نمونه سوالات فصل 15 مطالعات اجتماعی هشتم همراه با جواب تشریحی

مغولان از اقوام بیابان گردي بودند که در سرزمین مغولستان می زیستند آب و هواي سرد و خشک منطقه، موجب شده بود که آنها شیوهٔ زندگی کوچ نشینی و دامداري را برگزینند قبایل مغول تا پیش از چنگیزخان پراکنده بودند و حکومتی نداشتند این قبایل به سبب افزایش جمعیت و کمبود مراتع ناگزیر بودند براي تأمین زندگی، به غارت یکدیگر و همسایگان روي آورند.

چنگیز رئیس یکی از قبایل مغول بود که قبایل مغول را به فرمان خود درآورد و حکومتی نیرومند تشکیل داد و براي ادارهٔ آن، مجموعه قوانینی را با عنوان یاساي چنگیزي تدوین کرد و به اجرا گذاشت.

از یکی از اصول مهم «یاسا» آن بود کسانی که خود را تسلیم سپاه مغول می کردند، قتل وغارت در امان بودند، اما آنان که مقاومت می کردند، باید قتل عام و غارت می شدند.

چنگیز در فنون رزمی مهارت کامل داشت و در حیله هاي جنگی استاد بود. وي، مردي بی رحم بود و سربازان، سرداران و حتی فرزندانش باید بدون چون و چرا فرمانش را اطاعت می کردند

در زمان سلطان محمد خوارزمشاه وقتی اعضاي یک کاروان تجاري مغول به یکی از شهرهاي ایران آمده بودند، به دستور حاکم آن شهر به جرم جاسوسی دستگیر و کشته شدند چنگیزخان این موضوع را بهانه قرار داد و با لشکري عظیم به ایران هجوم آورد.

ماوراءالنهر،بخارا، گرگانج، سمرقند، مرو، توس، نیشابور، بلخ، هرات

به دلیل اختلافات و درگیري هاي داخلی برخی از سرداران و حاکمان محلی و نیز خلیفهٔ عباسی نه تنها جلال الدین را یاري نکردند، بلکه با وي وارد جنگ شدند.

بر اثر این هجوم، بسیاري از ایرانیان جان باختند و تعداد زیادي به اسارت درآمدند یا آواره شدند ترس و وحشت سراسر ایران را فراگرفت شهرها و آبادي هاي زیادي ویران شد و آسیب فراوانی به مزارع کشاورزي و قنات ها وارد آوردند مساجد، مدارس و کتابخانه ها را خراب کردند و سوزاندند.

هلاکوخان (نوه چنگیز) نخست اسماعیلیان ایران را از بین برد و قلعه هاي آنان را ویران کرد؛ سپس با تسخیر بغداد و کشتن خلیفه، خلافت عباسی را از بین برد و پس از آن حکومت ایلخانان را تأسیس کرد.

همزمان با فروپاشی حکومت ایلخانان، بی عدالتی و ستمگري حاکمان محلی، خشم و نارضایتی مردم را برانگیخت و موجب بروز قیام سربداران شد که از روستاي باشتین در سبزوار آغاز شد مردم سبزوار در آن زمان بر اثر تعلیمات شیخ خلیفه و شیخ حسن جوري، آمادهٔ مقابله با ظلم و ظالمان شده بودند.

زیرا آن ها شعار می دادند سر به دار می دهیم، تن به ذلّت نمی دهیم.

او به هنر، علاقه نشان می داد و هر شهر و ولایتی را که فتح می کرد، هنرمندان و صنعت گرانش را به پایتخت خود سمرقند (امروزي) می فرستاد.

بله - نباید به مردم بی دفاع حمله کنند.

خیر - زیرا آثار تاریخی متعلق به همه مردم دنیا هستند.

اقوام بیابان گرد مغولستان، واقع در شمال چین و جنوب سیبری بودند آب و هوای سرد و خشک منطقه، موجب شده بود که آنها ٔ شیوه زندگی کو چنشینی و دامداری را  برگزینند قبایل مغول تا پیش از چنگیزخان پراکنده بودند و حکومتی نداشتند این قبایل به سبب افزایش جمعیت و کمبود مراتع ناگزیر بودند برای تأمین زندگی، به غارت یکدیگر و همسایگان روی آورند.

چنگیز رئیس یکی از قبایل مغول بود که قبیله های مغول را زیر فرمان خود درآورد و حکومتی نیرومند تشکیل داد چنگیز در فنون رزمی مهارت کامل داشت و در حیله های جنگی استاد بود. وی، مردی بی رحم بود و سربازان، سرداران و حتی فرزندانش باید بدون چون و چرا فرمانش را اطاعت می کردند. برای ٔ اداره کشور، مجموعه قوانینی را با عنوان یاسای چنگیزی٭ تدوین کرد و به اجرا گذاشت. یکی از اصول مهم "یاسا " آن بود کسانی که خود را تسلیم سپاه مغول می کردند، از قتل و غارت در امان بودند، اما آنان که مقاومت می کردند، باید قتل عام و غارت می شدند.

مغولان هم پس از آنکه متحد و قدرتمند شدند، به فکر حمله به سرزمین های آباد و تصاحب ثروت آنها افتادند آنها نخست به چین حمله و شهر ثروتمند پکن را تسخیر و غارت کردند  مغولان سپس با فتح سرزمین هایی در غرب مغولستان، به مرزهای ایران نزدیک شدند.

مغولان در زمان سلطان محمد خوارزمشاه به ایران هجوم آوردندچنگیزخان در سال (616 ه.ق) به بهانه کشته شدن اعضای یک کاروان تجاری مغول به جرم جاسوسی به دستور حاکم یکی از شهرهای مرزی ایران به ایران هجوم آورد. سلطان محمد در همان برخورد اول با سپاه مغول، چنان دچار بیم و هراس شد که فرار کرد. فرار او، روحیه سپاهیان و مردم را ضعیف کرد. لشکریان مغول به چند گروه تقسیم شدند و به تعداد زیادی از شهرها و آبادی های ایران یورش بردند هر جا که مقاومتی صورت می گرفت، ساکنان آنجا به طرز بی رحمانه ای قتل عام می شدند.

سلطان جلال الدین، پسر و جانشین سلطان محمد خوارزمشاه، شهامتی از خود نشان داد و در یک جنگ بر مغولان پیروز شد، اما به دلیل اختلافات و درگیری های داخلی، کاری از پیش نبرد. در آن شرایط حساس، برخی از سرداران و حاکمان محلی و نیز ٔ خلیفه عباسی نه تنها جلال الدین را یاری نکردند، بلکه با وی وارد جنگ شدند.

حمله چنگیز، یکی از فجایع تاریخ ایران بود شهرها و آبادی های زیادی را ویران کردند مزارع قنات ها، مساجد، مدارس و کتابخانه ها را خراب کردند و کتاب ها را سوزاندند. بسیاری از ایرانیان را اسیر ، آواره را کشتند بسیاری و ترس و وحشت سراسر ایران را فرا گرفت و مردم دچار سرخوردگی شدند میل به گوشه گیری و دوری از اجتماع در جامعه رواج یافت.

هلاکوخان نوهٔ چنگیز، مأمور شد فتوحات مغول را در ایران و دیگر بخش های جهان اسلام، کامل کند او، نخست اسماعیلیان ایران را از بین برد و قلعه های آنان را ویران کرد؛ سپس با تسخیر بغداد و کشتن خلیفه (۳۶۵ ه.ق) خلافت عباسی را برانداخت. هلاکوخان پس از نابودی خلافت عباسی، حکومت ایلخانان را تأسیس کرد او به همراه فرزندان و نوادگانش، حدود هشتاد سال بر ایران فرمان راندند.

در دوران فرمانروایی ٔ سلسله ایلخانان، ایران از نظر سیاسی یکپارچه و متحد شد و حکام و سرداران محلی تحت حاکمیت و سلطه مغولان، قرار گرفتند حکومت ایلخانان با سایر حکومت های مغولی در آسیا و دولت های اروپایی ارتباط برقرار کرد اروپاییان هم پس از جنگ های صلیبی، بیش از گذشته علاقه مند بودند که با کشورهای مسلمان و آسیایی، ٔ رابطه سیاسی و بازرگانی داشته باشند.

پس از مرگ آخرین ایلخان مغول (ابوسعید)، حکومت ایلخانان فرو پاشید ایران بار دیگر گرفتار هرج و مرج، آشوب، جنگ و قتل و غارت های بی حساب شد؛ یکپارچگی و اتحاد سیاسی کشور ما از بین رفت و حاکمان محلی و سرداران مغول و غیر مغول، هر کدام بر بخشی از آن مسلط شدند و با یکدیگر به رقابت و ستیز برخاستند.

قیام سربداران از روستای باشتین در سبزوار آغاز شد مردم سبزوار بر اثر تعلیمات شیخ خلیفه و شیخ حسن جوری،آماده مقابله با ظلم و ظالمان شده بودند.

ساکنان روستای باشتین که از زیاد ه خواهی و گستاخی مأموران حاکم مغولی خراسان به ستوه آمده بودند، به پا خاستند و مأموران مغول را مجازات کردند .آنان سپس با شعار «سر به دار می دهیم، تن به ذلّت نمی دهیم»، سپاه حاکم مغول را در آن ولایت شکست دادند .قیام به سرعت گسترش یافت و سربداران پس از تصرف شهر سبزوار، حکومت خود را تأسیس کردند. آنان با پیروزی بر سرداران و حاکمان مغول در خراسان، قلمرو خود را به مناطق همجوار گسترش دادند.

یورش تیمور

در اواخر قرن هشتم هجری، از سمت شمال شرق

تیمور گورکانی یکی از فاتحان مشهور در تاریخ است که بخش وسیعی از آسیا را فتح کرد و امپراتوری تیموری را بنیان گذاشت او خود را از خاندان چنگیز می دانست تیمور در بی رحمی و خونریزی دست کمی از چنگیزخان مغول نداشت او به هنر، علاقه نشان می داد و هر شهر و ولایتی را که می گشود، هنرمندان و صنعتگرانش را به پایتخت خود سمرقند (امروزی) می فرستاد. تیمور حرص و طمع بسیاری به کشورگشایی داشت و در اندیشهٔ فتح چین بود که مرگ، امانش نداد.

تیمور پس از آنکه بر ماوراءالنهر تسلط یافت، با سوء استفاده از اوضاع پریشان و اشفته ایران که بر هر گوشهٔ آن خانی و سرداری حکومت می کرد، چندین مرتبه به کشور ما یورش آورد که آسیب و صدمات فراوانی وارد کرد عدهٔ زیادی تلف شدند و اموال مردم غارت گردید امپراتوری تیمور از مرزهای چین تا شام گسترش یافته بود .پس از مرگ وی، فرزندان و نوادگانش هر کدام به بخشی از امپراتوری او مسلط شدند و با یکدیگر به دشمنی و ستیز پرداختند.

شاهرخ پسر تیمور، بر رقبیان خود برتری یافت و موفق شد بخش وسیعی از ایران را تحت تسلط خود درآورد .حکومت تیموریان سرانجام با ظهور حکومت صفویان در ایران از میان رفت.

مغولان از اقوام بيابان گردي بودند كه در سرزمين مغولستان واقع در شمال چين و جنوب سيبري مي زيستن.

آب و هواي سرد و خشك منطقه، موجب شده بود كه آنها شيوه ي زندگي كوچ نشيني و دامداري را برگزينند.

قبايل مغول تا پيش از چنگيز خان پراكنده بودند و حكومتي نداشتند اين قبايل به سبب افزايش جمعيت و كمبود مراتع ناگزير بودند براي تأمين زندگي به غارت يكديگر و همسايگان روي آورند.

چنگيز رئيس يكي از قبايل مغول بود كه قبيله هاي مغول را زير فرمان خود درآورد و حكومتي نيرومند تشكيل داد و براي اداره ي آن كشور ، مجموعه قوانيني را با عنوان ياساي چنگيزي تدوين كرد و به اجرا گذاشت.

آن بود كساني كه خود را تسليم سپاه مغول مي كردند، از قتل و غارت در امان بودند، اما آنان كه مقاومت مي كردند، بايد قتل عام و غارت مي شدند.

چنگيز در فنون رزمي مهارت كامل داشت و در حيله هاي جنگي استاد بود. وي، مردي بي رحم بود و سربازان و حتي فرزندانش بايد بدون چون و چرا فرمانش را اجرا مي كردند.

به فكر حمله به سرزمين هاي آباد و تصاحب ثروت آنها افتادند آنها نخست به چين حمله و شهر ثروتمند پكن را تسخير و غارت كردند.

مغولان با فتح سرزمين هايي در غرب مغولستان، به مرزهاي ايران نزديك شدند.

در زمان سلطان محمد خوارزمشاه وقتي اعضاي يك كاروان تجاري مغول به يكي از شهرهاي ايران آمده بودند، به دستور حاكم آن شهر به جرم جاسوسي دستگير و كشته شدند  چنگيز خان اين موضوع را بهانه قرار داد و با لشكري عظيم به ايران هجوم آورد.

سلطان محمد به مقابله شتافت، اما در همان برخورد اول با سپاه مغول، چنان دچار بيم و هراس شد كه فرار كرد فرار او روحيه ي سپاهيان و مردم را ضعيف كرد.

او در يك جنگ بر مغولان پيروز شد اما به دليل اختلافات و درگيري هاي داخلي، كاري از پيش نبرد در آن شرايط حساس برخي از سرداران و حاكمان محلي و نيز خليفه ي عباسي نه تنها جلال الدين را ياري نكردند، بلكه با وي درگير جنگ شدند.

بر اثر اين هجوم، بسياري از ايرانيان جان باختند و تعداد زيادي به اسارت درآمدند يا آواره شدند ترس و وحشت سراسر ايران را فراگرفت و مردم دچار سرخوردگي شدند . از اين رو ميل به گوشه گيري و دوري از اجتماع در جامعه رواج يافت شهرها و آبادي هاي زيادي را ويران كردند و آسيب فراواني به مزارع كشاورزي و قنات ها وارد اوردند مغولان همچنين مساجد و كتابخانه ها را خراب كردند و كتاب ها را سوزاندند.

هلاکو خان نوه ي چنگيز بود او مأمور شد فتوحان مغول را در ايران و ديگر بخش ها ي جهان اسلام كامل كند .

اقدامات او:

1. اسماعيليان ايران را از بين برد و قلعه هاي آنان را تسخير كرد.
2. با تسخير بغداد و كشتن خليفه، خلافت عباسي را برانگیخت.

ايران از نظر سياسي يكپارچه و متحد شد و حكام و سرداران محلي تحت حاكميت و سلطه ي مغولان، قرار گرفتند حكومت ايلخانان با ساير حكومت هاي مغولي در آسيا و دولت هاي اروپايي ارتباط برقرار كرد.

حكومت ايلخانان فرو پاشيد ايران يك بار ديگر گرفتار هرج و مرج، آشوب، جنگ و قتل و غارت هاي بي حساب شد، يكپارچگي و اتحاد سياسي كشور ما از بين رفت و حاكمان محلي و سرداران مغول و غير مغول، هر كدام بر بخشي از آن مسلط شدند و با يكديگر به رقابت و ستيز برخاستند.

بي عدالتي و ستمگري حاكمان محلي، خشم و نارضايتي مردم را برانگيخت و موجب بروز قيام هاي مردمي در گوشه و كنار ايران شدند.

از روستاي باشتين در سبزوار آغاز شد مردم سبزوار در آن زمان بر اثر تعليمات شيخ خليفه و شيخ حسن جوري آماده ي مقابله با ظلم و ظالمان شده بودند.

ساكنان روستاي باشتين كه از زياده خواهي و گستاخي مأموران حاكم مغولي خراسان به ستوه آمده بودند، به پا خاستند و مأموران مغول را مجازات كردند آنان سپس با شعار سر به دار مي دهيم، تن به ذلت نمي دهيم، سپاه حاكم مغول را در آن واليت شكست دادند  قيام به سرعت گسترش يافت و سربداران پس از تصرف شهر سبزوار، حكومت خود را تأسيس كردند.

تيمور گوركاني يكي از فاتحان مشهور در تاريخ است كه بخش وسيعي از آسيا را فتح كرد و امپراتوري تيموري را بنيان گذاشت او خود را از خاندان چنگيز مي دانست تيمور در بي رحمي و خونريزي دست كمي از چنگيز خان مغول نداشت.

با سوء استفاده از اوضاع پريشان و آشفته ي ايران كه بر هر گوشه ي آن خاني و سرداري حكومت مي كرد، چندين مرتبه به كشور ما يورش اورد و يرش هاي تيمور نيز همچون هجوم چنگيز، آسيب و صدمات فراواني به مردم ايران وارد كرد در جريان اين يورش ها، عده ي زيادي تلف شدند و اموال و دارايي مردم غارت گرديد.

شاهرخ پسر تيمور، بر رقيبان خود برتري يافت و موفق شد بخش وسيعي از ايران را تحت تسلط خود درآورد.

خوارزمشاهيان

چنگيز

ايلخانان

شيعه

تيمور

سمرقند

صفويان

چین

خوارزمشاهیان

هشتاد

سربداران

صفویان