نمونه سوالات فصل 11 علوم و فنون ادبی دهم همراه با جواب تشریحی

بگفت از دل جدا کن عشق شیرین / بگفتا چون زیم بی‌جان شیرین؟

برخیز و مخور غم جهان گذران / بنشین و دمی به شادمانی گذران

آتش است این بانگ نای و نیست باد / هرکه این آتش ندارد نیست باد

نشد یک لحظه از یادت جدا دل / زهی دل آفرین دل مرحبا دل

چون دودل شد موسی اندر کار ما / گاه خصم ماست و گاهی یار ما

آتنا فی دار دنیانا حسن / آتنا فی دار عقبانا حسن

خرامان بشد سوی آب روان / چنان چون شده باز جوید روان

ما فتنه بر توایم و تو فتنه برآینه / ما را نگاه در تو، تو را اندر آینه

دوستی ابله بتر از دشمنیست / او به هر حیله که دانی راندنیست

برخیز و مخور غم جهان گذران/بنشین و دمی به شادمانی راندنیست

که مرا از خویش هم آگاه نیست / در دلم گنجای جز الله نیست

در اگر چه خرد و اشکسته شود / توتیای دیدۀ خسته شود

کی رفته‌ای ز دل که تمنّای کنم تو را؟ / کی بوده‌ای نهفته که پیدا کنم تو را؟

گوهر خود را هویدا کن کمال این است و بس / خویش را در خویش پیدا کن کمال این است و بس

گم شدم در این شب سنگی مرا پیدا کنید / از خیابان‌های دلتنگی مرا پیدا کنید

آن خضر جان کز اجل بهراسد او / شاید ار مخلوق را نشناسد او

بیا تا قدر یکدیگر بدانیم / که تا ناگه ز یکدیگر نمانیم

از آن می که آسایش دل دهد / خلاصی نه آلایش گل دهد

در کفش تیر و کمال از بهر گرگ / تا زند گر آید آن گرگ سترگ

حال خونین دلان که گوید باز / وز فلک خون خم که جوید باز   

از آن مرد دانا دهان دوخته است / که بیند که شمع از زبان سوخته است

بدان ماند اندرز شوریده حال / که گویی به کژدم گزیده منال

تو را آتش عشق اگر پر بسوخت / مرا بین که از پای تا سر بسوخت

ای منوّر به تو نجوم جمال / ای مقدّر به تو رسوم کمال

از دوست به هر جوری بیزار نباید شد // از یار به هر زخمی افگار نباید شد

اگر مانند رخسارت گلی در بوستانستی // زمان را از کمالیّت شرف بر آسمانستی

صبحدمی که برکنم دیده به روشناییت // بر در آسمان زنم حلقه ی آشناییت

ای قاعدۀ تازه ز دست تو کرم را // وی مرتبۀ تو ز بنان تو قلم را 

قاعده ۱

قاعده ۲  

قاعده ۳ 

قاعده ۴

قاعده اول

قاعده دوم

قاعده سوم

قواعد اول و دوم 

کاشت - داشت     

کار - یار      

جادو - آهو      

سَر - دَر 

گرمی عاریتی ندهد اثر // گرمی خاصیّتی دارد هنر   

شب فراق نخواهم دواج دیبا را // که شب دراز بود خوابگاه تنها را

روز هجران و شب فرقت یار آخر شد // زدم این فال و گذشت اختر و کار آخر شد

مکن، بر کف دست نه هر چه هست // که فردا به دندان بری پشت دست

پس ملک گوید که آن روضه خضر / که فلان جا دیدده‌اید اندر گذر

هرچه بر مردم بلا و شدّتست / این یقین دان کز خلاف عادتست

که مرا از خویش هم‌آگاه نیست / در دلم گنجای جز الله نیست

در کفش تیر و کمان از بهر گرگ / تا زند گر آید آن گرگ سترگ 

کس نیست که افتادۀ آن زلف دوتا نیست // در رهگذر کیست که دامی ز بلاست

زلفت هزار دل به یکی تار مو ببست // راه هزار چاره گر از چارسو ببست

ای هدهد صبا به سبا می فرستمت // بنگر که از کجا به کجا می فرستمت

آن پیک نامور که رسید از دیار دوست // آورد حرز جان ز خط مشکبار دوست

در اگر چه خرد و اشکسته شود / توتیای دیدۀ خسته شود

آن خضر جان کز اجل بهراسد او / شاید ار مخلوق را نشناسد او

گفت صد خدمت کنم تو جای ده / آن کمان و تیر در کفم بنه

در ببستم تا کسی بیگانه‌ای / در نیاید زود نادانانه‌ای

عشق است اصل بندگی، من بنده و مولای عشق / عشق است آب زندگانی، من بنده و مولای عشق

خلق بخشید او عصای عدل را / خورد آن چندان عصا و حبل را

باز آی و بر چشمم نشین ای دلستان نازنین / کآشوب و فریاد از زمین بر آسمانم می‌رود

راهی بزن که آهی بر ساز آن توان زد / شعری بخوان که با آن رطل گران توان زد

اینجا کنار قاب عکست جان سپردم / از بس که از این هفته‌ها سرکوفت خوردم

عصای هفت سری ماند و زخم صدساله / و شهر پرشده از سامری و گوساله

گم شدم در این شب سنگی مرا پیدا کنید / از خیابان‌های دلتنگی مرا پیدا کنید

هیچ هم زیبا نبودی من تو را زیبا کشیدم / بی‌جهت اغراق کردم، دلبر و رعنا کشیدم

اگر بر تن خویش سالار و میرم / ملامت همی چون کنی خیر خیرم  

بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران / کز سنگ ناله خیزد روز وداع یاران

گلاب است گویی به جویش روان / همی شاد گردد ز بویش روان

مرا بسود وفرو ریخت هرچه دندان بود / نبود دندان لا بل چراغ تابان بود

گل تازه در باغ چندان شکفت / که بویش همه دشت و صحرا گرفت

روز وصل دوستداران، یاد باد / یاد باد آن روزگاران یاد باد

من از دست کمانداران ابرو / نمی‌یارم گذر کردن به هر سو

آبِ آتش فروز، عشق آمد / آتشِ آب سوز، عشق آمد

بگفت از دل جدا کن عشق شیرین/بگفتا چون زیم بی جان شیرین؟

برخیز و مخور غم جهان گذران/بنشین و دمی به شادمانی گذران

آتش است این بانگ نای و نیست باد / هرکه این آتش ندارد نیست باد

نشد یک لحظه از یادت جدا کم/زهی دل افرین دل مرحبا دل

خواجه در ابریشم و ما درگلیم / غم مخور ای دل ما همه یکسر گلیم

دوستی ابله بتر از دشمنیست / او به هر حیله که دانی راندنیست

ای وصالت یک زمان بوده فراقت سال‌ها / ای به زودی بار کرده بر شتر احمال‌ها

در ازل پرتو حسنت ز تجلی دم زد / عشق پیدا شد و آتش به همه عالم زد

چون دودل شد موسی اندر کار ما / گاه خصم ماست و گاهی یار ما

آتنا فی دار دنیانا حسن / آتنا فی دار عقبانا حسن

خرامان بشد سوی آب روان / چنان چون شده باز جوید روان

ما فتنه بر توایم و تو فتنه برآینه / ما را نگاه در تو، تو را اندر آینه

کی رفته‌ای ز دل که تمنّای کنم تو را؟ / کی بوده‌ای نهفته که پیدا کنم تو را؟

گوهر خود را هویدا کن کمال این است و بس / خویش را در خویش پیدا کن کمال این است و بس

گم شدم در این شب سنگی مرا پیدا کنید / از خیابان‌های دلتنگی مرا پیدا کنید

آن خضر جان کز اجل بهراسد او / شاید ار مخلوق را نشناسد او

برخیز و مخور غم جهان گذران / بنشین و دمی به شادمانی گذران

خرامان بشد سوی آب روان / چنان چون شده باز جوید روان

این سخا شاخی است از سرو بهشت / وای او کز کف چنین شاخی بهشت

نشد یک لحظه از یادت جدا دل / زهی دل آفرین دل مرحبا دل

بگفت از دل جدا کن عشق شیرین / بگفتا چون زیم بی‌جان شیرین؟

چراغ روی تو را شمع گشت پروانه / مرا ز حال تو با حال خویش پروا، نه

ابر می‌بارد و من می‌شوم از یار جدا / چون کنم دل به چنین روز ز دلدار جدا

زهر ناحیت کاروان‌ها روان / به دیدار آن صورت بی‌روان

او دلی در پیکر آدم نهاد ... او نقاب از طلعت آدم گشاد

تپش می‌کند زنده‌تر زندگی را ... تپش می‌دهد بال و پر زندگی را

ز درد، چهره محال است مرد زرد کند ... چه لایق است که اظهار درد مرد کند

علم چندان که بیش‌تر خوانی ... چون عمل در تو نیست نادانی

ولیکن تو بستان که صاحب‌خرد / از ارزان‌فروشان به رغبت خرد

چشم رضا و مرحمت، بر همه باز می‌کنی / چون که به بخت ما رسد، این همه ناز می‌کنی

گرم قبول کنی ور برانی از بر خویش / نگردم از تو وگر خود فدا کنم سر خویش

آمدی وه که چه مشتاق و پریشان بودم / تا برفتی ز برم صورت بی‌جان بودم

بیا تا قدر یکدیگر بدانیم / که تا ناگه ز یکدیگر نمانیم

از آن می که آسایش دل دهد / خلاصی نه آلایش گل دهد

در کفش تیر و کمال از بهر گرگ / تا زند گر آید آن گرگ سترگ

حال خونین دلان که گوید باز / وز فلک خون خم که جوید باز   

از آن مرد دانا دهان دوخته است / که بیند که شمع از زبان سوخته است

بدان ماند اندرز شوریده حال / که گویی به کژدم گزیده منال

تو را آتش عشق اگر پر بسوخت / مرا بین که از پای تا سر بسوخت

ای منوّر به تو نجوم جمال / ای مقدّر به تو رسوم کمال

از دوست به هر جوری بیزار نباید شد // از یار به هر زخمی افگار نباید شد

اگر مانند رخسارت گلی در بوستانستی // زمان را از کمالیّت شرف بر آسمانستی

صبحدمی که برکنم دیده به روشناییت // بر در آسمان زنم حلقه ی آشناییت

ای قاعدۀ تازه ز دست تو کرم را // وی مرتبۀ تو ز بنان تو قلم را 

یک

دو

سه

چهار

نوری که نیارم گفت در پای تو می افتد/معنیش که درویشا در ما بنگر خوش تر

چنانم در دلی حاضر که جان در جسم و خون در رگ / فراموشم نه‌ای وقتی که دیگر وقت یادآیی

ای که طبیب خسته‌ای روی زبان من ببین / کاین دم و دود سینه‌ام بار دل است بر زبان

بر تخت جم که تاجش معراج آسمان است / همّت نگر که موری با آن حقارت آمد

طرف کرم ز کس نبست این دل پر امید من/ گرچه سخن همی‌برد قصّه‌ی من به هر طرف

مس هستی‌ات چو موسی نه ز کیمیاش زر شد/ چه غم است اگر چو قارون به جوال زر نداری

آن گل که هر دم در دست بادی است/ گو شرم بادش از عندلیبان

منم ای برق! رام و برای صید و دام تو/ گهی بر رکن، بام تو، گهی بگرفته صحرا را