شهرهای قم، تهران و ورامین بود.

چگونگی شکل گیری قیام ۱۵ خرداد ۴۲:

دستگیری امام خمینی، موجب خشم و اعتراض گسترده ی مردم مسلمان ایران در شهرهای مختلف شده بود.

رژیم که از حرکت سریع مردم به وحشت افتاده بود، به مأموران خود دستور داد که تظاهر کنندگان را به گلوله ببندند و قیام را سرکوب کنند.

منظور از مصونیت قضایی یا حق کاپیتولاسیون چه بود؟

اگر آمریکایی ها در ایران مرتکب جرمی می شدند، دادگاه های ایران حق رسیدگی به جرم آنها را نداشتند.

امام خمینی با آن به مخالفت برخاست.

تبعید امام خمینی در ۱۳ آبان ۱۳۴۲:

حکومت پهلوی دریافت که امام اهل سازش و سکوت نیست، بنابراین ایشان را به ترکیه تبعید کرد. حدود یک سال بعد، تبعیدگاه امام از ترکیه به نجف در عراق تغییر یافت و تا مهر ۱۳۵۷ در آن شهر ساکن بودند.

شکل مبارزات امام خمینی در تبعید:

امام به مناسبت های مختلف با صدور اعلامیه و فرستادن پیام به گروه های سیاسی، مردم را به مبارزه با شاه دعوت می کرد.

اقدامات امام خمینی در مبارزه با حکومت پهلوی:

1. مخالفت با تصویب نامه و انجمن های ایالتی و ولایتی
2. مخالفت با اصول شش گانه
3. سخنرانی تاریخی ایشان و در مدرسه فیضیه قم (انقلاب سفید)
4. مخالفت با کاپیتولاسیون و دستگیری امام
5. ادامه مبارزه در | دوران تبعید

نحوه ی مبارزه ی آیت الله مطهری و دکتر علی شریعتی:

سخنرانی، نوشتن کتاب و مقاله و برگزاری کلاس های تفسیر قرآن و نهج البلاغه در مساجد و حسینیه ها و دانشگاه ها

دلایل ناراضی بودن مردم از شاه و سیاست های او:

1. حکومت پهلوی به فرهنگ و ارزش های اسلامی توجهی نداشت.
2. وابستگی سیاسی حکومت پهلوی به بیگانگان و نفوذ و دخالت کشورهای خارجی به ویژه آمریکا
3. حقوق ملت و اصول قانون اساسی مشروطه را نادیده می گرفت.
4. نمایندگان مجلس شورای ملی و هئیت وزیران در برابر شاه هیچ استقلالی نداشتند.
5. روزنامه ها نیز آزادی نداشتند و نمی توانستند از شاه و مقام های حکومتی انتقاد کنند.

قیام ۱۹ دی ماه ۱۳۵۶ مردم قم:

مردم قم در ۱۹ دی ۱۳۵۶ در اعتراض به انتشار مقاله ی توهین آمیز روزنامه اطلاعات، به تظاهرات پرداختند و مأموران حکومت این تظاهرات را به خاک و خون کشیدند.

قیام ۲۹ بهمن ۱۳۵۶ مردم تبریز:

مردم تبریز به مناسبت چهلم شهدای ۱۹ دی قم، در روز ۲۹ بهمن قیام کردند و تعداد زیادی از آنها شهید و زخمی شدند.

عکس العمل شاه در برابر اعتراض و تظاهرات ملت در سال 57 چه بود؟

از یک سو برای فریب ملت، پی در پی نخست وزیران خود را عوض می کرد و به مردم وعده می داد که پیام انقلاب آنان را شنیده است و به خواسته هایشان توجه خواهد کرد. از سوی دیگر، به مأموران خود دستور می داد که تظاهر کنندگان را سرکوب کنند.

واقعه ی ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ ( جمعه ی سیاه) :

در آن روز که به جمعه ی سیاه معروف شد، مأموران رژیم به طرز بی رحمانه ای تظاهرات مردم را در میدان ژاله (شهدای کنونی) به خاک و خون کشیدند و عده ی زیادی را شهید و زخمی کردند.

پیروزی انقلاب اسلامی ایران با شعار محوری " استقلال، آزادی ، جمهوری اسلامی" بود.

هدف انقلاب اسلامی ایران با شعار از بین بردن وابستگی کشور به بیگانگان و تأمین حقوق ملت در چارچوب قوانین و ارزش های اسلامی بود.

سه عامل موثر در موفقیت انقلاب اسلامی ایران:

1. وحدت و استقامت ملت
2. رهبری قاطع و هوشیارانه ی امام خمینی
3. ایمان و اعتقاد به اسلام

امام خمینی برای تعیین نظام سیاسی:

به دولت موقت انقلاب مأموریت داد که ضمن اداره ی امور کشور، اقدامات لازم را برای تأسیس نظام سیاسی جدید انجام دهد.

مقدمات برگزاری همه پرسی:

مردم ایران در روزهای ۱۰ و ۱۱ فروردین ۱۳۵۸ برای تعیین سرنوشت سیاسی خود به پای صندوق های رأی رفتند تا از میان دو گزینه جمهوری اسلامی: آری یا خیر یکی را برگزینند.

در این همه پرسی 98.2 درصد مردم به جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند.

نتیجه همه پرسی در ۱۲ فروردین اعلام گردید و پس از آن، این روز به عنوان روز جمهوری اسلامی نام گذاری شد.

تدوین و تصویب قانون اساسی جدید:

بلافاصله پس از همه پرسی تعیین نظام سیاسی، مقدمات تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی فراهم آمد. این قانون به همه پرسی گذاشته شد و ملت در آذر ۱۳۵۸ آن را تأیید کرد.

نمودار روند تأسیس نظام جمهوری اسلامی:

1. همه پرسی تعیین نظام  سیاسی
2. تدوین و تصویب قانون اساسی
3. انتخابات اولین دوره ریاست جمهوری
4. انتخابات اولین دوره مجلس شورای اسلامی
5. تعیین هیئت دولت

نهادهای انقلابی که به فرمان امام خمینی شکل گرفتند:

• سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیج مستضعفان که با هدف دفاع از آرمان های انقلاب اسلامی و مرز و بوم کشور شکل گرفتند.
• جهاد سازندگی به منظور عمران و آبادنی روستاها و نهضت سواد آموزی برای کاهش بی سوادی و گسترش سواد در کشور بود.

فعالیت های گسترده ی دولت های سلطه گر و زورگو برای انحراف و نابودی نظام اسلامی:

نظام جمهوری اسلامی ایران از همان ابتدای شکل گیری به حمایت از نهضت های آزادی بخش در سراسر جهان برخاست. به همین دلیل جمهوری اسلامی روابط خود را با دولت اشغالگر قدس (اسرائیل) قطع کرد و از قیام مردم فلسطین برای آزادی سرزمین خود پشتیبانی نمود.

سه مورد از توطئه ها و دسیسه های دشمنان برای انحراف و نابودی انقلاب اسلامی ایران را نام ببرید؟

1. ایجاد شورش و نا امنی
2. ترور شخصیت ها و مردم انقلابی
3. جنگ تحمیلی

نقش گروه های ضد انقلاب داخلی را در ایجاد شورش و ناامنی در سال های نخست پیروزی انقلاب:

گروه های ضد انقلاب داخلی با حمایت دشمنان خارجی انقلاب اسلامی در بخش هایی از کشور به ویژه در مناطق مرزی به ایجاد ناامنی و اغتشاش پرداختند. این گروه ها قصد داشتند با به راه انداختن جنگ داخلی، اقوام ایرانی را در مقابل هم قرار دهند. آنها حتی به اموال و دارایی های مردم نیز خسارت های فراوانی وارد کردند.

شخصیت هایی انقلابی که در سالهای نخست پیروزی انقلاب ترور شدند:

• شهید مطهری
• آیت الله دکتر بهشتی
• محمدعلی رجایی 
• دکتر محمد جواد باهنر

جنگ تحمیلی عراق علیه ایران:

در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹، صدام، رئیس حکومت بعثی عراق با فرمان حمله به خرمشهر جنگ علیه ایران را آغاز کرد.

پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران:

جنگ تحمیلی (دفاع مقدس) سرانجام پس از هشت سال پایداری ملت و ایثار رزمندگان به پایان رسید. دو سال بعد از اعلام آتش بس، ایران و عراق برای تبادل اسرا به توافق رسیدند. پس از آن آزادگان (رزمندگان دربند) ایرانی از اسارت رژیم عراق آزاد شدند و در میان استقبال گرم مردم به میهن بازگشتند.

رحلت امام خمینی:

امام خمینی پس از عمری مجاهدت سرانجام در شامگاه ۱۳ خرداد ۱۳۶۸ در تهران درگذشت. پیکر او را در بهشت زهرا به خاک سپردند.

جمله ی معروف رهبر انقلاب آیت الله خامنه ای در باره امام خمینی:

این انقلاب در هیچ کجای جهان بی نام او شناخته شده نیست.

انتخاب آیت الله خامنه ای به رهبری انقلاب :

یک روز پس از ارتحال امام، مجلس خبرگان رهبری آیت الله خامنه ای را به رهبری انقلاب برگزید.

فرهنگ یک جامعه:

به طور کلی فرهنگ یک جامعه در واقع شیوه ی زندگی در آن جامعه است.

رابطه ی جامعه و فرهنگ:

جامعه بدون فرهنگ وجود ندارد و فرهنگ هم بدون جامعه به وجود نمی آید.

فرهنگ:

فرهنگ پدیده ای آموختنی است. یعنی از طریق ژن به ارث نمی رسد بلکه از راه آموزش و تربیت از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود.

اجتماعی شدن یا جامعه پذیری:

اجتماعی شدن فرایندی طولانی مدت از تولد تا آخر عمر است که افراد از طریق آن، زندگی در جامعه را می آموزند و خود را با آن منطبق می کنند.

اجتماعی شدن فرایندی بسیار مهم در زندگی است زیرا بدون آن، افراد نمی توانند به زندگی در جامعه ادامه دهند. در یک جامعه، هر فرد عقاید و باورها، رسوم، قوانین و حتی چگونگی پاسخ دادن به غرایز را از دیگران می آموزد و به افراد دیگر یاد می دهد.

فرایند اجتماعی شدن نخست در خانواده صورت می پذیرد. پدر و مادر به کودک یاد می دهند که چطور صحبت کند، چگونه غذا بخورد و در نشست و برخاست چه آدابی را رعایت کند، چگونه به مهمان سلام و تعارف کند.

عواملی که در فرایند اجتماعی شدن فرد موثر است:

• رسانه های جمعی
• دوستان و گروه همسالان
• برنامه های آموزشی و تربیتی مدرسه
• رفتن به دانشگاه، خدمت سربازی، محل کار و ...

در فرایند اجتماعی شدن ، مهم ترین لایه های فرهنگ:

1. نمادها
2. هنجارها
3. ارزش ها
4. عقاید

لایه ها و جنبه های فرهنگ یک جامعه:

برخی از لایه های فرهنگ خارجی یا بیرونی (ظاهری) هستند مانند نمادها و هنجارها و برخی عمیق تر هستند مانند ارزش ها و عقاید.

کاربرد نماد:

هر جامعه ای برای انتقال معانی مورد نظر خود از انواع معینی از نمادها استفاده می کند. زبان گفتاری و نوشتاری، همه ی اشیا و دست ساخته های انسان مانند تصاویر ، پوشاک ، خوراک و ... .

هنجار:

هنجارها، رفتارهای معینی هستند که در یک گروه یا جامعه پذیرفته شده و متداول اند. به عبارت دیگر به قواعد و شیوه های مورد قبول یک جامعه برای انجام دادن کارهای مختلف، هنجار می گویند. برای مثال ، ما وقتی به هم می رسیم سلام می کنیم، وقتی می خواهیم غذا بخوریم یا وارد جایی شویم به هم تعارف می کنیم.

هنجارها شامل چه مواردی می شود؟

هنجارها در واقع همه ی عادت ها، آداب و رسوم اجتماعی، مناسک مذهبی، قواعد، قوانین و مقررات را در بر می گیرد.

رابطه ی هنجارها و زندگی اجتماعی:

زندگی اجتماعی بدون وجود هنجارها ادامه پیدا نمی کند و هنجارها به روابط اجتماعی سامان می بخشند. افراد یک جامعه خود را ملزم می بینند از هنجارها پیروی کنند تا جامعه آنها را به عضویت بپذیرد.

مهم ترین دلایل پیروی از هنجارها:

• ارزش دانستن و اعتقاد به آنها 
• حفظ آبرو و احترام 
• ترس از مجازات

عواقب پیروی نکردن از هنجارها:

به مجازات ختم می شود. این مجازات ممکن است به صورت سرزنش خود یا دیگران، پوزخند، تمسخر، طرد کردن و محروم نمودن، متلک گفتن یا مجازات های رسمی و قانونی باشد.

ارزش ها:

ارزش یعنی خوب و بد، زشت و زیبا و مطلوب یا نامطلوب دانستن امور مختلف

رابطه ی ارزش ها و هنجارها:

ارزش ها زمینه ی شکل گیری هنجارها را ایجاد می کنند و جهت دهنده ی رفتارها هستند. افراد بر مبنای ارزش هایی که به آنها معتقدند، عمل می کنند. به عنوان مثال کسی که پرهیز از اسراف را کار خوب و درستی می داند و آن را ارزش تلقی می کند، اگر در عمل هم از اسراف بپرهیزد، هنجارش طبق این ارزش هده است.

منظور از ارزش های اجتماعی:

ارزش های اجتماعی، ارزش هایی هستند که مورد توجه اکثر افراد جامعه اند و افراد به عملی شدن آنها تمایل دارند. برای مثال، برای یک تیم ورزشی، پیروزی در مسابقه و برای یک ملت، دفاع از کشور خود و مقابله با دشمنان، ارزش های اجتماعی هستند.

رابطه بین عقاید و هنجارها و ارزش ها:

بخش مهمی از فرهنگ جامعه را عقاید و باورهای آن شکل می دهد. برای مثال در جامعه ای که عقاید دینی دارد، هنجارها، نمادها و ارزش هایی بر مبنای آن عقاید شکل می گیرد. به عکس در جامعه ای که زندگی را فقط به این دنیا محدود می داند و به آخرت اعتقادی ندارد، هنجارها و ارزش های متناسب با همان جامع پدید می آید.

نقش عقاید اسلامی برای مسلمانان:

اعتقادات اسلامی، ملاکی است که با آن هنجارها و ارزش ها را می سنجیم و هر کدام را که با این اصول اعتقادی سازگاری ندارند، طرد می کنیم.

موضوع هویت : پاسخ به پرسش " کیستی "

تعریف هویت :

هویت عبارت است از احساس و آگاهی و شناخت از خود

تفاوت انسان با سایر موجودات :

آگاهی انسان از وجود و شخصیت و ویژگی های خود

هویت فردی:

1. ویژگی های جسمانی : ویژگی هایی مانند جنسیت ، قد وزن، سن ، گروه خونی و ..... هویت جسمانی را تشکیل می دهد. این ویژگی ها مربوط به بدن و خلقت طبیعی ما هستند.
2. ویژگی های روانی: همان ویژگی های غیر جسمانی هستند، مانند صبور بودن ، زودرنج بودن ، داشتن پشتکار و اراده ، امیدوار بودن ، لجوج بودن ، به هنر علاقه داشتن و ...

تأثیرات ویژگی های جسمانی :

بر خصوصیت روانی انسان ها اثر می گذارد. برای مثال بیماری ها با اختلالات جسمی تأثیرات نامطلوبی بر سلامتی روانی انسان دارند.

تأثیرات ویژگی های اخلاقی و روانی :

می توانند بر جسم ما تأثیر بگذارند. برای مثال افراد خوش بین و امیدوار و پر تلاش نسبت به ادم های بدبین و منفی باف یا تنبل سلامت جسمانی بیشتری دارند.

هویت اجتماعی :

• افراد با عضویت در گروه های مختلف اجتماعی هویت به دست می آورند.
• هویت اجتماعی ما از طریق ارتباط با جامعه شکل می گیرد.
• ما عضو گروه های متفاوتی مانند خانواده، همکاران و ... هستیم و در هر گروه نقش هایی را بر عهده می گیریم.

رابطه ی جامعی، هویت افراد :

جامعه زمینه ی پیدایش برخی ویژگی های روانی و اخلاقی را در فرد به وجود می آورد و از بروز برخی هویت ها نیز جلوگیری می کند.

ابعاد مختلف هویت :

1. ویژگی های اجتماعی
2. ویژگی های روانی و اخلاقی
3. ویژگی های جسمانی

تغییر ویژگی های هویتی :

برخی از ویژگی های هویتی تغییر نمی کنند و همیشه ثابت اند. برای مثال ما نمی توانیم سن و تاریخ تولدیا مکان تولد خود را تغییر دهیم. اما برخی از ویژگی های هویتی همواره در حال تغییرند. برای مثال، یک فرد فقیر ممکن است به فردی پردر آمد، و یک فرد بی سواد به آدمی با سواد و تحصیل کرده مبدل شود.

ویژگی های انتسابی :

به ویژگی های هویتی که ما در پیدایش و شکل گیری آنها نقشی نداریم ویژگی های انتسابی می گویند. برای مثال ، جنسیت ، مکان تولد پدر و مادر و شکل و قیافه ی خود و ...

ویژگی های اکتسابی :

ویژگی های هویتی که ما در به دست آوردن آنها نقش داریم ویژگی های اکتسابی می گویند. برای مثال برخی صفات اخلاقی با ویژگی های اجتماعی را خود انتخاب می کنیم و به آنها شکل می دهیم.

عناصر هویت یک ملت :

1. فرهنگ
2. تاریخ (زمان)
3. سرزمین (مکان)

مهمترین ویژگی های مشترک جامعه ایرانی:

• ما در سرزمین ایران زندگی می کنیم.
• ما مسلمانیم.
• ما تاریخ طولانی و میراث فرهنگی غنی داریم.
• زبان مشترک ما فارسی است .
• انقلاب اسلامی نمایانگر آرمان های والای جامعه ی ماست.

سرزمین از مهم ترین عناصر شکل دهنده ی هویت ملی :

سرزمین باعث ادامه ی حیات یک ملت می شود. به همین دلیل برای مردمی که در یک سرزمین زندگی می کنند، سرزمین یا وطن ارزشی متفاوت با سایر مکان ها دارد و احساس خاصی در آنها به وجود می آورد، به گونه ای که وظیفه ی خود می دانند که از آن تا پای جان دفاع کنند.

دین از ارکان مهم هویت ما ایرانیان :

فرهنگ ما بر اساس دین اسلام است و عقاید و ارزش ها و حتی نظام سیاسی و قوانین امروز از دین اسلام نشئت می گیرد. زندگی ما ایرانیان با دین اسلام عجین شده است. دین اسلام همچنین موجب پیوند ما با جهان اسلام یعنی مسلمانانی است که در سایر نقاط جهان زندگی می کنند.

تأثیر تاریخ بر فرهنگ ایرانیان :

ایران جایگاه تمدن های باستانی بوده است که بیش از پنج هزار سال قدمت دارد. پس از ورود اسلام به ایران عقاید و ارزش های اسلامی، دگرگونی بزرگی در فرهنگ ایرانیان پدید آورد. پذیرش اسلام، ایران را به جهان اسلام پیوند زد و ایرانیان با بهره گیری از تعالیم اسلام در شکوفایی و گسترش تمدن اسلامی نقش مهمی را ایفا کردند.

نقش زبان فارسی در تکوین هویت ملی :

زبان فارسی ریشه در تمدن ایران باستان دارد اما در دوران پس از اسلام نیز تداوم یافت و به عنوان زبان آموزشی و اداری به کار رفت. دانشمندان و بزرگان دوره ی اسلامی صدها اثر علمی و ادبی و هنری به این زبان پدید آورده اند. تا جایی که می توان زبان فارسی را زبان دوم جهان اسلام دانست.

زبان فارسی همچنین همواره عامل وحدت اقوام ایرانی بوده است.

انقلاب اسلامی و تأثیر آن بر هویت ملی ایرانیان :

در این انقلاب، مردم ایران به جای دنباله روی از فرهنگ بیگانگان به فرهنگ و هویت اسلامی خود بازگشتند و با بهره گیری از ارزش های دینی خود، خواستار استقلال، آزادی و جامعه ی اسلامی شدند.

امروزه آرمان های انقلاب اسلامی الهام بخش مسلمانان جهان قرار گرفته است.

بنیان خانواده بر ازدواج استوار است.

ازدواج (نكاح) :

ازدواج پیمانی است که به موجب آن یک زن و مرد در زندگی با هم شریک و متحد می شوند و خانواده ای را تشکیل می دهند.

هدف ازدواج:

هدف از ازدواج تشکیل خانواده است.

تمایل به تشکیل خانواده و داشتن فرزند در نهاد انسان گذاشته شده و تشکیل زندگی خانوادگی، امری طبیعی و فطری و بر اساس نظام خلقت است.

واحد بنیادین جامعه و کانون رشد و تعالی انسان، خانواده است .

کارکردهای خانواده :

1. فرزند آوری و تجدید نسل
2. جامعه پذیری و تربیت
3. حمایت و مراقبت

اهمیت فرزند آوری در خانواده :

فرزند آوری علاوه بر تقویت بنیان خانواده موجب می شود که نسل انسان باقی بماند و تداوم پیدا کند. با تولد فرزندان ، خانواده توسعه و استحکام می یابد . به دنیا آمدن فرزندان ، موجب نشاط و سرزندگی اعضای خانواده و دلگرمی پدر و مادر می شود.

اولین شرط بقای هر جامعه ای چیست؟ به چه دلیل؟

اولین شرط بقای هر جامعه ای جمعیت است. زیرا بدون وجود جمعیت کافی در یک جامعه ، فعالیت های آن دچار اختلال می شود. در صورتی که جمعیت یک جامعه منقرض گردد ، آن جامعه نابود می شود و از بین می رود.

مهر و محبت در خانواده :

نیاز به مهر و محبت یا نیازهای عاطفی از نیازهای اساسی انسان است. مهر و محبت والدین به یکدیگر و والدین به کودکان موجب آرامش در کانون خانواده می شود .کودکان از نخستین سالهای زندگی خود در آغوش گرم پدر و مادر با مهربانی و محبت آشنا می شوند و با پرورش یافتن در دامان آنها ، مهربانی و از خود گذشتگی و نیکوکاری را می آموزند.

مراقبت از اعضای خانواده :

کودک برای ادامه ی زندگی خود به مراقبت نیاز دارد. از سوی دیگر، انسان ها در دوره ی سالمندی نیز دچار ضعف و ناتوانی می شوند و بدون مراقبت ، قادر نیستند خود را به خوبی اداره کنند. علاوه بر دوره کودکی و سالمندی، در میانه ی این دو دوره نیز اعضای خانواده در شرایط مختلف مانند بیماری یا حوادث به مراقبت از یکدیگر نیاز پیدا می کنند

رفع نیازهای مادی اعضای خانواده :

اعضای خانواده به خوراک و پوشاک، مسکن و وسایل زندگی نیاز دارند.

رفع نیازهای مادی و اقتصادی بر عهده ی سرپرست خانواده یعنی پدر است. هر چند امروزه در شهرها و روستاها، عده ای از زنان نیز دوش به دوش مردان با فعالیت های اقتصادی و کسب در آمد در رفع نیازهای مادی خانواده مشارکت و همراهی می کنند.

اجتماعی شدن هم نیاز فرد و هم نیاز جامعه است .

زیرا هم باعث شکل گیری هویت و شخصیت افراد می شود و هم موجب تداوم جامعه می گردد.

اجتماعی شدن در سراسر زندگی فرد رخ می دهد اما مهم ترین مرحله ی آن دوران اولیه ی زندگی افراد در خانواده است.

نقش والدین در تربیت اعضای خانواده :

والدین نه تنها مسئول رفع نیازهای عاطفی و زیستی و معیشتی فرزندان هستند بلکه وظیفه ی مهم تربیت اخلاقی ، معنوی و دینی آنها را بر عهده دارند. یک خانواده ی سالم می تواند در دامان خود فرزندانی مومن ، پرهیز گار و پایبند به اصول اخلاقی تربیت کند.

خانواده به روش های مختلفی اعضای خانواده را اجتماعی می کند که عبارتند از :

• دلایل خوبی و بدی رفتارها را برای فرزندان خود بازگو می کند (گفت و گو)
• رفتارهای پسندیده ی فرزندان را تشویق و تحسین می کنند (تشویق)
• با نشان دادن نارضایتی، بی اعتنایی، خودداری از صحبت کردن با محبت و یا محروم کردن فرزندان از برخی مزایا و ... از تکرار رفتار ناپسند جلوگیری می کند (تنبیه)

خانواده متعادل :

اگر خانواده ای بتواند وظایف خود را به خوبی انجام دهد ، می توان از آن به عنوان خانواده ای متعادل یاد کرد.

اثرات زیانباری خانواده ای که نتواند وظایف خود را به خوبی انجام دهدبه این صورت است که رابطه ی خانواده با دیگر نهادهای جامعه نیز دچار مشکل می شود و در نهایت آسیب به همه ی جامعه سرایت می کند .

نتیجه انتخاب صحیح همسر:

سازگاری و آرامش در خانواده

عقیده ی صاحب نظران در انتخاب همسر :

افراد در انتخاب همسر باید به تناسب و همگونی خود با طرف مقابل توجه کنند. هر چقدر افراد از نظر اعتقادات دینی، تحصیلات، اخلاق و روحیات و وضعیت خانوادگی با همدیگر هماهنگی داشته باشند، زندگی شان با دوام تر است.

دیدگاه اسلام برای انتخاب همسر:

مهم ترین عاملی که باید در همسر گزینی به آن توجه کرد، ایمان و اعتقادات دینی افراد است. اسلام همچنین بر اصالت خانواده تأکید کرده است، یعنی فردی که به عنوان همسر انتخاب می شود، در خانواده ای صالح و اهل ایمان و تقوا پرورش یافته باشد.

نقش خانواده ها در انتخاب همسر :

اگر امروزه جوانان همسر خود را با همفکری و حمایت خانواده ها انتخاب و از تجربه های آنان استفاده کنند ، از بروز بسیاری از ناسازگاری ها جلوگیری می شود.

دیدگاه قرآن مهم ترین هدف ازدواج :

برقراری آرامش و محبت بین زن و مرد است . زن و مرد یکدیگر را کامل می کنند و می توانند در کنار هم به کمال برسند.

حدیث پیامبر درباره رفتار با خانواده :

بهترین شما کسی است که رفتار او با خانواده اش نیکوتر باشد . و من در نیکی به خانواده ام بهترین هستم.

مهم ترین عواملی که موجب ناسازگاری زن و مرد می شوند :

1. انتخاب نادرست همسر
2. عدم شناخت کافی زن و شوهرها از حقوق و تکالیف خود در زندگی خانوادگی
3. زن و مرد در دو خانواده و در دو محيط جداگانه تربیت و پرورش یافته اند.
4. گاهی بین نقش هایی که فرد باید ایفا کند تعارض به وجود می آید.

کارهایی که به سازگاری زن و شوهر کمک می کنند :

1. گذراندن آموزش های خانواده قبل از ازدواج
2. مشاوره با افراد دارای صلاحیت در زمینه ی همسر گزینی
3. رعایت اخلاق و آداب همسرداری : خوش خلقی ، گذشت ، احترام به همسر
4. گفت و گوی صمیمانه ی زن و شوهر برای حل مشکلات و پیدا کردن راه حل های مناسب

محاسن چند فرزندی در خانواده ها:

1. تجربه اجتماعی شدن و رشد اجتماعی کودکان افزایش می یابد.
2. کودکان از داشتن همبازی محروم نمی شوند و رقابت ها و بازی ها و دعواهای کودکانه شکل می گیرد.
3. از لذت ارتباطات وسیع تر خانوادگی و حمایت و محبت برادر و خواهر محروم نمی شوند.
4. فرزندانشان نیز از داشتن عمو و خاله ودایی و عمه برخوردار خواهند بود.

وظایف فرزندان نسبت به پدر و مادر طبق آیات ۲۳ و ۲۴ سوره اسرا :

1. به پدر و مادر نیکی کنید.
2. با پرخاشگری آنان را از خود مران.
3. اگر به سالخوردگی رسیدند، کوچکترین سخنی که نشانگر ناراحتی و رنجش است به آنان مگو.
4. زیبا و شایسته با آنان سخن بگو.
5. از سر عطوفت و دلسوزی با آنان مهربان و فروتن باش.

عواملی که موجب ناسازگاری والدین و فرزندان می شوند :

1. والدین و فرزندان انتظارات یکدیگر را برآورده نمی کنند زیرا ممکن است پدر و مادر تغییرات فرزندانشان که به سن بلوغ رسیده اند را جدی نگیرند.
2. فرزندان در دوران زندگی خود با محیط ها و افراد دیگری به جز خانواده آشنا می شوند. این اختلاف ارزش ها و هنجارهای خانه با سایر محیط ها ممکن است موجب ناسازگاری شود.
3. در جوامع صنعتی امروز پدر و مادر وقت کمتری را به گفت و گو با فرزندان نوجوان خویش و گذراندن اوقاتی بیشتر با آنان اختصاص می دهند.

پدر و مادر حق دارند بر رفت و امد فرزندان و معاشرت های آنها نظارت  داشته باشند.

والدین معمولا نسبت به روبه رو شدن جوانان با محیط های دیگر حساس اند. آنها از این که بچه ها تجربه ی کافی ندارند و ممکن است به مشکلات اخلاقی دچار شوند نگران اند و حق دارند بر رفت و آمد فرزندان و معاشرت های آنها نظارت دقیق داشته باشند.

راه های جلوگیری از بروز ناسازگاری های والدین  و فرزندان :

1. اختلاف نظر و سلیقه والدین و فرزندان تا حدی قابل قبول است و اگر به خوبی مدیریت شود به رشد و کمال اعضای خانواده می انجامد در غیر این صورت به خانواده و جامعه آسیب می رساند.
2. پدر و مادر موظف اند برای گفت و گو با فرزندان وقت بگذارند و یکسره خود را به کار و فعالیت های روزانه مشغول نکنند.
3. ترتیب دادن جلساتی با حضور والدین و مشاوران خبره که در آن فرزندان و والدین بتوانند مسائل خود را بگویند مفید است.

وظایف خانواده ها هنگام روبه رو شدن با مشکلات :

در چنین مواقعی اعضای خانواده باید ، صمیمیت و همکاری بین خود را بیشتر کنند و با در پیش گرفتن صبر و شکیبایی و دعوت یکدیگر به صبر، مشکلات و حوادث را مدیریت کنند و نگذارند که خانواده دچار بحران شود و آسیب ببیند.

واژه صله ارحام :

واژه ی صله از وصل گرفته شده و به معنای اتحاد و پیوستگی است و ارحام یعنی خویشان و نزدیکان.

منظور از صله ارحام :

این است که افراد به دیدار و بازدید خویشاوندان خود بروند و از حال یکدیگر خبر بگیرند. این دید و بازدیدها باید با مهر و محبت توأم باشد. کمک مالی به خویشاوندان نیز جزء صله ارحام محسوب می شود.

فواید صله ارحام :

1. مهر و محبت بین اقوام را زیاد می کند.
2. از مشکلات یکدیگر با خبر می شوند.
3. افزایش طول عمر و افزایش روزی
4. پاکی اعمال و دفع بلا                              

صاحب نظران معتقدند همان طور که زندگی اجتماعی یک ضرورت است و انسان ها نمی توانند به تنهایی زندگی کنند و نیازهای مادی و معنوی خود را برطرف کنند، داشتن حکومت برای یک جامعه نیازی اساسی و یک ضرورت است.

هیچ جامعه ای نمی تواند بدون وجود حکومت باقی بماند.

زیرا در زندگی اجتماعی نیازهای مشترکی وجود دارد و افراد برای تنظیم امور خود به قوانین و مقرراتی نیاز پیدا می کنند. آنها همچنین برای اجرای قوانین و حل اختلافات و برقراری امنیت و نظم، ایجاد هماهنگی میان فعالیت های مختلف جامعه، دفاع از هجوم دشمنان ناگزیرند حکومتی تشکیل دهند و اداره ی امور جامعه را به افرادی بسپارند. بنابراین این امر بدون نهاد حکومت، جامعه دچار اختلال و هرج و مرج می شود .

مهم ترین وظایف حکومت ها :

1. اجرای قوانین
2. برقراری نظم و امنیت
3. وضع قوانین و مقررات لازم در امور مختلف
4. رسیدگی به اختلافات و شکایت ها
5. تعلیم و تربیت
6. حفظ میراث فرهنگی
7. سیاست گذاری فرهنگی
8. عمران و آبادانی کشور
9. ایجاد وسایل و امکانات لازم برای رفع نیازهای معیشتی
10. ایجاد هماهنگی بین فعالیت های مختلف اقتصادی و اجتماعی
11. دفاع از کشور و حفظ تمامیت ارضی
12. مدیریت منابع طبیعی و ثروت هایی که به عموم مردم تعلق دارد

نظر اسلام در مورد حق حاکمیت مطلق در جهان:

در جهان بینی توحیدی اسلام، حق حاکمیت مطلق همه ی موجودات و پدیده های جهان فقط از آن خداست. انسان ها و همه ی موجودات دیگر تحت حاکمیت خدا قرار دارند و حکومت حق انحصاری خداوند است و با پیروی از دستورات الهی، به سوی کمال حرکت می کنند.

ویژگی های جامعه ای که تحت حاکمیت قوانین الهی است :

استعدادهای انسان ها در پرتو شناخت حق شکوفا می شود. در چنین جامعه ای مالکیت و سلطه ی اقلیتی بر منابع و ثروت ها و امکانات عمومی و ظلم و تبعیض از میان می رود و عدالت حاکم می شود.

سوره نساء آیه ۵۹ در باره حق حاکمیت الهی:

ای کسانی که ایمان آورده اید، فرمان برید از خدا و فرمان برید از رسول و اولیای امور از خودتان و اگر در چیزی ستیزه کردید، به خدا و رسولش باز گردید.

سوره بقره آیه ۲۵۷ درباره حق حاکمیت الهی:

خداوند ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده اند. آنها را از ظلمت ها به سوی نور بیرون می برد اما کسانی که کافر شدند، اولیای آنها طاغوت ها هستند که آنها را از نور به سوی ظلمت ها بیرون می برد. آنها اهل آتش اند و همیشه در آن خواهند ماند.

از دیدگاه اسلام چه کسانی برای اجرای قوانین شایستگی دارند؟

فقط آن گروه از مردم شایستگی دارند که هم از این قوانین آگاهی و به آن ایمان داشته باشند و هم از نظر تقوا و عدالت از دیگر مردم بالاتر باشند. در رأس این گروه، پیامبران الهی و امامان معصوم (ع) قرار دارند و در غیاب آنان افراد صالح و متقی ادامه دهنده ی راه آنها هستند.

چرا حق حاکمیت بر انسان ها از آن خداست؟

زیرا خداوند آفریننده ی انسان و مالک حقیقی این جهان هستی است و از همه ی امور آگاهی دارد.

کلمه جمهوری در حکومت جمهوری اسلامی:

کلمه جمهوری نشان می دهد که شکل این حکومت، جمهوری است و در آن حق انتخاب و مشارکت مردم در حکومت به رسمیت شناخته می شود.

کلمه اسلامی در حکومت جمهوری اسلامی:

یعنی محتوای این حکومت اسلامی است و کشور با اصول و قوانین اسلامی اداره می شود. زمامداران آن نیز باید مومن و معتقد به اسلام و متعهد به اجرای آن باشند.

ولایت از دیدگاه اسلام مختص چه کسانی است؟

از دیدگاه اسلام فقط خدا می تواند بر انسان ها ولایت و حاکمیت داشته باشد. پیامبران و امامان معصوم (ع) نیز از طرف خداوند نمایندگی داشته اند که تا مردم را سرپرستی کنند.

در زمان غیبت امام زمان (عج) چه کسی سر پرستی جامعه ی اسلامی را بر عهده دارد؟

سرپرستی جامعه ی اسلامی بر عهده ی فقیه عادل و با تقوا، آگاه به زمان، شجاع، مدیر و مدبر است.

مهم ترین رکن حکومت جمهوری اسلامی:

رهبری (ولی فقیه)

قوای سه گانه:

• قوه مقننه: نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شورای نگهبان
• قوه قضاییه: رئیس قوه قضاییه، قضات دیوان عالی کشور، دادگاه ها، دادسراها و ...
• قوه مجریه: رئیس جمهور، معاونان و وزارت خانه ها

مهم ترین وظایف و اختیارات رهبر جمهوری اسلامی:

• تعیین سیاست های کلی نظام و نظارت بر حسن اجرای آنها
• فرماندهی کل نیروهای مسلح
• عفو یا تخفیف مجازات محکومان در حدود موازین اسلامی
• نصب و عزل و قبول استعفای فقهای شورای نگهبان، رئیس قوه قضاییه، رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و فرماندهان نیروهای نظامی، انتظامی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.

تشکیل شوراهای اسلامی شهر و روستا در قانون اساسی :

از آنجا که نوع حکومت در کشور ما جمهوری اسلامی است و مردم در همه ی شتون حکومت نقش و مشارکت دارند در قانون اساسی مورد توجه قرار گرفته است.

هدف از تشکیل شوراهای اسلامی :

شوراهای اسلامی با هدف همکاری مردم برای پیشبرد برنامه های اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و عمرانی با توجه به شرایط و مقتضیات هر منطقه از کشور تشکیل می شوند.

اعضای این شوراها را مردم منطقه یا محل انتخاب می کنند.

وقتی نهاد حکومت در یک جامعه شکل می گیرد، روابط متقابلی بین مردم و حکومت پدید می آید.

منظور از واژه ی "شهروندی" :

شهروندی ارتباطی است که افراد را به یک حکومت مشخص پیوند می دهد و در نتیجه برای فرد و حکومت حقوق و تکالیفی ایجاد می شود.

منظور از حقوق شهروندان:

وظایف و تکالیف حکومت نسبت به مردم

حقوق و تکالیف شهروندی چگونه معین می شود؟

قوانین هر کشور به ویژه قانون اساسی آن، حقوق و تکالیف شهروندی را معین می کند.

آیا حقوق و تکالیف شهروندی کشورها یکسان است؟ چرا؟

خیر، زیرا حقوق و تکالیف شهروندی هر کشور متناسب با قوانین آن کشور است و قوانین کشورها نیز با یکدیگر متفاوت است.

چند مورد از انواع حقوق شهروندی بر پایه ی قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران را نام ببرید؟

• حق برخورداری از عدالت قانونی
• حق برخورداری از عدالت قضایی
• حق برخورداری از رفاه و تأمین اجتماعی
• حق مشارکت سیاسی
• حقوق فرهنگی

منظور از عدالت قانونی :

عدالت قانونی یعنی این که حکومت در وضع قوانین، اجرای قوانین و نظارت بر اجرای قوانین بین شهروندان تبعیض قائل نشود.

منظور از حق برخورداری از عدالت قضایی :

شهروندان حق دادخواهی دارند و هر کس می تواند به این منظور به دادگاه های صالح مراجعه کند. شهروندان حق دارند در همه ی دادگاه ها برای خود وکیل مدافع انتخاب کنند.

حق برخورداری از رفاه و تأمین اجتماعی :

کلیه شهروندان حق دریافت خدمات عمومی به صورت برابر و عادلانه و در کوتاه ترین زمان ممکن را دارند. شهروندان حق دارند در مواردی مانند بیکاری، معلولیت، پیری، بازنشستگی، بی سرپرستی، از کار افتادگی و حوادث از تامین اجتماعی بهره مند شوند.

مشارکت سیاسی:

یعنی این که هر شهروند بتواند در امور سیاسی جامعه دخالت کند و در سرنوشت کشور خود نقش داشته باشد.

مشارکت سیاسی مردم از راه های زیر صورت می پذیرد:

1. شرکت در انتخابات
2. عضویت و همکاری در احزاب و انجمن های سیاسی
3. شرکت در راهپیمایی ها و تظاهرات

طبق قانون اساسی مردم چه کسانی را به طور مستقیم و چه کسانی را به طور غیر مستقیم انتخاب می کنند؟

مستقیم :

1. رئیس جمهور
2.  نمایندگان مجلس شورای اسلامی
3. اعضای شورای شهر و روستا

غیر مستقیم:

در انتخاب رهبری، مردم اعضای مجلس خبرگان رهبری را انتخاب می کنند و به آنها رأی می دهند. سپس اعضای مجلس خبرگان که نمایندگان مردم هستند، رهبر را انتخاب می کنند.

برخی از حقوق فرهنگی در قانون اساسی:

• حمایت از تشکیل خانواده و پاسداری از روابط خانوادگی 
• حمایت از تعلیم و تربیت شایسته
• آزاد بودن استفاده از زبان های قومی و محلی در مطبوعات و رسانه های گروهی و تدریس ادبیات آنها در مدارس در کنار زبان فارسی

تجاوز نکردن به منافع عمومی و حقوق دیگران بر اساس قانون اساسی :

هیچ کس نمی تواند اعمال حق خویش را وسیله ی اضرار به غیر یا تجاوز به منافع عمومی قرار دهد. به عبارت دیگر، شهروندان مجاز نیستند برای استفاده از حقوق خود به منافع عمومی زیان برسانند و حقوق دیگران را ضایع کنند.

مهم ترین تکالیف شهروندی :

1. رعایت قانون و مقررات
2. همکاری با دولت
3. پرداخت مالیات و عوارض
4. دفاع از کشور
5. امر به معروف و نهی از منکر

نادیده گرفتن قانون یا سرپیچی از آن موجب اختلال و هرج و مرج در جامعه می شود.

جایگاه واقعی قانون در جامعه :

قانون وقتی جایگاه واقعی خود را در جامعه پیدا می کند که همه ی افراد اعم از کارگزاران و مسئولان و مردم، آن را رعایت کنند و به آن پایبند باشند.

مالیات:

مبلغی است که شهروندان بر اساس قانون و به صورت بلاعوض به دولت پرداخت می کنند تا صرف هزینه های عمومی کشور شود.

عوارض:

مبلغی است که شهروندان در مقابل دریافت خدمتی از دستگاه های اداری و دولتی ، به آنها می پردازند. برای مثال پولی که بابت صدور گواهینامه ی رانندگی پرداخت می شود.

هدف از تشکیل نیروهای نظامی و انتظامی، تأمین امنیت کشور و حراست از مرزها و حفظ تمامیت ارضی است.

شهروندان با عضویت در سازمان بسیج و انجام خدمت سربازی توسط پسران برای حفظ آمادگی دفاعی و ادای تکلیف دفاع از کشور انجام وظیفه می کنند.

امربه معروف و نهی از منکر در قانون اساسی:

در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امر به معروف و نهی از منکر وظیفه ای همگانی و متقابل بر عهده ی مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت است که شرایط، حدود و کیفیت آن را قانون معین می کند.

بهره وری:

بهره وری یعنی از بین کارهای ممکن، کار درست را انتخاب کنیم و آن را با روش درست انجام دهیم (کارایی و اثربخشی)

بهره وری با چه اقداماتی ارتباط دارد؟

بهره وری با صرفه جویی، انجام دادن کارها به صورت آگاهانه و عاقلانه، جلوگیری از زیاده روی و اسراف و اتلاف منابع، استفاده ی صحیح از امکانات و نعمت های الهی، کاهش هزینه ها و مانند آن ارتباط دارد.

دو حدیث درباره بهره وری:

پیامبر اکرم (ص) فرمود: "خداوند دوست دارد اگر کسی از شما کاری انجام می دهد ، آن را محکم و بی عیب انجام دهد".

امام علی (ع) فرمود: " فردی که به کاری بی اهمیت بپردازد، امور مهم تر را تباه ساخته است "

نمونه هایی از تفکر بهره وری در زندگی مردم در روزگار گذشته:

1. ابداع و حفر قنات
2. ذخیره کردن آب در آب انبارها
3. خشک کردن و ذخیره ی محصولات کشاورزی
4. تعاون و همیاری در امور کشاورزی

نقش فرهنگ در افزایش بهره وری یک جامعه:

فرهنگ، نقش مهمی در افزایش بهره وری یک جامعه دارد. اگر همه افراد بهره وری در فعالیت های مختلف را ارزش بدانند ، جامعه از نظر مادی و معنوی پیشرفت می کند.

نگرش نسبت به بهره وری:

بهره وری یک نگرش نسبت به زندگی است. نگرشی که بر اساس آن، انسان می کوشد هوشمندانه کار کند. با به کارگیری روش های عاقلانه، بهتر به اهداف مادی و معنوی خود برسد و بهترین نتیجه را به دست آورد.

با توجه به احادیث عوامل موثر در بهره وری:

• اهمیت دادن به کار
• مشورت
• میانه روی
• تقوا
• نظم در کار
• برنامه ریزی

چند راهکار مهم برای افزایش بهره وری در زندگی:

• استفاده مناسب از وقت و زمان
• نظم، ترتیب و انضباط در کارها
• اصلاح عادت های غلط مصرفی
• انجام دادن کارها از روی آگاهی
• تنظیم جدول بودجه ی اقتصادی

برای جلوگیری از اتلاف وقت و از دست ندادن زمان:

باید برنامه و اولویت بندی مناسب داشته باشیم و از وقت درست استفاده کنیم.

صرفه جویی :

صرفه جویی کم مصرف کردن نیست بلکه مصرف درست و به اندازه است. برای مثال برخی خانواده ها در خرید مایحتاج زندگی یا برگزاری مهمانی ها و تهیه غذا اسراف یا زیاده روی می کنند.

انجام دادن کارها از روی آگاهی باعث افزایش بهره وری :

با کسب دانش و مهارت لازم برای هر کار، بازدهی کار ما بیشتر می شود و کمتر اشتباه می کنیم. همچنین برخی از مواد و وسایل به دلیل ناآگاهی افراد، از روش های درست نگه داری می کنیم.

منظور از تنظیم جدول بودجه اقتصادی:

تنظیم جدولی که در آن در آمدها و هزینه های ( دخل و خرج ماهانه افراد با خانواده نوشته می شود و همکاری بین اعضای خانواده نیز از راهکارهای کمک به بهره وری است.

فعالیت اقتصادی:

هر جامعه ای برای ادامه زندگی و رفع نیازهای خود ناگزیر است از منابع طبیعی استفاده کند و وسایل مورد نیاز خود را تولید کند. به این کار فعالیت اقتصادی گفته می شود.

افراد چگونه با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند؟

در هر جامعه ای عده ای به فعالیت های تولیدی و توزیعی مشغول اند. از سوی دیگر همه افراد جامعه و حتی تولید کنندگان و توزیع کنندگان به نوبه ی خود مصرف کننده اند. افراد در این فعالیت ها با یکدیگر ارتباط برقرار می کنند.

روابط اقتصادی بین افراد:

هیچ جامعه ای نمی تواند بدون فعالیت های اقتصادی به حیات خود ادامه دهد و در همه جوامع، چرخه تولید، توزیع و مصرف وجود دارد و همواره بین افراد روابط اقتصادی برقرار می شود.

رابطه ی اقتصادی با چه هدفی صورت می گیرد؟

با هدف تولید، توزیع و مصرف کالاها و خدمات پدید می آید و حقوق و مقرراتی نیز بر آن حاکم می شود.

جهت افزایش بهره وری اقتصادی باید بهره وری را در تولید و توزیع افزایش دهیم و الگوی مصرف را نیز عقلانی کنیم.

افزایش بهره وری در تولید، یا توزیع یک کالا:

باید در نهاده ها با فرایند ها تغییرات مطلوبی به وجود بیاوریم.

منظور از نهاده ها یا ورودی ها:

1. منابع طبیعی، معدن، مواد خام و انرژی و ...
2. نیروی کار (مدیر، متخصصان، کارکنان، کارگران و ...)
3. سرمایه (پول، زمین، کارخانه، تجهیزات و ماشین آلات، ساختمان و ...)
4. سایر هزینه ها (مالیات، تحقیقات و ...)

جایگاه تولید در اسلام:

از منظر اسلام اقتصاد و تولید وسیله اند نه هدف در واقع، تولید وسیله ای است که انسان از طریق آن نیازهای ضروری خود را رفع می کند و به مسائل مهم تر می پردازد.

سیاست دو گانه کشورهای قدرتمند صنعتی در بهره برداری از طبیعت و منابع طبیعی:

کشورهای صنعتی امروز سعی می کنند از طبیعت و منابع طبیعی خود محافظت کنند اما با تبلیغات و تحت تأثیر قرار دادن مردم دیگر کشورها، مصرف گرایی را که موجب تخریب محیط زیست می شود، تشویق می کنند.

هدف از تولید در دنیای امروز:

تولید در دنیای امروز با هدف کسب سود بیشتر انجام می گیرد و سودجویان می پندارند بشر باید بر طبیعت غلبه کند و هرگونه دخل و تصرفی در آن مجاز است.

چرا افزایش تولید به هر روش و به هر قیمتی مجاز نیست؟

زیرا افزایش تولید و فعالیت های اقتصادی اگر به محیط زیست لطمه بزند، با اصول بهره وری سازگار نیست.

نابودی و تخریب طبیعت، خود هزینه های مجدد و مشکلات جبران ناپذیری برای ما به وجود می آورد.

بهره وری سبز به چه چیز تأکید می کند؟

بهره وری سبز به افزایش بهره وری همراه با حفظ محیط زیست تأکید می کند.

منظور از بهره وری سبز چیست؟

بهره وری سبز یعنی استفاده از ابزارها، روش ها و فناوری های مختلف در همه مراحل تولید، توزیع و مصرف به گونه ای استفاده کنیم که تأثیرات مضر و منفی فعالیت ها بر محیط زیست به کمترین حد ممکن برسد.

وضعیت بهره وری در کشور ما، ایران :

وضعیت چندان مطلوبی ندارد. همه ما موظفیم با برنامه ریزی صحیح، نگرش بهره وری را در همه ی امور و فعالیت های بخش های مختلف اقتصادی (کشاورزی ، صنعت و خدمات) ترویج کنیم و به کار بگیریم.

وظیفه ی سازمان ملی بهره وری ایران :

در زمینه ی وضعیت بهره وری و چگونگی راه های افزایش آن در بخش های مختلف اقتصادی کشور مطالعه، سیاست گذاری و نظارت می کند.

منظور از اقتصاد مقاومتی چیست؟

یعنی در شرایط سخت بتوانیم کمترین اتلاف هزینه را داشته باشیم. روی پای خود بایستیم. از تولید ملی حمایت کنیم. از اسراف بپرهیزیم و از منابع و امکانات حداکثر استفاده را بکنیم.

منظور اصلی اقتصاد مقاومتی بهره وری است.