درسنامه کامل هندسه دهم
تعداد بازدید : 372.01kخلاصه نکات هندسه دهم - درسنامه شب امتحان هندسه دهم - جزوه شب امتحان هندسه دهم نوبت اول
ترسیم های هندسی
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
ترسیم های هندسی
مجموعه همه نقاطی که از یک نقطه ثابت مانند O به فاصله معلومی مانند R هستند، دایره نامیده می شود. O را مرکز و R را شعاع دایره می نامیم.
مثال
مجموعه نقاطی را مشخص کنید که فاصله آنها از یک نقطه برابر با 1 باشد.
یک نقطه ثابت مانند O را در نظر بگیرید. بینهایت نقطه در جهات مختلف O وجود دارند که فاصله آنها تا O برابر با 1 است. کافیست دهانه پرگار را به اندازه 1 باز کنیم و دایره ای به شعاع 1 و مرکز R رسم کنیم.
تعیین نقطه ای که از دو نقطه ثابت به فاصله های معلوم باشد
فرض کنیم A و B دو نقطه ثابت به فاصله a از یکدیگر باشند. برای یافتن نقطه ای که از A به فاصله ی \({d_1}\) و از B به فاصله ی \({d_2}\) باشد. دو دایره یکی به مرکز A و شعاع \({d_1}\) و دیگری به مرکز B و شعاع \({d_2}\) رسم می کنیم. نقطه یا نقاط تلاقی دو دایره جواب است. به شکل زیر توجه کنید:
در شکل دو نقطه و از دو نقطه ثابت M و N به یک فاصله هستند.
اگر دو دایره مماس شوند مسئله یک جواب دارد.
اگر دو دایره یکدیگر را قطع نکنند، مسئله جواب ندارد.
مثال
دو نقطه ی A و B به فاصله 6 سانتی متر مفروض هستند. نقاطی را بیابید که از دو نقطه A و B به فاصله 6 سانتی متر باشند.
نقاط M و N جواب هستند.
رسم مثلثی که سه ضلع آن معلوم است
فرض کنیم سه ضلعی مثلثی a، b و c داده شده است. برای رسم مثلث، ابتدا یکی از سه ضلع داده شده مثلا بزرگ ترین ضلع را رسم می کنیم (\(BC = a\) )، سپس به مرکز B و شعاع c و به مرکز C و شعاع b دو دایره رسم می کنیم. در صورت تقاطع دو دایره، جای راس سوم مثلث یعنی نقطه A معلوم می شود.
الف) اگر دو دایره متقاطع باشند، مسئله دو جواب دارد. مثلث های \(ABC\) و \(A'BC\) که با یکدیگر به حالت (ض ض ض) هم نهشت اند.
ب) اگر دو دایره مماس باشند، در اینصورت مسئله جواب ندارد.
تهیه کننده: پریسا استواری

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم
زاویه
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
زاویه
دو نیم خط با ابتدای مشترک تشکیل یک زاویه می دهند. پس برای رسم یک زاویه کافیست با استفاده از خط کش دو نیم خط متقاطع رسم کنیم.
برخی خواص نیمساز یک زاویه
الف) اگر نقطه ای روی نیم ساز یک زاویه باشد، از دو ضلع آن زاویه به یک فاصله است. یعنی در شکل زیر داریم:
\(BE = CE\)
منظور از فاصله، کوتاه ترین فاصله است که همان فاصله عمودی می باشند.
ب) اگر نقطه ای به فاصله یکسان از دو ضلع یک زاویه باشد، آن نقطه روی نیمساز آن زاویه قرار دارد. یعنی در شکل زیر، با فرض \(BE = CE\) ، داریم \({\hat A_1} = {\hat A_2}\) .
رسم نیمساز یک زاویه
الف) دهانه پرگار را کمی باز کنید و به مرکز A کمانی بزنید تا نیم خط \(AX\) و \(AY\) را در نقطه C و B قطع کند، داریم \(AB = AC\) .
ب) به مرکز C و شعاع BC و بار دیگر به مرکز B و شعاع BC دو کمان رسم می کنیم. نقطه تلاقی این دو کمان را E می نامیم. داریم \(CE = BE\) .
پ) AE نیم ساز زاویه XAY است. زیرا دو مثلث ABE و ACE به حالت (ض ض ض) هم نهشت اند. پس \({\hat A_1} = {\hat A_2}\) .
مثال
دو خط متقاطع \({d_1}\) و \({d_2}\) مفروضند. نقطه ای بیابید که از نقطه تقاطع دو خط به فاصله 4 سانتی متر باشد و از هر یک از دو خط \({d_1}\) و \({d_2}\) به یک فاصله باشد.
نقطه ای که از دو خط متقاطع \({d_1}\) و \({d_2}\) به یک فاصله قرار دارد روی نیمساز زوایای ایجاد شده بین دو خط است. از طرفی نقطه ای که از نقطه O (محل تلاقی دو خط) به فاصله 4 سانتی متر است روی دایره ای به مرکز O و شعاع 4 سانتی متر قرار دارد، پس محل تلاقی این دایره با نیمسازها جواب است، یعنی \(D,C,B,A\) .
تمام نقاط روی نیمساز یک زاویه، از دو ضلع زاویه به یک فاصله اند.
قضیه 1
نشان دهید که تمام نقاط روی نیمساز یک زاویه، از دو ضلع زاویه به یک فاصله اند.
اثبات
زاویه ی O و نقطه ی A روی نیم ساز O را در نظر بگیرید. می دانیم که فاصله ی یک نقطه از یک خط برابر است با طول پاره خط عمود بر آن؛ بنابراین از نقطه A به اضلاع زاویه ی O عمود می کنیم و نقاط تقاطع را E و F می نامیم. دو مثلث OAE و OAF را در نظر بگیرید. داریم:
بنابراین دو مثلث OAE و OAF بنابر حالت وتر و یک زاویه حاده همنهشت هستند. یعنی
\(\Delta AEO \cong \Delta AFO\)
در نتیجه \(AE = AF\) ؛ یعنی فاصله تمام نقاط روی نیمساز یک زاویه از دو ضلع زاویه به یک اندازه اند.
اگر نقطه ای از دو ضلع یک زاویه به یک فاصله باشد آنگاه حتماً روی نیمساز زاویه قرار دارد.
قضیه 2
نشان دهید که اگر نقطه ای از دو ضلع یک زاویه به یک فاصله باشد آنگاه حتماً روی نیمساز زاویه قرار دارد.
اثبات
نقطه A را داخل زاویه O طوری در نظر بگیرید که فاصله اش تا دو ضلع زاویه مقداری یکسان باشد. A را به O وصل می کنیم. دو مثلث OAE و OAF را در نظر بگیرید. داریم:
بنابراین دو مثلث OAE و OAF بنابر حالت وتر و یک ضلع همنهشت هستند؛ یعنی:
\(\Delta AEO \cong \Delta AFO\)
در نتیجه \({\hat O_1} = {\hat O_2}\) ؛ یعنی اگر نقطه ای از دو ضلع یک زاویه به یک فاصله باشد آنگاه حتماً روی نیمساز زاویه قرار دارد.
تهیه کننده: پریسا استواری
عمود منصف
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
عمود منصف
خطی است که بر پاره خط عمود است و آن را نصف می کند.
برخی خواص عمود منصف یک پاره خط
الف) اگر نقطه ای روی عمود منصف یک پاره خط باشد، از دو سر آن پاره خط به یک فاصله است. یعنی در شکل زیر داریم:
\(AM = BM\)
ب) اگر نقطه ای از دو سر یک پاره خط به یک فاصله باشد، روی عمودمنصف آن پاره خط قرار دارد. یعنی در شکل زیر، با فرض \(AM = BM\) ، داریم \(AH = BH\) و \(MH \bot AB\) .
تهیه کننده: پریسا استواری
رسم عمود منصف یک پاره خط
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
رسم عمود منصف یک پاره خط
پاره خط AB مفروض است.
دهانه پرگار را بیش از نصف طول AB باز می کنیم و یکبار کمانی به مرکز A و بار دیگر با همان اندازه از نقطه B کمان بزنید تا یکدیگر را در دو نقطه M و N قطع کنند. داریم:
\(AM = BM,AN = BN\)
زیرا اندازه شعاع دایره ثابت است.
خط MN عمود منصف پاره خط AB است، زیرا M و N از دو سر پاره خط AB به یک فاصله اند و \(MN \bot AB\) .
اگر نقطه ای روی عمود منصف یک پاره خط باشد، فاصله اش از دوسر پاره خط به یک اندازه است.
قضیه 3
نشان دهید که اگر نقطه ای روی عمود منصف یک پاره خط باشد، فاصله اش از دوسر پاره خط به یک اندازه است.
اثبات
پاره خط AB و عمود منصف MH و نقطه P روی آن را در نظر بگیرید. نقطه P را به A و B وصل می کنیم. داریم:
بنابراین دو مثلث PHA و PHB بنابر حالت دو ضلع و زاویه بین همنهشت هستند. یعنی:
\(\Delta PHA \cong \Delta PHB\)
در نتیجه \(AP = BP\) .
اگر نقطه ای فاصله اش تا دو سر یک پاره خط به یک اندازه باشد، آنگاه آن نقطه روی عمود منصف پاره خط است.
قضیه 4
نشان دهید که اگر نقطه ای فاصله اش تا دو سر یک پاره خط به یک اندازه باشد، آنگاه آن نقطه روی عمود منصف پاره خط است.
اثبات
پاره خط AB و نقطه P روی آن را در نظر بگیرید؛ به طوری که فاصله P تا دو سر پاره خط AB به یک اندازه باشد. یعنی:
\(AP = BP\)
از نقطه P به AB عمود می کنیم و پای عمود را H می نامیم. داریم:
بنابراین دو مثلث PHA و PHB بنابر حالت وتر و یک ضلع همنهشت هستند. یعنی:
\(\Delta PHA \cong \Delta PHB\)
در نتیجه \(AH = BH\) ، پس P روی عمود منصف AB قرار دارد.
تهیه کننده: پریسا استواری

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم
رسم خط عمود بر یک خط از نقطه ای روی آن
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
رسم خط عمود بر یک خط از نقطه ای روی آن
خط d و نقطه ی M را روی آن در نظر بگیرید.
دایره ای به مرکز M و شعاع دلخواه رسم کنید.
نقاط برخورد را A و B بنامید.
عمود منصف پاره خط AB را رسم کنید.
در این صورت خطی عمود بر خط d رسم کرده ایم که از نقطه M می گذرد.
رسم خط عمود بر یک خط از نقطه ای غیر واقع بر آن
خط d و نقطه ی T را روی آن در نظر بگیرید.
دهانه ی پرگار را بیشتر از فاصله ی T تا خط d باز کرده و دایره ای به مرکز T رسم کنید.
نقاط برخورد را A و B بنامید.
عمود منصف پاره خط AB را رسم کنید.
نقطه T از نقاط A و B به یک فاصله است، بنابراین T روی عمود منصف پاره خط AB و در نتیجه روی خط عمود بر خط d قرار دارد.
رسم خط موازی با یک خط از یک نقطه غیر واقع بر آن
خط d و نقطه p خارج از آن را در نظر بگیرید:
خط عمود بر d و گذرنده از نقطه p را رسم کنید، آن را L می نامیم.
خط عمود بر L و گذرنده از نقطه e را رسم کنید، آن را L می نامیم.
خط L را به عنوان خط مورب گذرنده از دو خط d و e در نظر می گیریم؛ زیرا تمام زوایای حاصل با هم مساوی و برابر \({90^0}\) هستند، بنابراین خط e با خط d موازی است.
تهیه کننده: پریسا استواری
ترسیم لوزی
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
ترسیم لوزی
قبل از روش ترسیم، خواص لوزی را یادآوری می کنیم:
ضلع های روبرو موازی اند.
تمام اضلاع برابرند.
زوایای روبرو دو به دو برابرند.
قطر ها عمود منصف یکدیگرند.
زوایای مجاور مکمل اند.
دارای 2 محور تقارن است.
قطر ها نیمساز زاویه ها هستند.
لوزی با قطرهایی به طول 6 و 4 رسم کنید.
پاره خط AB به طول 6 رسم می کنیم.
عمود منصف AB را رسم می کنیم. نقطه ی برخورد با AB را H می نامیم.
دهانه ی پرگار را به اندازه 2 باز کرده و دایره ای به مرکز H و شعاع 2 می زنیم.
نقاط برخورد با عمود منصف را C و D می نامیم، C و D را به A و B وصل می کنیم.
چون قطر ها بر هم عمود هستند و یکدیگر را نصف می کنند؛ بنابراین چهار ضلعی ABCD یک لوزی است.
تهیه کننده: پریسا استواری
یافتن مرکز دایره
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
یافتن مرکز دایره
قضیه 5
عمود منصف وتر یک دایره از مرکز آن می گذرد.
اثبات
دایره ای به مرکز O و وتر AB در آن در نظر بگیرید. از O به AB عمود می کنیم و نقطه برخورد را H می نامیم.
بنابراین دو مثلث OAH و OHB بنابر حالت وتر و یک ضلع همنهشت هستند. یعنی:
\(\Delta OHA \cong \Delta OHB\)
در نتیجه \(AH = BH\) ، در نتیجه عمود منصف وتر AB از O می گذرد.
پس برای یافتن مرکز یک دایره کافیست:
دو وتر از دایره را که با هم موازی نیستند رسم می کنیم.
عمود منصف های آنها را رسم می کنیم.
چون عمود منصف ها از مرکز دایره می گذرند، بنابراین محل برخورد عمود منصف های دو وتر غیرموازی در دایره، مرکز دایره است.
میدان یک شهر به صورت دایره است. می خواهیم مرکز آن را یافته و در آنجا مجسمه ای قرار می دهیم. به کمک وسایل ترسیم و ترسیم های مقدماتی، مرکز این دایره را بیابید.
می دانیم که مرکز دایره روی عمود منصف های وترهای آن قرار دارد. دو وتر دلخواه AB و CD را می کشیم و عمود منصف های آنها را رسم می کنیم، محل برخورد این عمود منصف ها مرکز دایره را نشان می دهد.
تهیه کننده: پریسا استواری

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم
استدلال
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
استدلال
در احکام و مسائل هندسی همواره به استدلالی نیاز است که درستی یا نادرستی هر یک را نشان می دهد.(اثبات کند) در اینگونه موارد، معمولا به دو صورت با مسأله برخورد می شود.
استدلال استقرایی
در این روش با چندین مشاهده، یک نتیجه گیری کلی انجام می دهیم. یعنی:
استدلال استقرایی رسیدن از جزء به کل است.
مثال
یک انسان دوره ماقبل تاریخ را در نظر بگیرید. او ممکن است بعد از کشف آتش، این تجربیات را داشته باشد:
با حرارت دادن آب، ببینید پس از مدتی آب به بخار تبدیل می شود.
با حرارت دادن یک تکه یخ، آن هم به بخار تبدیل شده است.
و به علت دانش و اطلاعات ناقص، نتیجه گرفته باشد که:
هر شیء با حرارت دیدن، بعد از مدتی به بخار تبدیل می شود.
می دانیم که این نتیجه برای تمام اشیاء صحیح نیست و در نتیجه استدلال استقرایی ممکن است نتایج نادرست حاصل کند.
استدلال استنتاجی
برخورد صحیح با یک حکم این است:
بر اساس نتیجه گیری منطقی بر پایه واقعیت هایی است که درستی آنها را پذیرفته ایم و به آن (استدلال استنتاجی) می گویند. بنابراین استدلال استنتاجی رسیدن از کل به جزء است.
مثال نقض
اگر یک حکم نادرست باشد، کافی است یک مثال بیاوریم که نادرست بودن آن را نشان دهد. به چنین مثالی (مثال نقض) گفته می شود.
1 نشان دهید مجموع زوایای داخلی هر چهار ضلعی محدب \({360^0}\) است.
میدانیم مجموع زوایای داخلی هر مثلث \({180^0}\) است. یک چهارضلعی دلخواه مانند ABCD در نظر می گیریم و دو رأس مقابل آن را به هم وصل می کنیم. مجموع زوایای داخلی چهارضلعی ABCD با مجموع زاویه های داخلی دو مثلث ABD و BCD برابر است.
بنابراین مجموع زاویه های داخلی چهارضلعی ABCD برابر است با \({360^0}\) .
2 برای موارد زیر مثال نقض آورده و آنها را رد کنید.
الف) اگر \({x^2}\rangle 4\) باشد، در این صورت \(x\rangle 2\) است.
عدد \(x = - 3\) را در نظر بگیرید. مشاهده می کنید که \({\left( { - 3} \right)^2} = 9\rangle 4\) صحیح بوده ولی \( - 3\) بزرگتر از 2 نیست و بنابراین حکم نادرست است.
ب) نقطه همرسی ارتفاع های مثلث همیشه درون آن قرار می گیرد.
کافی است مثلثی با یک زاویه ی باز را به عنوان مثال نقض در نظر بگیرید. زیرا نقطه همرسی ارتفاع ها خارج مثلث قرار می گیرد.
تهیه کننده: پریسا استواری
خطوط همرس
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
خطوط همرس
چند خط که همگی در یک نقطه مانند A مشترک باشند را همرس گویند. نقطه A را نقطه همرسی این خط ها می نامیم.
نقطه ی همرسی سه نیمساز زوایای داخلی، نقطه ای چون O درون مثلث است با این خاصیت که:
فاصله O تا سه ضلع مثلث باهم برابر است:
\(OH = OK = OL\)
اگر دهانه ی پرگار را به اندازه ی OH باز کرده و به مرکز O دایره ای رسم کنیم، این دایره از نقاط H، K و L عبور خواهد کرد.
این دایره از داخل مثلث بر هر سه ضلع آن مماس است.
نقطه ی همرسی سه عمودمنصف اضلاع مثلث، نقطه ای چون O درون مثلث است.
اگر دهانه ی پرگار را به اندازه ی OA باز کرده و به مرکز O دایره ای رسم کنیم، این دایره از هر سه رأس مثلث عبور خواهد کرد:
بر خلاف نقطه همرسی نیمسازهای مثلث که همیشه درون مثلث قراردارد، نقطه همرسی ارتفاع ها و عمود منصف های اضلاع ممکن است بیرون مثلث قرار گیرند.
نشان دهید نیمسازهای زوایای داخلی هر مثلث همرس اند.
مثلث دلخواه ABC را در نظر گرفته، نیمسازهای زوایای \(\hat A\) و \(\hat B\) را رسم کرده و نقطه تقاطع آنها را O می نامیم.
همچنین با رسم عمودهایی از O بر اضلاع، فاصله O تا سه ضلع به صورت OH، OK و OL مشخص می شوند.
چون O نیم ساز زاویه \(\hat A\) است، طبق خاصیت نیمساز داریم:
\(OK = OL\)
چون O نیم ساز زاویه \(\hat B\) است، طبق خاصیت نیمساز داریم:
\(OH = OL\)
با مقایسه دو تساوی فوق نتیجه می گیریم که \(OK = OH\) ؛ یعنی فاصله O تا دو ضلع زاویه \(\hat C\) نیز باهم برابر است و در نتیجه:
نقطه O روی نیم ساز \(\hat C\) نیز قرار داشته و سه نیمساز در نقطه O همرس هستند.
تهیه کننده: پریسا استواری
قضیه و گزاره
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
قضیه و گزاره
گزاره
در ریاضیات، به هر ادعا یا خبر که یا (دقیقاً درست) و یا (دقیقاً نادرست) است، یک گزاره گویند.
اگر گزاره فقط شامل یک خبر باشد، به آن یک گزاره ی ساده گوئیم.
مانند: 7 چهارمین عدد اول است، یک گزاره ساده است.
اگر گزاره شامل دو یا چند خبر باشد، به آن گزاره ی (مرکب) گویند.
مانند: عدد 7 چهارمین عدد اول و عدد \(\sqrt 2 \) گنگ است، یک گزاره ی مرکب است.
در برخورد با یک گزاره، باید یکی از دو حالت زیر در نظر گرفته شود:
الف) اگر گزاره درست باشد، باید آن را با استدلال استنتاجی ثابت کنیم که به این استدلال، (برهان) هم گفته می شود.
مانند: همرس بودن ارتفاع ها یا نیمساز های زوایای داخلی مثلث.
در بین احکام درست، برخی از آنها جایگاه خاصی دارند. در هندسه، گزاره هایی که کاربردهای زیادی داشته و برای آنها برهان درستی آورده ایم، (قضیه) نامیده می شوند. بنابراین قضیه گزاره مهمی است که همواره درست است.
ب) هرگاه گزاره نادرست باشد، باید برای آنها مثال نقض ارائه دهیم.
تهیه کننده: پریسا استواری

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم
قضیه و گزاره شرطی
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
قضیه و گزاره شرطی
می توان یک گزاره را به صورت زیر بیان کرد که در اینصورت به آن (گزاره شرطی) گویند.
اگر فرض، آنگاه حکم
اگر یک قضیه را به صورت شرطی بیان کنیم، به آن (قضیه شرطی) گفته می شود.
مثال
قضیه فیثاغورث را به صورت یک گزاره شرطی بنویسید.
اگر مثلث ABC قائم الزاویه باشد و ضلع های AB و AC اضلاع قائمه آن باشند، آنگاه \(B{C^2} = A{B^2} + A{C^2}\)
قضیه 6
اگر در مثلثی دو ضلع نابرابر باشند، زاویه رو به رو به ضلع بزرگتر، بزرگتر است از زاویه رو به رو به ضلع کوچکتر.
اثبات
با توجه به شکل، حکم داده شده به صورت شرطی چنین است:
اگر در مثلث ABC، \(AC\rangle AB\) باشد، آنگاه \(\hat B\rangle \hat C\) است.
چون \(AC\rangle AB\) است، می توان نقطه D را روی ضلع AC طوری انتخاب کرد که \(AB = AD\) باشد.
بنابر انتخاب نقطه D، مثلث ABD متساوی الساقین بوده و در نتیجه \({\hat B_1} = {\hat D_1}\) است. از طرفی زاویه ی \({\hat B_1}\) جزئی از زاویه اصلی \(\hat B\) بوده و در نتیجه \(\hat B\rangle {\hat B_1}\) است. لذا:
\(\begin{array}{l}\hat B\rangle {{\hat B}_1}\\{{\hat B}_1} = {{\hat D}_1}\\ \to \hat B\rangle {{\hat D}_1}\end{array}\)
از طرف دیگر، زاویه ی \({\hat D_1}\) برای مثلث DBC یک زاویه خارجی بوده و از زاویه ی غیر مجاور خود، یعنی \(\hat C\) بزرگتر است. بنابراین:
\(\begin{array}{l}\hat B\rangle {{\hat D}_1}\\{{\hat D}_1}\rangle \hat C\\ \to \hat B\rangle \hat C\end{array}\)
تهیه کننده: پریسا استواری
نقیض گزاره
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
نقیض گزاره
هر گاه در یک گزاره، خبر (حکم) آن را کاملا بر عکس کنیم، نقیض آن بدست می آید.
می توانید برای نقیض کردن گزاره، عبارت چنین نیست که را به ابتدای آن اضافه کنید.
مثال
نقیض گزاره های زیر را بنویسید.
الف امروز هوا گرم است.
چنین نیست که امروز هوا گرم است. (امروز هوا گرم است)
ب a از b بزرگتر است.
چنین نیست که a از b بزرگتر باشد.
برهان خلف
گاهی ارائه استدلال استنتاجی به صورت عادی مشکل یا غیرممکن است. در چنین صورتی، معمولا روش اثبات غیر مستقیم به صورت زیر، کمک بسیار زیادی می کند.
برای استفاده از این روش، طبق گام های زیر عمل می کنیم:
حکم مورد نظر را نادرست در نظر می گیریم؛ یعنی فرض می کنیم نقیض آن درست باشد. به این فرض جدید، (فرض خلف) هم می گویند.
با توجه به فرض مرحله ی قبل و آوردن دلیل مناسب، به یک تناقض با فرض آن قضیه یا مسأله می رسیم.
تیجه می گیریم؛ حکم آن مسئله نمی تواند نادرست باشد و از ابتدا صحیح بوده است.
از یک نقطه غیر واقع بر خط نمی توان بیش از یک عمود بر آن خط رسم کرد.
فرض: نقطه ای مانند A غیر واقع بر خطی مانند d وجود دارد.
حکم: از نقطه A نمی توان بیش از یک عمود بر خط d رسم کرد.
استدلال: با برهان خلف (برهان غیر مستقیم) فرض می کنیم حکم غلط باشد. یعنی فرض می کنیم از نقطه A د عمود بر خط d رسم کرده ایم که مانند شکل، خط d را در نقاط B و C قطع کرده اند. در این صورت مجموع زوایای داخلی مثلث ABC بزرگتر از \({180^0}\) خواهد شد و این غیر ممکن است. پس امکان رسم دو عمود از یک نقطه غیر واقع بر یک خط وجود ندارند. یعنی حکم نمی تواند غلط باشد.
تهیه کننده: پریسا استواری
عکس قضیه شرطی
فصل 1 : ترسیم های هندسی و استدلال
عکس قضیه شرطی
برای نوشتن عکس یک قضیه شرطی، جای فرض و حکم را عوض می کنیم.
توجه کنید:
عکس یک قضیه شرطی ممکن است یک قضیه نباشد، یعنی ممکن است حکمی نادرست شود.
مثال
الف حکم زیر را به صورت شرطی نوشته و تعیین کنید درست است یا نادرست؟
در مثلث قائم الزاویه، وتر بزرگترین ضلع است.
بیان شرطی حکم با استفاده از شکل چنین است:
اگر مثلث ABC قائم الزاویه باشد \(\hat A = {90^0}\) ، آنگاه وتر BC از دو ضلع AB و AC بزرگ تر است.
ب عکس حکم فوق را نوشته و مشخص کنید درست است یا نادرست؟
اگر در مثلث ABC ضلع BC از AB و AC بزرگتر باشد، آنگاه مثلث ABC قائم الزاویه است.
این گزاره نادرست است و می توانیم برای آن مثال نقض بیاوریم:
قضیه دو شرطی
هرگاه عکس یک قضیه شرطی همواره درست باشد، آن قضیه را می توان به صورت دو شرطی بیان کرد.
فرض اگر و فقط اگر حکم
1 قضیه فیثاغورث را به صورت یک قضیه دو شرطی بنویسید.
مثلث ABC قائم الزاویه است، اگر و فقط اگر \(B{C^2} = A{B^2} + A{C^2}\) .
2 عکس قضیه زیر را بنویسید.
اگر در یک چهار ضلعی متوازی الاضلاع باشد، آنگاه قطرهایش یکدیگر را نصف می کنند.
اگر در یک چهارضلعی قطرها یکدیگر را نصف کنند، آنگاه آن چهارضلعی متوازی الاضلاع است.
تهیه کننده: پریسا استواری

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم
نسبت و تناسب
فصل 2 : قضیۀ تالس، تشابه و کاربردهای آن
نسبت و تناسب
نسبت عدد a به عدد \(b \ne 0\) عبارت است از کسر \(\frac{a}{b}\) .
تساوی بین دو نسبت \(\frac{a}{b}\) و \(\frac{c}{d}\) یک تناسب نامیده می شود: \(\frac{a}{b} = \frac{c}{d}\)
مثال
در تناسب های زیر، مقدار x و y را بیابید.
الف\(\frac{x}{{x + 2}} = \frac{3}{4}\)
\(4x = 3x + 6 \Rightarrow x = 6\)
ب\(\frac{3}{y} = \frac{y}{{27}}\)
\({y^2} = 3 \times 27 = 81 \Rightarrow y = \pm 9\)
در تناسب \(\frac{a}{b} = \frac{b}{c}\) ، عدد b میانگین هندسی دو عدد a و c نامیده می شود و مقدار آن از رابطه ی \({b^2} = ac\) به دست می آید.
مثال
میانگین هندسی دو عدد 4 و 25 را بیابید.
\({b^2} = 25 \times 4 = 100 \Rightarrow b = \pm 10\)
در هر مثلث، نسبت اندازه های هر دو ضلع، با عکس نسبت ارتفاع های وارد بر آن ها برابر است.
ویژگی های تناسب
1) در تناسب \(\frac{a}{b} = \frac{c}{d}\) با عمل طرفین-وسطین تساوی \(ad = bc\) را خواهیم داشت.
2) در تناسب \(\frac{a}{b} = \frac{c}{d}\) می توان کسر ها را معکوس کرد و تناسب \(\frac{b}{a} = \frac{d}{c}\) را به دست آورد.
3) در تناسب \(\frac{a}{b} = \frac{c}{d}\) می توان جای دو جمله ی میانی را عوض کرد و تناسب \(\frac{a}{c} = \frac{b}{d}\) را به دست آورد.
4) در تناسب \(\frac{a}{b} = \frac{c}{d}\) می توان در ترکیب صورت تناسب \(\frac{{a + b}}{b} = \frac{{c + d}}{d}\) و در ترکیب مخرج تناسب \(\frac{a}{{b + a}} = \frac{c}{{d + c}}\) می توان بدست آورد.
5) در تناسب \(\frac{a}{b} = \frac{c}{d}\) می توان در تفضیل صورت تناسب \(\frac{{a - b}}{b} = \frac{{c - d}}{d}\) و در ترکیب مخرج تناسب \(\frac{a}{{b - a}} = \frac{c}{{d - c}}\) می توان بدست آورد.
6) \(\begin{array}{l}\frac{a}{b} = \frac{c}{d}\\\frac{c}{d} = \frac{e}{f}\\ \Rightarrow \frac{a}{b} = \frac{c}{d} = \frac{e}{f}\end{array}\)
7) \(\begin{array}{l}\frac{a}{b} = \frac{c}{d} = \frac{e}{f} = k\\ \Rightarrow \frac{{a + c}}{{b + d}} = k{\rm{ }},{\rm{ }}\frac{{a + c + e}}{{b + d + f}} = k\end{array}\)
مثال
اگر \(\frac{a}{{a'}} = \frac{b}{{b'}} = \frac{c}{{c'}} = 5\) باشد، مقدار \(\frac{{2a + 3b - 4c}}{{2a' + 3b' - 4c'}}\) را بیابید.
\(\begin{array}{l}\frac{a}{{a'}} = \frac{b}{{b'}} = \frac{c}{{c'}} = 5 \Rightarrow \frac{{2a}}{{2a'}} = \frac{{3b}}{{3b'}} = \frac{{ - 4c}}{{ - 4c'}} = 5\\\\ \Rightarrow \frac{{2a + 3b - 4c}}{{2a' + 3b' - 4c'}} = 5\end{array}\)
1 هر گاه اندازه های ارتفاع های دو مثلث برابر باشند، نسبت مساحت های آن ها برابر است با نسبت قاعده های نظیر آن ارتفاع ها.
2 اگر دو مثلث یک راس مشترک داشته باشند و قاعده ی مقابل به این راس در دو مثلث روی یک خط راست قرار داشته باشد، نسبت مساحت های آن ها برابر است با نسبت قاعده های آن ها.
3 اگر دو مثلث، قاعده ی مشترکی داشته باشند و راس های رو به روی این قاعده ی مشترک، روی یک خط موازی این قاعده باشند، مثلث ها هم مساحت اند.
1 اگر \(\frac{x}{2} = \frac{y}{3} = \frac{z}{6} = \frac{3}{5}\) باشد، حاصل \(x + y + z\) را به دست آورید.
\(\begin{array}{l}\frac{x}{2} = \frac{y}{3} = \frac{z}{6} = \frac{3}{5} \Rightarrow \frac{{x + y + z}}{{2 + 3 + 6}} = \frac{3}{5}\\\\ \Rightarrow x + y + z = \frac{{3 \times 11}}{5} = \frac{{33}}{5}\end{array}\)
2 طول پاره خطی را به دست آورید که واسطه ی هندسی بین دو پاره خط به طول های 8 و 10 سانتی متر است.
\({b^2} = 8 \times 10 = 80 \Rightarrow b = \sqrt {80} \Rightarrow b = 4\sqrt 5 \)
3 طول های اضلاع مثلثی 4 و 6 و 8 سانتی متر هستند و بلند ترین ارتفاع آن \(\frac{{3\sqrt {15} }}{2}\) سانتی متر است. طول های دو ارتفاع دیگر مثلث را به دست آورید.
بلند ترین ارتفاع بر کوتاه ترین ضلع وارد می شود:
\(\begin{array}{l}S = \frac{1}{2} \times 4 \times \frac{{3\sqrt {15} }}{2} = \frac{1}{2} \times 6 \times {h_2} \Rightarrow {h_2} = \sqrt {15} \\\\\frac{1}{2} \times 6 \times \sqrt {15} = \frac{1}{2} \times 8 \times {h_3} \Rightarrow {h_3} = \frac{{6\sqrt {15} }}{8} = \frac{{3\sqrt {15} }}{4}\end{array}\)
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی
قضیه تالس
فصل 2 : قضیۀ تالس، تشابه و کاربردهای آن
قضیه تالس
در مثلث ABC شکل مقابل، اگر پاره خط DE موازی BC رسم شود، آنگاه پاره خط های ایجاد شده روی AB و AC با یکدیگر متناسب اند:
فرض: \(DE\parallel BC\)
حکم: \(\frac{{AD}}{{DB}} = \frac{{AE}}{{EC}}\) جزء به جزء
اثبات
مرحله اول: از E به B وصل می کنیم:
\(1)\frac{{{S_{ADE}}}}{{{S_{BDE}}}} = \frac{{\frac{1}{2}EH \times AD}}{{\frac{1}{2}EH \times DB}} = \frac{{AD}}{{DB}}\)
مرحله دوم: از D به C وصل می کنیم:
\(2)\frac{{{S_{ADE}}}}{{{S_{CDE}}}} = \frac{{\frac{1}{2}DH' \times AE}}{{\frac{1}{2}DH' \times EC}} = \frac{{AE}}{{EC}}\)
مرحله سوم: حال باید نشان دهیم \({S_{BDE}} = {S_{CDE}}\)
\(\begin{array}{l}3){S_{BDE}} = \frac{1}{2}DE \times BM\\\\ \Rightarrow {S_{CDE}} = \frac{1}{2}DE \times CN \Rightarrow BM = CN \Rightarrow {S_{BDE}} = {S_{CDE}}\end{array}\)
در نتیجه:
\(\begin{array}{l}1,2,3 \Rightarrow \frac{{{S_{ADE}}}}{{{S_{BDE}}}} = \frac{{AD}}{{DB}}\\\\ \Rightarrow \frac{{{S_{ADE}}}}{{{S_{CDE}}}} = \frac{{AE}}{{EC}} \Rightarrow \frac{{AD}}{{DB}} = \frac{{AE}}{{EC}}\end{array}\)
جزء به کل از بالا:
\(\frac{{AD}}{{DB}} = \frac{{AE}}{{EC}} \Rightarrow \frac{{AD}}{{DB + AD}} = \frac{{AE}}{{EC + AE}} \Rightarrow \frac{{AD}}{{AB}} = \frac{{AE}}{{AC}}\)
تعمیم قضیه تالس
\(\frac{{AD}}{{AB}} = \frac{{AE}}{{AC}} = \frac{{DE}}{{BC}}\)
برهان: مطابق شکل زیر، از نقطه E، پاره خط EF را موزی AB رسم می کنیم:
\(\begin{array}{l}DE\parallel BF\\\\DB\parallel EF\\\\ \Rightarrow DEFB \Rightarrow DE = BF\\\\EF\parallel AB \Rightarrow \frac{{BF}}{{BC}} = \frac{{AE}}{{AC}} \Rightarrow \frac{{DE}}{{BC}} = \frac{{AE}}{{AC}}\end{array}\)
عکس قضیه تالس
در مثلث ABC، اگر نقاط M و N روی اضلاع AB و AC طوری انتخاب شوند که تناسب \(\frac{{AM}}{{AB}} = \frac{{AN}}{{AC}}\) برقرار باشد، آنگاه \(MN\parallel BC\) است.
اثبات با برهان خلف
فرض می کنیم MN موازی BC نیست، پس پاره خطی مانند \(MN'\) موازی BC وجود دارد:
\(MN'\parallel BC \Rightarrow \frac{{AM}}{{AB}} = \frac{{AN'}}{{AC}} \Rightarrow \frac{{AM}}{{AB}} = \frac{{AN}}{{AC}} \Rightarrow AN' = AN\)
که این غیر ممکن است؛ پس فرض خلف (نقیض حکم) نادرست بوده و درستی حکم یعنی موازی بودن MN با BC ثابت می شود.
مثال
ثابت کنید پاره خطی که وسط های دو ضلع مثلث را به هم وصل می کند، موازی و نصف ضلع سوم است.
فرض: \(AE = EB,AF = FC\)
حکم: \(EF\parallel BC, EF = \frac{{BC}}{2}\)
آنگاه طبق عکس تالس:
\(\begin{array}{l}\frac{{AE}}{{EB}} = \frac{{AF}}{{FC}} = 1 \Rightarrow EF\parallel BC\\\\EF\parallel BC \Rightarrow \frac{{EF}}{{BC}} = \frac{{AE}}{{AB}}\\\\ \Rightarrow \frac{{EF}}{{BC}} = \frac{1}{2} \Rightarrow EF = \frac{{BC}}{2}\end{array}\)
1 در شکل زیر \(DE\parallel BC\) است. با توجه به اندازه ی پاره خط ها طول های DE و AB را به دست آورید.
\(\begin{array}{l}\frac{{AE}}{{AC}} = \frac{{AD}}{{AB}} = \frac{{DE}}{{BC}} \Rightarrow \frac{1}{{1/5}} = \frac{2}{{AB}} = \frac{{DE}}{4}\\\\ \Rightarrow DE = \frac{4}{{1/5}} \Rightarrow DE = \frac{8}{3} \Rightarrow AB = 3\end{array}\)
2 ثابت کنید \(A{F^2} = AE \times AC\) . (AF میانگین هندسی AE و AC است.)
\(\begin{array}{l}A\mathop B\limits^\Delta F:\frac{{AD}}{{AB}} = \frac{{AE}}{{AF}}\\\\A\mathop B\limits^\Delta C:\frac{{AD}}{{AB}} = \frac{{AF}}{{AC}}\\\\ \Rightarrow \frac{{AE}}{{AF}} = \frac{{AF}}{{AC}} \Rightarrow A{F^2} = AE \times AC\end{array}\)
3 در شکل زیر می دانیم \(AB\parallel A'B'\) و \(BC\parallel B'C'\) است. با استفاده از قضیه تالس و عکس آن ثابت کنید: \(AC\parallel A'C'\)
\(\begin{array}{l}O\mathop {A'}\limits^\Delta B':AB\parallel A'B' \Rightarrow \frac{{OA}}{{AA'}} = \frac{{OB}}{{BB'}}\\\\O\mathop {B'}\limits^\Delta C':BC\parallel B'C' \Rightarrow \frac{{OC}}{{CC'}} = \frac{{OB}}{{BB'}}\\\\ \Rightarrow \frac{{OA}}{{AA'}} = \frac{{OC}}{{CC'}} \Rightarrow O\mathop {A'}\limits^\Delta C':AC\parallel A'C'\end{array}\)
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی
تشابه
فصل 2 : قضیۀ تالس، تشابه و کاربردهای آن
تشابه
دو چند ضلعی را متشابه گوییم هرگاه زوایای نظیرشان باهم برابر بوده و اضلاع نظیرشان باهم متناسب باشند.
1 دو n ضلعی منتظم همواره با یکدیگر متشابه اند.
2 دو مستطیل زاویه هایشان همواره برابر است؛ لذا اگر نسبت طول به عرض شان نیز برابر باشد، متشابه اند.
3 دو لوزی اضلاع شان همواره متناسب است، پس اگر یک زاویه ی برابر داشته باشند، متشابه اند.
مثلث های متشابه
هر گاه زوایای دو مثلث نظیر به نظیر با هم برابر و اضلاع نظیر، متناسب باشند، دو مثلث متشابه اند.
\(\begin{array}{l}\hat A = \hat A'\\\hat B = \hat B'\\\hat C = \hat C'\\\frac{{AB}}{{A'B'}} = \frac{{AC}}{{A'C'}} = \frac{{BC}}{{B'C'}} = k \Leftrightarrow A\mathop B\limits^\Delta C \sim A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\end{array}\)
K را نسبت تشابه دو مثلث می نامیم.
قضیه ی اساسی تشابه مثلث ها
اگر خط راستی موازی یکی از اضلاع مثلثی، دو ضلع دیگر را در دو نقطه قطع کند، مثلثی با آنها تشکیل می دهد که با مثلث اصلی متشابه است.
\(\begin{array}{l}MN\parallel BC \Rightarrow A\mathop M\limits^\Delta N \sim A\mathop B\limits^\Delta C\\\\MN\parallel BC \Rightarrow \\\\1)\hat M = \hat B\\\\2)\hat N = \hat C\\\\3)MN\parallel BC \Rightarrow \frac{{AM}}{{AB}} = \frac{{AN}}{{AC}} = \frac{{MN}}{{BC}}\\\\1,2,3 \Rightarrow A\mathop M\limits^\Delta N \sim A\mathop B\limits^\Delta C\end{array}\)
حال با توجه به قضیه ی اساسی تشابه مثلث ها، سه حالت مختلف تشابه مثلث ها را بیان می کنیم. راهبرد اصلی ما برای اثبات این سه قضیه این ایست که روی ضلع های AB و AC، پاره خط های MN و AN را به ترتیب به اندازه ی \(A'B'\) و \(A'C'\) جدا کرده و ثابت می کنیم که MN موازی BC است.
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم
حالات تشابه دو مثلث
فصل 2 : قضیۀ تالس، تشابه و کاربردهای آن
حالات تشابه دو مثلث
1) هر گاه دو زاویه از مثلثی با دو زاویه از مثلث دیگر برابر باشند، دو مثلث متشابه اند.
\(\begin{array}{l}\hat B = \hat B'\\\\\hat C = \hat C'\\\\ \to A\mathop B\limits^\Delta C \sim A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\end{array}\)
اثبات
روی ضلع های AB و AC، پاره خط های MN و AN را به ترتیب به اندازه ی \(A'B'\) و \(A'C'\) جدا می کنیم:
\(\begin{array}{l}1)\hat A + \hat B + \hat C = 180\\\\\hat A + \hat B + \hat C = 180\\\\ \Rightarrow B = B'{\rm{\ ,\ }}C = C' \to \hat A = \hat A'\\\\2)AM = A'B'\\\\\hat A = \hat A'\\\\AN = A'C'\\\\ \Rightarrow A\mathop M\limits^\Delta N \cong A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\\\\3)A\mathop M\limits^\Delta N \cong A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\\\\\hat M = \hat B'\\\\\hat N = \hat C'\\\\MN = B'C'.\\\\\hat B = \hat B'\\\\\hat M = \hat B' \Rightarrow MN\parallel BC\\\\A\mathop M\limits^\Delta N \sim A\mathop B\limits^\Delta C \Rightarrow A'\mathop {B'}\limits^\Delta C' \sim A\mathop B\limits^\Delta C\end{array}\)
2) هر گاه دو ضلع از مثلثی با دو ضلع از مثلث دیگر متناسب و زاویه ی بین این دو ضلع در دو مثلث برابر باشد، دو مثلث متشابه اند.
\(\begin{array}{l}\hat A = \hat A'\\\\\frac{{A'B'}}{{AB}} = \frac{{A'C'}}{{AC}}\\\\ \Rightarrow A\mathop B\limits^\Delta C \sim A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\end{array}\)
اثبات
روی ضلع های AB و AC، پاره خط های AM و AN را به ترتیب به اندازه ی \(A'B'\) و \(A'C'\) جدا می کنیم:
\(\begin{array}{l}1)AM = A'B'\\\\\hat A = \hat A'\\\\AN = A'C'\\\\ \to A\mathop M\limits^\Delta N \cong A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\\\\\frac{{A'B'}}{{AB}} = \frac{{A'C'}}{{AC}} \Rightarrow \frac{{AM}}{{AB}} = \frac{{AN}}{{AC}} \Rightarrow MN\parallel BC\\\\A\mathop M\limits^\Delta N \sim A\mathop B\limits^\Delta C \Rightarrow A'\mathop {B'}\limits^\Delta C' \sim A\mathop B\limits^\Delta C\end{array}\)
3) هر گاه اضلاع دو مثلث نظیر به نظیر متناسب باشند، دو مثلث متشابه اند.
\(\frac{{A'B'}}{{AB}} = \frac{{A'C'}}{{AC}} = \frac{{B'C'}}{{BC}} \Rightarrow A\mathop B\limits^\Delta C \sim A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\)
اثبات
روی ضلع های AB و AC، پاره خط های AM و AN را به ترتیب به اندازه ی \(A'B'\) و \(A'C'\) جدا می کنیم:
\(\begin{array}{l}\frac{{A'B'}}{{AB}} = \frac{{A'C'}}{{AC}} \Rightarrow \frac{{AM}}{{AB}} = \frac{{AN}}{{AC}} \Rightarrow MN\parallel BC\\\\1)A\mathop M\limits^\Delta N \sim A\mathop B\limits^\Delta C\\\\A\mathop B\limits^\Delta C:MN\parallel BC \Rightarrow \frac{{AM}}{{AB}} = \frac{{AN}}{{AC}} = \frac{{MN}}{{BC}}\\\\ \Rightarrow MN = B'C'\\\\ \Rightarrow MN = B'C'{\rm{ }},{\rm{ }}AM = A'B'{\rm{\,}},{\rm{ }}AN = A'C'\\\\2)A\mathop M\limits^\Delta N \cong A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\\\\1{\rm{ \,,\ }}2 \Rightarrow A'\mathop {B'}\limits^\Delta C' \sim A\mathop B\limits^\Delta C\end{array}\)
در دو مثلث متشابه، ضلع های متناسب، رو به رو به زاویه های برابرند.
1 دو مثلث زیر متشابه اند. \(a + b\) را بدست آورید.
\(\frac{8}{a} = \frac{{10}}{5} = \frac{b}{6} \Rightarrow a = 4 \ ,b = 12 \Rightarrow a + b = 16\)
2 در شکل زیر، ABCD ذوزنقه است. طول قاعده ی CD را به دست آورید.
\(\begin{array}{l}BC = BD \Rightarrow {{\hat D}_2} = \hat C\\\\AB = AD \Rightarrow {{\hat B}_1} = {{\hat D}_1}\\\\AB\parallel DC\ , \ BD \Rightarrow {{\hat B}_1} = {{\hat D}_2}\\\\ \Rightarrow {{\hat B}_1} = \hat C = {{\hat D}_1} = {{\hat D}_2} \Rightarrow B\mathop C\limits^\Delta D \sim A\mathop B\limits^\Delta D\\\\\frac{{AB}}{{BD}} = \frac{{AD}}{{BC}} = \frac{{BD}}{{DC}} \to \frac{4}{6} = \frac{4}{6} = \frac{6}{{DC}} \Rightarrow 4DC = 36\\\\ \Rightarrow DC = 9\end{array}\)
3 توضیح دهید چرا \(\Delta ABC \cong \Delta A'B'C'\) و نتیجه بگیرید \(\hat A = {90^0}\) .
\(\begin{array}{l}A'B' = AB = c\\\\A'C' = AC = b\\\\B'C' = BC = a\\\\ \Rightarrow A'\mathop {B'}\limits^\Delta C' \cong A\mathop B\limits^\Delta C \Rightarrow \hat A = \hat A' \Rightarrow \hat A = {90^0}\end{array}\)
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی
کاربرد های تشابه
فصل 2 : قضیۀ تالس، تشابه و کاربردهای آن
قضیه نیم ساز های زوایای داخلی
در هر مثلث، نیم ساز داخلی هر زاویه، ضلع مقابلش را به نسبت اضلاع زاویه تقسیم می کند:
حکم: \(\frac{{BD}}{{CD}} = \frac{{AB}}{{AC}}\)
برهان خلف: از C خطی موازی AD رسم می کنیم تا امتداد AB را در E قطع کند:
\(\begin{array}{l}1)AD\parallel CE \Rightarrow {{\hat A}_1} = \hat E \ ,{{\hat A}_2} = {{\hat C}_1}\\\\ \Rightarrow {{\hat A}_1} = {{\hat A}_2} \Rightarrow {{\hat C}_1} = \hat E \Rightarrow AC = AE\\\\B\mathop C\limits^\Delta E:AD\parallel CE \Rightarrow \frac{{BD}}{{DC}} = \frac{{BA}}{{AE}} \Rightarrow \frac{{BD}}{{CD}} = \frac{{AB}}{{AC}}\end{array}\)
نسبت به ارتفاع ها
در دو مثلث متشابه، نسبت ارتفاع های نظیر برابر با نسبت تشابه است.
فرض: \(A\mathop B\limits^\Delta C \sim A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\)
حکم: \(\frac{{AH}}{{A'H'}} = k\)
\(\begin{array}{l}\hat H = \hat H' = {90^0}\\\hat C = \hat C'\\ \to \Delta ACH \sim \Delta A'C'H' \to \frac{{AH}}{{A'H'}} = \frac{{AC}}{{A'C'}} = \frac{{CH}}{{C'H'}} \to \frac{{AH}}{{A'H'}} = k\end{array}\)
نسبت نیم ساز ها
در دو مثلث متشابه، نسبت نیم ساز های نظیر برابر با نسبت تشابه است.
فرض: \(A\mathop B\limits^\Delta C \sim A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\)
حکم: \(\frac{{AD}}{{A'D'}} = k\)
طبق فرض: \(\hat A = \hat A' \Rightarrow {\hat A_2} = {\hat A'_2}\)
\(\begin{array}{l}{{\hat A}_2} = {{\hat A'}_2}\\\\\hat C = \hat C'\\\\ \Rightarrow A\mathop C\limits^\Delta D \sim A'\mathop {C'}\limits^\Delta D' \Rightarrow \frac{{AD}}{{A'D'}} = \frac{{AC}}{{A'C'}} = \frac{{CD}}{{C'D'}}\\\\ \Rightarrow \frac{{AD}}{{A'D'}} = k\end{array}\)
نسبت میانه ها
در دو مثلث متشابه، نسبت میانه های نظیر برابر با نسبت تشابه است.
فرض: \(A\mathop B\limits^\Delta C \sim A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\)
حکم: \(\frac{{AM}}{{A'M'}} = k\)
طبق فرض: \(\frac{{BC}}{{B'C'}} = k \Rightarrow \frac{{CM}}{{C'M'}} = k\)
\(\begin{array}{l}\frac{{AC}}{{A'C'}} = \frac{{CM}}{{C'M'}} = k\\\\\hat C = \hat C'\\\\ \Rightarrow A\mathop C\limits^\Delta M \sim A'\mathop {C'}\limits^\Delta M' \Rightarrow \frac{{AM}}{{A'M'}} = \frac{{AC}}{{A'C'}} = \frac{{CM}}{{C'M'}} \Rightarrow \frac{{AM}}{{A'M'}} = k\end{array}\)
نسبت محیط ها
در دو مثلث متشابه، نسبت محیط ها برابر با نسبت تشابه است.
فرض: \(A\mathop B\limits^\Delta C \sim A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\)
حکم: \(\frac{P}{{P'}} = k\)
\(\frac{{AB}}{{A'B'}} = \frac{{AC}}{{A'C'}} = \frac{{BC}}{{B'C'}} = k \Rightarrow \frac{{AB + AC + BC}}{{A'B' + A'C' + B'C'}} = k \Rightarrow \frac{P}{{P'}} = k\)
نسبت مساحت ها
در دو مثلث متشابه، نسبت مساحت ها برابر با توان دوم نسبت تشابه است.
فرض: \(A\mathop B\limits^\Delta C \sim A'\mathop {B'}\limits^\Delta C'\)
حکم: \(\frac{S}{{S'}} = {K^2}\)
\(\frac{S}{{S'}} = \frac{{\frac{1}{2} \times a \times h}}{{\frac{1}{2} \times a' \times h'}} = \frac{a}{{a'}} \times \frac{h}{{h'}} = {k^2} \Rightarrow \frac{S}{{S'}} = {k^2}\)
روابط فوق را به صورت زیر در یک رابطه جمع می کنیم:
\(\frac{a}{{a'}} = \frac{b}{{b'}} = \frac{c}{{c'}} = \frac{P}{{P'}} = \frac{h}{{h'}} = \frac{d}{{d'}} = \frac{m}{{m'}} = \sqrt {\frac{S}{{S'}}} = k\)
روابطی که در بالا در مورد مثلث های متشابه مطرح شد را می توان در مورد هر دو چند ضلعی متشابه نیز مطرح کرد.
1 اندازه ی محیط های دو مثلث متشابه 25 و 45 است. اگر مساحت این دو مثلث کوچک تر 50 باشد، مساحت مثلث بزرگتر را به دست بیاورید؟
\(\frac{P}{{P'}} = \sqrt {\frac{S}{{S'}}} \Rightarrow \frac{{25}}{{45}} = \sqrt {\frac{{50}}{{S'}}} \Rightarrow \frac{5}{9} = \sqrt {\frac{{50}}{{S'}}} \Rightarrow \frac{{25}}{{81}} = \frac{{50}}{{S'}} \Rightarrow S' = 2 \times 81 \Rightarrow S' = 162\)
2 در مثلث ABC شکل زیر، وسط BC و MP و MQ نیم ساز های زوایای AMC و AMB هستند. ثابت کنید: \(PQ\parallel BC\) .
\(\begin{array}{l}A\mathop B\limits^\Delta M:MQ \Rightarrow \frac{{AB}}{{QB}} = \frac{{MA}}{{MB}}\\\\A\mathop C\limits^\Delta M:MP \Rightarrow \frac{{AP}}{{PC}} = \frac{{MA}}{{MC}}\\\\ \Rightarrow \frac{{AQ}}{{QB}} = \frac{{AP}}{{PC}} \Rightarrow PQ\parallel BC\end{array}\)
3 در شکل زیر، AD نیم ساز زاویه ی A است و عمود های DH و \(DH'\) نیز رسم شده اند.
با در نظر گرفتن BD و CD به عنوان قاعده، نسبت \(\frac{{{S_{ABD}}}}{{{S_{ACD}}}}\) را بنویسید.
\(\frac{{{S_{ABD}}}}{{{S_{ACD}}}} = \frac{{\frac{1}{2} \times h \times BD}}{{\frac{1}{2} \times h \times CD}} \Rightarrow \frac{{{S_{ABD}}}}{{{S_{ACD}}}} = \frac{{BD}}{{CD}}\)
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی
چند ضلعی
فصل 3 : چند ضلعی ها
چند ضلعی
چند ضلعی، شکلی است که از اجتماع حداقل سه پاره خط تشکیل شده باشد؛ به طوری که:
- هر پاره خط، دقیقا دو پاره خط دیگر را در نقاط انتهایی خودش قطع کند.
- هر دو پاره خط متوالی که در یک انتها مشترک اند، روی یک خط نباشند.
چند ضلعی محدب و مقعر
چند ضلعی را محدب گوییم هر گاه با در نظر گرفتن خط شامل هر ضلع آن بقیه نقاط چند ضلعی در یک طرف آن خط واقع شوند. (به بیان ساده تر، زاویه ی بزرگتر از \({180^0}\) در چند ضلعی وجود نداشته باشد.)
هر چند ضلعی را که محدب نباشد، مقعر می نامند.
قطر در چند ضلعی ها
در هر n ضلعی، هر پاره خط را که دو انتهای آن، دو راس غیر مجاور باشند، قطر می نامیم.
از هر راس یک n ضلعی محدب، قطر می توان رسم کرد (خود راس و دو راس کناری آن که با ضلع به هم متصل اند، کم می شوند)؛ لذا تعداد کل قطر های هر n ضلعی محدب از رابطه ی \(\frac{{n\left( {n - 3} \right)}}{2}\) محاسبه می شود.
اگر به تعداد اضلاع یک n ضلعی محدب، یک ضلع اضافه شود، به تعداد اقطار، \(\left( {n - 1} \right)\) قطر اضافه می شود.
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم
چهارضلعی ها
فصل 3 : چند ضلعی ها
چهارضلعی ها
1) متوازی الاضلاع
متوازی الاضلاع چهار ضلعی است که اضلاع رو به روی آن دو به دو موازی اند.
قضیه 1
در هر متوازی الاضلاع، اضلاع رو به رو با هم برابرند.
فرض: \(\begin{array}{l}AB\parallel DC\\AD\parallel BC\end{array}\)
حکم: \(\begin{array}{l}AB = DC\\AD = BC\end{array}\)
برهان: قطر BD را رسم می کنیم:
\(\begin{array}{l}{{\hat B}_1} = {{\hat D}_1}\\\\BD = BD\\\\{{\hat B}_2} = {{\hat D}_2}\\\\ \Rightarrow A\mathop B\limits^\Delta D \cong B\mathop C\limits^\Delta D \Rightarrow AB = DC \ , \ AD = BC\end{array}\)
عکس قضیه 1
اگر در یک چهارضلعی، اضلاع رو به رو باهم برابر باشند، آنگاه چهارضلعی، متوازی الاضلاع است.
فرض: \(\begin{array}{l}AB = DC\\AD = BC\end{array}\)
حکم: \(\begin{array}{l}AB\parallel DC\\AD\parallel BC\end{array}\)
\(\begin{array}{l}AB = DC\\\\AD = BC\\\\BD = BD\\\\ \Rightarrow A\mathop B\limits^\Delta D \cong B\mathop C\limits^\Delta D\\\\ \Rightarrow {{\hat B}_1} = {{\hat D}_1} \Rightarrow AB\parallel DC\\\\ \Rightarrow {{\hat B}_2} = {{\hat D}_2} \Rightarrow AD\parallel BC\end{array}\)
قضیه 2
در هر متوازی الاضلاع، زوایای مجاور مکمل اند.
حکم: \(A + B = B + C = C + D = A + D = {180^0}\)
\(\begin{array}{l}AB\parallel CD \Rightarrow \hat C = {{\hat B}_2}\\\\\hat B \Rightarrow {B_1} + {B_2} = {180^0}\\\\ \Rightarrow {{\hat B}_1} + {{\hat C}_1} = {180^0}\end{array}\)
مابقی تساوی ها نیز به همین ترتیب ثابت می شوند.
عکس قضیه 2
اگر در یک چهارضلعی، هر دو زاویه ی مجاور مکمل باشند، آنگاه چهارضلعی، متوازی الاضلاع است.
\(\begin{array}{l}{{\hat B}_1} + {{\hat C}_1} = {180^0}\\\\{{\hat B}_1} + {{\hat B}_2} = {180^0}\\\\ \Rightarrow {{\hat B}_2} = {{\hat C}_1} \Rightarrow AB\parallel CD\end{array}\)
\(AD\parallel BC\) به همین ترتیب ثابت می شود
قضیه 3
در هر متوازی الاضلاع، زوایای مقابل برابرند.
حکم: \(\begin{array}{l}\hat A = \hat C\\\hat B = \hat D\end{array}\)
از همنهشتی قضیه 1 داریم:
\(\begin{array}{l}{{\hat B}_1} = {{\hat D}_1}\\\\{{\hat B}_2} = {{\hat D}_2}\\\\ \Rightarrow \hat B = \hat D \ , \ \hat A = \hat C\end{array}\)
عکس قضیه 3
اگر در یک چهارضلعی، هر دو زاویه ی مقابل برابر باشند، آنگاه چهارضلعی، متوازی الاضلاع است.
\(\begin{array}{l}\hat A = \hat B = \hat C = \hat D = {360^0} \Rightarrow 2\hat B + 2\hat C = {360^0}\\ \Rightarrow \hat B + \hat C = {180^0}\end{array}\)
از اثبات بالا نتیجه میگیریم که چهارضلعی ABCD متوازی الاضلاع است.
قضیه 4
در هر متوازی الاضلاع، قطر ها منصف یکدیگرند.
حکم: \(\begin{array}{l}OA = OC\\OB = OD\end{array}\)
\(\begin{array}{l}{{\hat B}_1} = {{\hat D}_1}\\\\AB = CD\\\\{{\hat A}_1} = {{\hat C}_1}\\\\ \Rightarrow A\mathop O\limits^\Delta B \simeq C\mathop O\limits^\Delta D \Rightarrow OA = OC\ ,\ OB = OD\end{array}\)
عکس قضیه 4
اگر در یک چهارضلعی، قطر ها منصف یکدیگر باشند، آنگاه چهارضلعی، متوازی الاضلاع است.
\(\begin{array}{l}OA = OC\\\\{{\hat O}_1} = {{\hat O}_2}\\\\OB = OD\\\\ \Rightarrow A\mathop O\limits^\Delta B \cong C\mathop O\limits^\Delta D \Rightarrow {B_1} = {D_1} \Rightarrow AB\parallel DC\end{array}\)
سایر اثبات ها نیز همانند بالا اثبات می شود.
1 ثابت کنید هر چهارضلعی که دو ضلع مقابل آن موازی و مساوی باشد، متوازی الاضلاع است.
فرض: \(AB = CD\)
حکم: \(ABDC \Rightarrow AD\parallel BC\)
\(\begin{array}{l}AB = CD\\\\{{\hat B}_1} = {{\hat D}_1}\\\\BD = BD\\\\ \Rightarrow A\mathop B\limits^\Delta D \cong B\mathop C\limits^\Delta D \Rightarrow {{\hat B}_2} = {{\hat D}_2} \Rightarrow AD\parallel BC \Rightarrow ABCD\end{array}\)
2 رابطه ای برای محیط متوازی الاضلاع به دست آورید.
\(\begin{array}{l}MN = PQ = \frac{1}{2}BD\\\\NP = MQ = \frac{1}{2}AC\\\\{P_{MNPQ}} = AC + BD\end{array}\)
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی
مستطیل
فصل 3 : چند ضلعی ها
مستطیل
مستطیل، متوازی الاضلاعی است که یک زاویه ی 90 درجه دارد.
قضیه 5
در هر مستطیل، دو قطر باهم برابر و منصف یکدیگرند.
قضیه 6
متوازی الاضلاعی که دو قطر برابر دارد، مستطیل است.
فرض: \(\begin{array}{l}ABCD\\AC = BD\end{array}\)
حکم: ABCD مستطیل است.
\(\begin{array}{l}DC = DC\\\\AD = BC\\\\AC = BD\\\\ \Rightarrow A\mathop D\limits^\Delta C \cong B\mathop D\limits^\Delta C \Rightarrow \hat D = \hat C \Rightarrow D + C = {180^0} \Rightarrow \hat D = \hat C = {90^0}\end{array}\)
ویژگی های مهمی در مثلث قائم الزاویه
قضیه 7
در هر مثلث قائم الزاویه، میانه ی وارد بر وتر، نصف وتر است.
برهان: میانه AM را به اندازه خودش تا D امتداد داده و از D به B و C وصل می کنیم:
\(\begin{array}{l}AM = DM\\\\BM = CM\\\\ \Rightarrow ABCD \Rightarrow \hat A = {90^0} \Rightarrow AD = BC\\\\ \Rightarrow 2AM = BC \Rightarrow AM = \frac{{BC}}{2}\end{array}\)
عکس قضیه 7
اگر در مثلثی، میانه وارد بر یک ضلع، نصف آن ضلع باشد، آنگاه مثلث قائم الزاویه است.
قرار می دهیم: \(\begin{array}{l}\hat C = \alpha \Rightarrow MA = MC \Rightarrow {{\hat A}_1} = \hat C = \alpha \\\hat B = \beta \Rightarrow MA = MB \Rightarrow {{\hat A}_2} = \hat B = \beta \end{array}\)
\(\begin{array}{l}A\mathop B\limits^\Delta C:\hat A + \hat B + \hat C = {180^0} \Rightarrow 2\alpha + 2\beta = 180\\\\ \Rightarrow \alpha + \beta = 90 \Rightarrow \hat A = \alpha + \beta = 90\end{array}\)
قضیه 8
در مثلث قائم الزاویه، اگر یک زاویه 30 درجه باشد، آنگاه ضلع رو به رو به زاویه ی 30 درجه نصف وتر است.
فرض: \(\hat C = {30^0}\)
حکم: \(AB = \frac{{BC}}{2}\)
برهان: میانه AM را رسم می کنیم
\(\begin{array}{l}\hat C = {30^0} \Rightarrow \hat B = 90 - \hat C = 90 - 30 = 60 \Rightarrow \hat B = {60^0}\\\\\hat C = {30^0} \Rightarrow MA = MC \Rightarrow {{\hat A}_1} = {30^0}\\\\ \Rightarrow {{\hat A}_2} = 90 - {{\hat A}_1} = 90 - 30 = 60 \Rightarrow {{\hat A}_2} = {60^0}\\\\A\mathop B\limits^\Delta M:\hat B = {60^0} \ , \ {{\hat A}_2} = {60^0} \Rightarrow \hat M = {60^0} \Rightarrow AB = BM = \frac{{BC}}{2}\end{array}\)
در قضیه فوق ضلع مجاور زاویه ی 30 درجه، \(\frac{{\sqrt 2 }}{3}\) وتر است.
\(A{B^2} + A{C^2} = B{C^2} \Rightarrow \frac{{B{C^2}}}{4} + A{C^2} = B{C^2} \Rightarrow A{C^2} = B{C^2} - \frac{{B{C^2}}}{4} = \frac{{3B{C^2}}}{4} \Rightarrow AC = \frac{{\sqrt 3 }}{2}BC\)
عکس قضیه 8
در مثلث قائم الزاویه، اگر یک ضلع نصف وتر باشد، آنگاه زاویه ی رو به رو به این ضلع 30 درجه است.
فرض: \(AB = \frac{{BC}}{2}\)
حکم: \(\hat C = {30^0}\)
برهان: میانه AM را رسم می کنیم:
\(\begin{array}{l}AB = AM = BM = \frac{{BC}}{2} \Rightarrow A\mathop B\limits^\Delta M\\ \Rightarrow \hat B = {60^0}\ , \ \hat C = {30^0}\end{array}\)
1 در مثلث قائم الزاویه ی ABC (\(\hat C = {15^0},\hat A = {90^0}\) )، ارتفاع AH و میانه ی AM را رسم می کنیم. اگر \(BC = 4\) باشد، طول HM را بیابید.
\(\begin{array}{l}\hat C = {15^0} \Rightarrow MA = MC \Rightarrow {{\hat A}_1} = {15^0}\\\\A\mathop M\limits^\Delta C:{{\hat M}_1} = {{\hat A}_1} + \hat C = 15 + 15 = {30^0}\\\\A\mathop H\limits^\Delta M:\hat H = 90,{{\hat M}_1} = 30\\\\ \Rightarrow HM = \frac{{\sqrt 3 }}{2}AM = \frac{{\sqrt 3 }}{2} \times \frac{4}{2} = \sqrt 3 \end{array}\)
2 در مثلث متساوی الساقینی، ارتفاع وارد بر ساق، نصف ساق است. زاویه ی بین این ارتفاع و قاعده را به دست بیاورید.
فرض: \(\begin{array}{l}AB = AC\\BH = \frac{1}{2}AC = \frac{1}{2}AB\end{array}\)
حکم: \({\hat B_1} = ?\)
\(\begin{array}{l}A\mathop B\limits^\Delta H:\hat H = {90^0} \ , \ BH = \frac{{AB}}{2}\\\\ \Rightarrow \hat A = {30^0} \Rightarrow \hat B = {30^0} \Rightarrow \hat B = \hat C = {75^0}\\\\ \Rightarrow B\mathop C\limits^\Delta H:\hat H = {90^0} \ , \ \hat C = {75^0} \Rightarrow {{\hat B}_1} = {15^0}\end{array}\)
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی
مربع
فصل 3 : چند ضلعی ها
مربع
مربع، مستطیلی است که طول و عرض برابر دارد. (یا مستطیلی است که قطر هایش بر هم عمودند)
قضیه 9
قطر های مربع، نیمساز زوایای مربع می باشند و مربع را به چهار مثلث همنهشت تقسیم می کنند.
لوزی
لوزی، متوازی الاضلاعی است که طول و عرض برابر دارد.
قضیه 10
در لوزی قطر ها عمودمنصف یکدیگرند و بر عکس.
قضیه 11
در لوزی قطر ها نیم ساز زوایای لوزی می باشند و برعکس.
در مثلث ABC، از نقطه ی D محل تلاقی نیم ساز داخلی زاویه ی A با ضلع BC خطوطی موازی دو ضلع دیگر رسم می کنیم تا آن ها را در M و N قطع کند. AD و MN نسبت به هم چه وضعی دارند؟
\(\begin{array}{l}DM\parallel AN\\DN\parallel AM\end{array}\)
از نوشته به متوازی الاضلاع بودن AMDN پی می بریم، حال با توجه به اینکه \({\hat A_1} = {\hat A_2}\) قطر نیم ساز است پس چهار ضلعی AMDN لوزی است و از لوزی بودن چهار ضلعی AMDN نتیجه می گیریم AD و MN عمود منصف هم هستند.
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم
ذوزنقه
فصل 3 : چند ضلعی ها
ذوزنقه
ذوزنقه، چهار ضلعی است که فقط دو ضلع آن با هم موازی اند.
\(AB\parallel CD \Rightarrow \hat A + \hat D = {180^0}\;,\;\hat B + \hat C = {180^0}\)
ضلع های غیر موازی AD و BC ساق های ذوزنقه و AD و CD قاعده های ذوزنقه نامیده می شوند.
هر گاه در یک ذوزنقه یک ساق بر یکی از قاعده ها عمود باشد، مسلما بر دیگری نیز عمود است و در این صورت ذوزنقه را قائم الزاویه می نامیم.
اگر \(AD = BC\) باشد، ذوزنقه، متساوی الساقین نامیده می شود.
قضیه 12
در هر ذوزنقه ی متساوی الساقین، زاویه های مجاور به یک قاعده برابرند.
فرض: \(AD = BC\)
حکم: \(\hat C = \hat D\)
\(\begin{array}{l}AD = BC\\\\AH = BH\\\\ \Rightarrow A\mathop D\limits^\Delta H \cong B\mathop C\limits^\Delta H' \Rightarrow \hat C = \hat D\end{array}\)
عکس قضیه 12
اگر در یک ذوزنقه، دو زاویه ی مجاور به یک قاعده برابر باشند، آنگاه ذوزنقه متساوی الساقین است.
فرض: \(\hat C = \hat D\)
حکم: \(AD = BC\)
\(\begin{array}{l}B\mathop C\limits^\Delta H',A\mathop D\limits^\Delta H:\hat H = \hat H' = {90^0}\;,\;\hat C = \hat D \Rightarrow {{\hat A}_1} = {{\hat B}_1}\\\\{{\hat A}_1} = {{\hat B}_1}\\\\AH = BH'\\\\\hat H = \hat H' = {90^0}\\\\A\mathop D\limits^\Delta H \cong B\mathop C\limits^\Delta H' \Rightarrow AD = BC\end{array}\)
قضیه 13
در هر ذوزنقه ی متساوی الساقین، اقطار با یکدیگر برابرند و برعکس.
فرض: \(AD = BC\)
حکم: \(AC = BD\)
\(\begin{array}{l}AD = BC\\\\\hat D = \hat C\\\\DC = DC\\\\ \Rightarrow A\mathop D\limits^\Delta C \cong B\mathop C\limits^\Delta D \Rightarrow AC = BD\end{array}\)
1 در یک مثلث غیر مشخص، وسط های سه ضلع و پای یک ارتفاع را به هم وصل کرده ایم. ثابت کنید چهار ضلعی حاصل ذوزنقه متساوی الساقین است.
ذوزنقه: \(M,N \Rightarrow MN\parallel HP\)
\(\begin{array}{l}NP = \frac{1}{2}AB\\\\A\mathop B\limits^\Delta H:HM = \frac{1}{2}AB\\\\ \Rightarrow NP = HM\end{array}\)
2 در مثلث ABC، ارتفاع AH با میانه ی BM برابر است. اندازه ی زاویه ی \(C\hat BM\) را بیابید. (راهنمایی: از M بر BC عمود کنید.)
فرض: \(AH = BM\)
حکم: \({\hat B_1} = ?\)
\(\begin{array}{l}MN \bot BC\\\\AH \bot BC\\\\ \Rightarrow MN\parallel AH \Rightarrow \frac{{MN}}{{AH}} = \frac{{CM}}{{CA}} \Rightarrow MN = \frac{1}{2}AH\\\\ \Rightarrow AH = BM \Rightarrow MN = \frac{1}{2}BM \Rightarrow B\mathop M\limits^\Delta N:{{\hat B}_1} = {30^0}\end{array}\)
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی
مساحت و کاربرد های آن
فصل 3 : چند ضلعی ها
مربع
\(\begin{array}{l}S = {a^2}\\P = 4a\\d = a\sqrt 2 \end{array}\)
مثال
مساحت یک مربع با محیط آن برابر است. طول قطر را بیابید.
\(S = P \to {a^2} = 4a \to a = 4 \to d = a\sqrt 2 \to d = 4\sqrt 2 \)
مستطیل
\(\begin{array}{l}S = ab\\P = 2\left( {a + b} \right)\\d = \sqrt {{a^2} + {b^2}} \end{array}\)
مثال
مستطیلی به طول 4 و عرض b مفروض است. اگر نسبت قطر مستطیل به مساحت آن برابر \(\frac{5}{{12}}\) باشد، b را بیابید.
\(\frac{d}{S} = \frac{{\sqrt {{4^2} + {b^2}} }}{{4b}} = \frac{5}{{12}} \to \frac{{16 + {b^2}}}{{{b^2}}} = \frac{{25}}{9} \to 9 \times 16 + 9{b^2} = 25{b^2} \to 9 \times 16 = 25{b^2} - 9{b^2} \to 9 \times 16 = 16{b^2} \to b = 3\)
مثلث
\(\begin{array}{l}S = \frac{{a \times {h_a}}}{2}\\P = a + b + c\end{array}\)
مثال
در مثلث متساوی الاضلاع ABC، اگر طول هر ضلع برابر a باشد، فرمولی برای ارتفاع و مساحت مثلث بر حسب a بیابید.
\(\begin{array}{l}\Delta ABH:{h^2} + {\left( {\frac{a}{2}} \right)^2} = {a^2} \to {h^2} + \frac{{{a^2}}}{4} = {a^2} \to {h^2} = {a^2} - \frac{{{a^2}}}{4} = \frac{{3{a^2}}}{4} \to h = \frac{{\sqrt 3 }}{2}a\\S = \frac{1}{2} \times h \times a \to \frac{1}{2} \times \frac{{\sqrt 3 }}{2}a \times a \to S = \frac{{\sqrt 3 }}{4}{a^2}\end{array}\)
موازی الاضلاع
\(\begin{array}{l}S = a \times h = b \times h'\\P = 2\left( {a + b} \right)\end{array}\)
مثال
در شکل زیر، ABCD متوازی الاضلاع است. با توجه به اندازه ها، طول AB کدام است؟
\(S = AB \times AC = DF \times BC \to AB = \frac{{15 \times 12}}{9} \to AB = 20\)
لوزی
\(\begin{array}{l}S = \frac{{AC \times BD}}{2}\\P = 4a\end{array}\)
مثال
در چهار ضلعیABCD، دو قطر AC و BD برهم عموداند. ثابت کنید: \({S_{ABCD}} = \frac{1}{2}AC \times BD\)
\({S_{ABCD}} = {S_{ABC}} + {S_{ADC}} = \frac{1}{2}AC \times BO + \frac{1}{2}AC \times DO = \frac{1}{2}AC\left( {BO + DO} \right) \to {S_{ABCD}} = \frac{1}{2}AC \times BD\)
ذوزنقه
\(\begin{array}{l}S = \frac{{\left( {a + b} \right) \times h}}{2}\\P = a + b + c + d\end{array}\)
1 مساحت شکل زیر، چند برابر محیط آن است؟
\(\begin{array}{l}x = \sqrt {{3^2} + {4^2}} = 5\\\frac{S}{P} = \frac{{\frac{1}{2}\left( {4 + 8} \right) \times 3}}{{3 + 4 + 5 + 8}} = \frac{{18}}{{20}} = \frac{9}{{10}}\end{array}\)
2 در متوازی الاضلاع ABCD، نقطه ی M وسط ضلع BC است و پاره خط AM، قطر BD را در N قطع کرده است. نشان دهید: \({S_{BMN}} = \frac{1}{{12}}{S_{ABCD}}\)
اگر از C به N وصل کرده، امتداد دهیم تا AB را در E قطع کند، N محل همرسی میانه ها است، پس:
\(\begin{array}{l}{S_{BMN}} = \frac{1}{6}{S_{ABC}} \Rightarrow {S_{ABC}} = \frac{1}{2}{S_{ABCD}}\\\\ \Rightarrow {S_{BMN}} = \frac{1}{6} \times \frac{1}{2}{S_{ABCD}} \Rightarrow {S_{BMN}} = \frac{1}{{12}}{S_{ABCD}}\end{array}\)
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی
نقاط شبکه ای و مساحت
فصل 3 : چند ضلعی ها
نقاط شبکه ای و مساحت
در شکل زیر، نقاطی عمودی و افقی در کنار هم وجود دارند به طوری که فاصله ی هر دو نقطه ی متوالی روی یک خط عمودی (یا افقی) از هم برابر یک واحد است. به این نقاط، نقاط شبکه ای و به چند ضلعی ABCD، یک چند ضلعی شبکه ای می گوییم.
نقاط شبکه ای روی راس ها و ضلع های چند ضلعی را نقاط مرزی و نقاط شبکه ای درون چند ضلعی ها را نقاط درونی شبکه ای می نامیم.
به طور مثال چهارضلعی ABCD دارای 5 نقطه مرزی و 9 نقطه ی درونی شبکه ای است.
فرمول پیک: اگر تعداد نقاط مرزی را با b و تعداد نقاط درونی شبکه ای را با i نشان دهیم، مساحت چند ضلعی شبکه ای برابر است با: \(S = \frac{b}{2} - 1 + i\)
به کمک فرمول پیک می توان مساحت شکل های نامنظم هندسی را به طور تقریبی محاسبه کرد.
با توجه به مساحت چند ضلعی های شبکه ای، مساحت قسمت سایه زده را محاسبه کنید.
چند ضلعی بزرگتر: \({S_1} = \frac{{{b_1}}}{2} - 1 + {i_1} = \frac{9}{2} - 1 + 13 = \frac{{33}}{2}\)
چند ضلعی کوچک تر: \({S_2} = \frac{{{b_2}}}{2} - 1 + {i_2} = \frac{5}{2} - 1 + 3 = \frac{9}{2}\)
مساحت قسمت رنگی: \({S_T} = {S_1} - {S_2} = \frac{{33}}{2} - \frac{9}{2} = \frac{{24}}{2} = 12\)
تهیه کننده: سید ابوذر حسینی

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم
خط و صفحه
فصل 4 : تجسم فضایی
خط و صفحه
خط
خط AB یا BA، یا خط d
خط راست از هر دو طرف نامحدود است.
صفحه
صفحه ABC، BAC، ... یا صفحه P
صفحه از هر دو طرف ادامه دارد و ضخامتی ندارد.
از یک خط بی شمار صفحه تولید می شود، روی هر خط بی نهایت نقطه و روی هر صفحه بی نهایت خط وجود دارد.
وضعیت دو خط در فضا
فصل 4 : تجسم فضایی
وضعیت دو خط در فضا
1) موازی
به دو خط که در یک صفحه باشند و هیچ نقطه اشتراکی نداشته باشند، دو خط موازی می گوییم.
2) منطبق
به دو خط که در یک صفحه باشند و در بی شمار نقطه مشترک باشند را دو خط منطبق می گویند.
3) متقاطع
به دو خط که در یک صفحه و تنها در یک نقطه اشتراک داشته باشند را دو خط متقاطع می گوییم.
4) متنافر
به دو خط که در یک صفحه قرار نداشته باشند، دو خط متنافر می گوییم.
از هر نقطه غیر واقع بر یک صفحه، چند خط می توان به آن صفحه عمود کرد؟
یک و تنها یک خط می توان عمود کرد
وضعیت خط و صفحه در فضا
فصل 4 : تجسم فضایی
وضعیت خط و صفحه در فضا
1) موازی
به خطی که با صفحه هیچ نقطه اشتراکی نداشته باشند.
2) متقاطع
به خط و صفحه ای که در یک نقطه مشترک اند. خط و صفحه متقاطع می گویند.
3) منطبق
به هر خط روی صفحه که با صفحه در بی شمار نقطه مشترک است.
وضعیت دو صفحه در فضا
1) موازی
به دو صفحه که هیچ نقطه مشترکی نداشته باشند، دو صفحه موازی می گوییم.
2) متقاطع
به دو صفحه که در یک خط باهم مشترک اند. و به آن خط، فصل مشترک دو صفحه گفته می شود.
3) منطبق
به دو صفحه که در بی شمار نقطه مشترک اند.
از هر خط غیر واقع بر یک صفحه، چند صفحه می توان گذراند که بر آن صفحه عمود باشد:
الف) خط بر صفحه عمود باشد.
بی شمار صفحه
ب) خط بر صفحه عمود نباشد.
فقط یک خط

- آزمون آنلاین تمامی دروس پایه دهم
- گام به گام تمامی دروس پایه دهم
- ویدئو های آموزشی تمامی دروس پایه دهم
- گنجینه ای از جزوات و نمونه سوالات تمامی دروس پایه دهم
- فلش کارت های آماده دروس پایه دهم
- گنجینه ای جامع از انشاء های آماده پایه دهم
- آموزش جامع آرایه های ادبی، دستور زبان، قواعد زبان انگلیسی و ... ویژه پایه دهم