نمونه سوالات فصل 10 مطالعات اجتماعی هشتم همراه با جواب تشریحی

28 - 11

پس از رحلت رسول خدا و در حالی که علی (ع) و شماری از اصحاب مشغول مراسم خاک سپاری آن حضرت بودند، تعدادی از انصار و مهاجرین در محلی به نام سَقیفۀ بنی ساعده گرد آمدند و دربارۀ جانشینی پیامبر به گفت وگو پرداختند. هر دو گروه با نادیده گرفتن وصیت پیامبر در غدیر خم، مدعی بودند که خلافت و جانشینی رسول خدا حق آنان است. با توجه به اینکه از گذشته میان انصار رقابت و اختلاف وجود داشت، جمعی از حاضران در سقیفه، با ابوبکر که یکی از مهاجرین کهنسال بود، بیعت کردند و بدین ترتیب وی به عنوان خلیفۀ اول شناخته شد.

حفظ اسلام

2 سال - عمربن خطاب

سوریه، لبنان، فلسطین و مصر

عثمان

در زمان او زندگی تجملاتی و شیوۀ اشرافی رواج یافت و اطرافیان و کارگزاران خلیفه با ثروت به دست آمده از فتوحات به خوش گذرانی مشغول شدند. خاندان بنی امیه که تا هنگام فتح مکه، با اسلام و پیامبر مخالفت و دشمنی ورزیده بودند، در این زمان به مقام های مهم دست یافتند و بر بیت المال مسلمانان مسلط شدند. عثمان جمعی از صحابه و یاران نزدیک پیامبر مانند ابوذر، عمّار و مالک اشتر را به دلیل آنکه از او و اطرافیانش انتقاد می کردند، مجازات و تبعید کرد عملکرد اطرافیان خلیفۀ سوم، نارضایتی گروهی از مسلمانان را برانگیخت معترضان خشمگین به خانۀ خلیفه هجوم بردند و او را کشتند.

تفسیر قرآن، تربیت شاگردان و پاسخ گویی به سؤالات دینی مردم می پرداخت همچنین ایشان به عمران و آبادی و احداث نخلستان ها توجه زیادی داشت.

اصرار امام علی (ع) بر عمل به قرآن و سنت پیامبر و اجرای عدالت.

جَمَل، صِفّین و نَهرَوان

ظالمین

امام علی (ع) هیچ گونه تمایلی به جنگ و خونریزی میان مسلمانان نداشت، می کوشید ابتدا با نصیحت بیعت شکنان و اتمام حجت با آنان از جنگ جلوگیری کند، اما شورشیان اقدام به جنگ کردند.

نیرنگ عمرو عاص

مالک اشتر

امام در ابتدای حکومت خود، برای دفع تهدیدات بیعت شکنان و دشمنان عدالت از مدینه رهسپار عراق شد و شهر کوفه را مرکز خلافت خود قرار داد.

1- حکومت داری مبتنی بر دستورات قرآن و سنت رسول خدا

2- اصلاح بسیاری از انحرافاتی که در دین به وجود آمده بود.

3- خدمات اقتصادی فراوان، با وجود فتنه ها و جنگ های تحمیلی متعدّد.

4- اقتدار و ایستادگی در عین مظلومیت فردی و اجتماعی.

5- ساده زیستی و مقابله با اشرافی گری

6- تأکید بر عدالت

7- برگزیدن افراد صالح به حکومت

8- تلاش برای وحدت و انسجام اجتماعی

ثروت اندوزی - تقویت اشرافی گری

ارزش های دینی و سنت پیامبر

زمانی که آنها دست به شمشیر می بردند یا فتنه ای به پا می کردند که به امنیت، دین یا وحدت جامعه آسیب می زد.

21 ماه رمضان سال 40

امام حسن (ع) معاویه را از سرکشی و نافرمانی نهی می کرد، اما معاویه با سپاهی عظیم، راهی عراق شد. امام قصد داشت در مقابل معاویه ایستادگی نماید، امام حسن (ع) با سپاهی به فرماندهی یکی از یاران خود عازم جنگ دفاعی با معاویه شدند. در حالی که معاویه، با وعده های پول و مقام، فرماندهان سپاه امام حسن (ع) را فریب داده و جذب خود نموده در چنین اوضاعی، امام ناچار شد پیشنهاد صلح با معاویه را تحت شرایطی بپذیرد.

سیاستمداری فریبکار بود و با دادن پول و مقام، اشخاص با نفوذ و قدرتمند را جذب خود می کرد. معاویه به هیچ یک از تعهدات خود در پیمان صلح با امام حسن پایبند نماند. به دستور او بر منبر و در خطبه های نماز جمعه به امام علی بدگویی می شد یاران و پیروان اما علی (ع) مورد آزار و شکنجه قرار می گرفتند معاویه با توطئه ای، امام حسن شهادت رساند. فرزندش یزید را به جانشینی خود، انتخاب و خلافت را موروثی کرد.

امام حسین (ع) سال ها در کنار پدر و برادرش در صحنۀ جهاد مبارزه حاضر بودپس از شهادت برادر، با سخنرانی و نامه های افشاگرانه علیه حکومت ظالمانۀ معاویه مبارزه کردپس از مرگ معاویه، پسرش یزید طبق وصیت او به خالفت رسید امام حسین (ع) که نمی خواست با یزید بیعت نماید، با خانواده و بستگان خود از مدینه راهی مکه شد. امام قصد داشت که در پناه خانۀ خدا و با استفاده از ایام حج، مردم را برای مخالفت با حکومت ستمکار و فاسد یزید آماده کند. مردم کوفه با نوشتن نامه های فراوان، ایشان را به آن شهر دعوت کردند .امام نخست اعتنایی به آن نامه ها نکرد، اما با اصرار کوفیان، پسر عموی خود مسلم بن عقیل را روانۀ آنجا کرد. هزاران نفر با مسلم به نمایندگی از امام حسین بیعت کردند. امام نیز پس از دریافت نامۀ مسلم، عازم کوفه شد. یزید، عبیداهلل بن زیاد را که مردی سنگدل و خونریز بود به حکومت آنجا منصوب کرد. عبیدالله با ایجاد رُعب و وحشت مردم را ترساند و مسلم بن عقیل را دستگیر کرد و به شهادت رساند .او سپس مردم کوفه را وادار کرد که آمادۀ جنگ با فرزند پیامبر شوند .سپاه یزید مانع رسیدن امام و یارانش به کوفه شدند و کاروان آن حضرت را ناچار به توقف در سرزمین کربلا (نینوا) نمودند. لشکریان یزید که تعدادشان بسیار زیاد بود، امام حسین و یارانش را محاصره و در روز عاشورا جنگ را آغاز کردند امام و یارانش که مرگ در راه عقیده و ایمان را سعادت و زندگی در سایه حکومت ستمگران را ننگ می دانستند، شجاعانه جنگیدند و در راه حق به شهادت رسیدند.

هدف قیام من: «اصلاح امت جدّم رسول الله (ص)، امر به معروف و نهی از منکر و پیاده کردن سیرۀ رسول الله و پدرم علی بن ابیطالب است»

با سخنرانی های روشنگرانه، اهداف قیام کربلا و چهرۀ واقعی حکومت ستمکار بنی امیه را برای همگان آشکار کرد.

در ۲۸ صفر سال ۱۱ هجری و در مدینه

در لحظاتی پس از رحلت رسول خدا و در حالی که علی و شماری از اصحاب مشغول مراسم خاک سپاری آن حضرت بودند، تعدادی از انصار و مهاجرین در محلی به نام سقیفه بنی ساعده گرد آمدند و دربارۀ جانشینی پیامبر به گفت و گو پرداختند. هر دو گروه با نادیده گرفتن وصیت پیامبر در غدیر خم، مدعی بودند که خلافت و جانشینی رسول خدا حق آنان است.

با توجه به اینکه از گذشته میان انصار رقابت و اختلاف وجود داشت جمعی از حاضران در سقیفه با ابوبکر که یکی از مهاجرین کهنسال بود، بیعت کردند و بدین ترتیب وی به عنوان خلیفه اول شناخته شد.

حضرت علی با سکوت خود مانع بروز تفرقه و درگیری بین مسلمان شد تا اسلام پایدار بماند

دو سال حکومت کرد و پس از خود عمر بن خطاب را به جانشینی برگزید

عمر ده سال حکومت کرد و علاوه بر بخش وسیعی از ایران کشورهای سوریه، لبنان، فلسطین و مصر را نیز فتح کرد.

عثمان، خلیفه سوم توسط شورایی که عمر تعیین کرده بود به خلافت رسید. در زمان او بر خلاف دو خلیفه نخست، زندگی تجملاتی و شیوه اشرافی رواج یافت و اطرافیان و کارگزاران خلیفه با ثروت به دست آمده از فتوحات به خوش گذرانی مشغول شدند.

بعضی از صحابه و یاران نزدیک پیامبر مانند ابوذر عمار و مالک اشتر را به دلیل آنکه از او و اطرافیانش انتقاد می کردند، مجازات و تبعید کرد.

عملکرد اطرافیان خلیفه سوم، نارضایتی گروهی از مسلمانان را برانگیخت. آنان از نقاط مختلف به مدینه آمدند و اعتراض خود را نسبت به عملکرد عاملانش (ع) اعلام کردند امام علی تلاش زیادی کرد که مخالفان را آرام کند و مانع بروز درگیری و خونریزی شود، اما سرانجام معترضان خشمگین به خانه خلیفه هجوم بردند و او را کشتند.

امام علی (ع) فرزند ابو طالب در کعبه به دنیا آمد. آن حضرت دوران کودکی و نوجوانی را در خانه حضرت محمد (ص) و تحت تربیت وی بسر برد.

شهامت و فداکاری امام علی (ع) و خوابیدن در بستر رسول خدا، سبب شد که پیامبر بدون آسیبی از مشرکان مکه را به سوی مدینه ترک کند.

آن حضرت به تفسیر قرآن، تربیت شاگردان و پاسخ گویی به سئوالات دینی مردم می پرداخت. همچنین ایشان به عمران و آبادی و احداث نخلستان ها توجه زیادی داشت.

پس از کشته شدن عثمان مردم دریافتند که جامعه اسلامی بی سرپرست مانده است. بسیاری از مهاجرین و انصار خواهان بیعت با علی (ع) شدند، اما آن حضرت تمایلی به پذیرش خلافت نداشتند. سرانجام با اصرار زیاد مردم امام علی منصب خلافت را پذیرفت.

اصرار علی (ع) ابر عمل به قرآن و سنت پیامبر و اجرای عدالت موجب مخالفت و دشمنی ریاست طلبان و ثروت اندوزان شد. این گروه چون اطمینان یافتند که امام به دلخواه آنان عمل نخواهد کرد. به فتنه جویی پرداختند و سه جنگ جمل، صفین و نهروان را بر آن حضرت تحمیل کردند.

از آنجا که امام علی (ع) هیچ گونه تمایلی به جنگ و خونریزی میان مسلمانان نداشت، کوشید از طریق گفت و گو و نصیحت بیعت شکنان و شورشیان را قانع کند که دست از تفرقه و آشوب بردارند، اما شورشیان اقدام به جنگ کردند.

امام در جنگ جمل بیعت شکنان را شکست داد

در صفین امام علی (ع) به مقابله با سیاه معاویه رفت و آنها را ظالمین نامید. پایداری یاران حضرت علی (ع) به ویژه مالک اشتر، آثار شکست بر چهره سپاه ستمگر آشکار ساخت اما در آخرین لحظات، نیرنگ عمرو عاص مانع پیروزی سپاهیان امام علی(ع) شد.

اصرار امام علی (ع) بر عمل به قرآن و سنت پیامبر اجرای عدالت مبارزه با ریاست طلبان ثروت اندوز - خدا ترسی و پرهیزگاری - توجه به آبادانی - پرهیز از ظلم و ستم - صلح طلبی

5

برای دفع تهدیدات بیعت شکنان و دشمنان عدالت

۱- ساده زیستی و مقابله با اشرافی گری

۲- تأکید بر عدالت

۳- برگزیدن افراد صالح به حکومت ولایات

۴- مدارا با مخالفان

فتوحات مسلمانان اگر چه موجب ورود اسلام به سرزمین پهناوری شد، اما ثروت و غنایم حاصل از فتوحات سبب ثروت اندوزی و تقویت اشرافی گری در میان عده ای گردید. امام سعی کرد با گفتار و کردار خویش توجه مردم را به ارزشهای دینی و سنت پیامبر جلب نماید. خطبه های فراوانی از ایشان در این موضوع باقی مانده است. آن حضرت با زندگی بسیار ساده و به دور از تجملات، الگوی مناسبی برای دیگران بود.

در حکومت امام علی تمامی مسلمانان از احترام و حقوق برابر برخوردار بودند. امام در توزیع بیت المال هیچ مسلمانی را بر مسلمان دیگر برتری نمی داد و برای عرب و غیر عرب سهمی یکسان در نظر می گرفت. کسانی که پیش از آن، سهم بیشتری از بیت المال می گرفتند در برابر این شیوه عادلانه امام مقاومت کردند. آنها وقتی پی بردن که حضرت علی در اجرای عدالت مصمم است به دشمنی با ایشان پرداختند.

امام افراد را بر پایه شایستگی و لیاقت برای حکومت ولایت ها برمی گزید و حاضر نبود برای رسیدن به هدف از اشخاص ناصالح و ستمگر استفاده کند. برخی از یاران علی (ع) به آن حضرت پیشنهاد می کردند به افرادی که برای حکومت مشکل ایجاد می کنند مقام بدهد، امام می فرمود: «آیا من پیروزی را با ستم بدست آورم؟»

معاویه پسر ابوسفیان که از زمان خلافت عمر حاکم شام (سوریه امروزی) بود اعلام کرد در صورتی از امام اطاعت می کند که حکومت شام و مصر به او واگذار شود.

فرمودند: «خداوند دوست ندارد که من گمراه کنندگان را یاور خود قرار دهم.»

امام علی (ع) با مخالفان مدارا می کرد و از انتقادهای آنان ناراحت و خشمگین نمی شد و حتی سهمشان را از بیت المال نیز می پرداخت. امام زمانی با مخالفان برخورد می کرد که آنها دست به شمشیر می بردند.

در ۲۱ رمضان سال ۴۰ هـ.ق

بسیاری از یاران و سپاهیان آن حضرت تمایلی به نبرد نداشتند و فقط گروه اندکی آمادۀ جهاد بودند. این در حالی بود که معاویه، با وعده دادن پول و مقام، بسیاری از رؤسای قبایل و حتی باران نزدیک امام را فریب داده و جذب خود کرده بود.

او سیاستمداری فریبکار بود و با دادن پول و مقام اشخاص با نفوذ و قدرتمند را جذب خود می کرد. عمرو عاص یکی از این افراد بود، او به طمع دست یافتن به حکومت مصر به معاویه پیوسته بود، نقش مهمی در جلوگیری از شکست معاویه در جنگ صفین داشت.

شام

یزید

به دست آوردن قدرت با حیله و نیرنگ

عدم وفاداری به صلح با امام حسن(ع)

انتخاب یزید به جانشینی

امام حسین (ع)، سال ها در کنار پدرشان امیرمومنان و برادرشان امام حسن (ع) در صحنه ی جهاد و مبارزه حاضر بودند. آن حضرت پس از شهادت برادرشان، با سخنرانی و نامه های افشاگرانه علیه حکومت ظالمانه معاویه مبارزه کردند. پس از مرگ معاویه، پسرش یزید طبق وصیت او به خلافت رسید. مردم کوفه پس از شنیدن خبر حرکت امام حسین (ع) با نوشتن نامه های فراوان ایشان را به آن شهر دعوت کردند. امام نخست اعتنایی به آن نامه ها نکردند اما با اصرار کوفیان، پسر عموی خود مسلم بن عقیل را روانه آنجا کردند. پس از ورود مسلم به کوفه، هزاران نفر با مسلم به نمایندگی از امام حسین بیعت کردند. امام پس از دریافت نامه مسلم عازم کوفه شدند.

امام حسین (ع) که نمی خواست با یزید بیعت کند، با خانواده و بستگان خود از مدینه راهی مکه شد. امام قصد داشت که در پناه خانه خدا و با استفاده از ایام حج، مردم را برای مخالفت با حکومت ستمکار و فاسد یزید آماده کند.

با نوشتن نامه های فراوان ایشان را به آن شهر دعوت کردند. امام نخست اعتنایی به آن نامه ها نکرد، اما با اصرار کوفیان، پسر عموی خود مسلم بن عقیل را روانه آنجا کرد. پس از ورود مسلم به کوفه هزاران نفر با مسلم به نمایندگی از امام حسین(ع) بیعت کردند. امام نیز پس از دریافت نامه مسلم، عازم کوفه شد.

عبیدالله بن زیاد را که مردی سنگدل و خونریز بود به حکومت کوفه منصوب کرد.

با ایجاد رعب و وحشت مردم را ترساند و مسلم بن عقیل را دستگیر و به شهادت رساند. او سپس مردم کوفه را وادار کرد که اماده جنگ با فرزند پیامبر شوند.

سپاه یزید مانع رسیدن امام و یارانش به کوفه شدند و کاروان آن حضرت را ناچار به توقف در سرزمین گرم و خشک کربلا (نینوا) نمودند. لشکریان یزید که تعدادشان بسیار زیاد بود امام حسین(ع) و یارانش را محاصره و در روز عاشورا جنگ را آغاز کردند. امام و یارانش که مرگ در راه عقیده و ایمان را سعادت و زندگی در سایه حکومت ستمگران را تنگ می دانستند شجاعانه جنگیدند و در راه حق به شهادت رسیدند.

زینب (س)

این قیام تأثیر بسیاری در روحیه ظلم ستیزی مسلمانان به ویژه شیعیان بر جای نهاده است.

جلوگیری از گسترش انحراف در اسلام - اصلاح امت رسول الله - امر به معروف و نهی از منکر - آشکار کردن چهره واقعی حکومت بنی امیه - ظلم ستیزی

عمل به دستورات اسلام و اجرای اهداف قیام امام و درس گرفتن از این قیام و الگو قرار دادن آن

جمل

خلافت

قیام - شهادت

شام

کوفه

عثمان خلیفه سوم توسط شورایی که عمر تعیین کرده بود به خلافت رسید.

عثمان جمعی از صحابه و یاران نزدیک پیامبر را مجازات و تبعید کرد.

فتوحات از اواخر دوران خلافت ابوبکر آغاز شده و عمر با جدیت آن را دنبال کرد.

تفسیر قرآن، تربیت شاگردان، پاسخگویی به سؤالت دینی مردم عمران و آبادی نخلستان ها.

تاکید بر عدالت - برگزیدن افراد صالح به حکومت ولایات - تلاش برای وحدت و انسجام اجتماعی

عمل به قرآن اجرای سنت پیامبر اجرای عدالت

چون معاویه با وعده پول ومقام فرماندهان سپاه امام حسن (ع) را فریب داده و جذب خود کرده بود.

اصلاح امت رسول الله (ص) - امر به معروف و نهی از منکر - پیاده کردن سیره رسول الله و امام علی.

پس از رحلت پیامبر (ص)، انصار و مهاجرین در سقیفه بنی ساعده گرد آمدند تا رهبر و جانشین پیامبر را برگزینند، حاضران در سقیفه، با ابوبکر که یکی از مهاجرین بود، بیعت کردند و وی به عنوان خلیفه اول شناخته شد.

علاوه بر بخش وسیعی از ایران کشورهای سوریه، لبنان فلسطین و مصر را نیز فتح کردند.

در صفین امام علی به مقابله با سپاه معاویه رفت و آنها را ظالمین نامید پایداری یاران حضرت علی به ویژه مالک اشتر در جنگ صفین ستودنی بود، با نیرنگ عمروعاص در لحظات پایانی جنگ مانع از پیروزی سپاهیان امام شد.