گام به گام خودارزیابی صفحه 31 درس تشبیه علوم و فنون ادبی (2)

1- در ابیات زیر تشبیه های فشرده و گسترده را بیابید و پایه های آنها را مشخص نمایید:

الف) اگر چو مرغ بنالم، تو همچو سرو ببالی             و گر چو ابر بگریم، تو همچو غنچه بخندی  (خواجوی کرمانی)

ب) پیش کمان ابرویش لابه همی کنم؛ ولی گوش کشیده است؛ از آن گوش به من نمی کند حافظ

پ) دل گرفتار بلای عشق توست              جان شهید کربلای عشق توست   (وفایی)

2- وجه شبه را در شعرهای زیر مشخص کنید:

الف) صدا چون بوی گل در جنبش آب به آرامی به هر سو پخش می گشت.    (فریدون توللی)

ب) نفس کز گرمگاه سینه می آید برون، ابری شود تاریک.

 چو دیوار ایستد در پیش چشمانت،

نفس کاین است، پس دیگر چه داری چشم

ز چشم دوستان دور یا نزدیک؟        (مهدی اخوان ثالث)

3- دو پایه اصلی تشبیه را در اشعار زیر مشخص کنید:

الف) پشت هیچستان چتر خواهش باز است،

تا نسیم عطشی در بن برگی بدود،

زنگ باران به صدا می آید.        (سهراب سپهری)

ب) هر چه به گرد خویشتن می نگرم در این چمن             آینه ضمیر من جز تو نمی دهد نشان (هوشنگ ابتهاج)

4- نوع تشبیه را در ابیات زیر مشخص کنید:

الف) اگر ای عشق پایان تو دور است             دلم غرق تمنای عبور است

برای قد کشیدن در هوایت                 دلم مثل صنوبرها صبور است     (سلمان هراتی)

ب) زمین چو سینه سهراب زیر جوشن برگ              فرو نشسته در آن ناوک صنوبر و غان     (علی موسوی گرمارودی)

پ) مانند پنبه دانه که در پنبه تعبیه است،              اجرام کوه هاست نهان در میان برف      (کمال الدین اسماعیل)

5- در اشعار زیر مشبه و مشبهٌ به را مشخص کنید.

الف) پاسی از شب رفته بود و برف می بارید            چون پرافشان پری های هزار افسانه ای از یادها رفته       (مهدی اخوان ثالث)

ب) روز چو شمعی به شب، زود رو و سرفراز             شب چو چراغی به صبح، کاسته و نیم تاب       (خاقانی)

6- تشبیه های به کار رفته در بیت های زیر دارای کدام یک از پایه های تشبیه اند؟

الف) مرا، کز جام عشقت مست گشتم            وصال و هجر یکسان می نماید    (فخرالدین عراقی)

ب) گاهی که سنگ حادثه از آسمان رسد         اوّل بال به مرغ بلند آشیان رسد     (کلیم کاشانی)

پ) خانه دل ما را از کرم عمارت کن                پیش از آن که این خانه رو نهد به ویرانی   (شیخ بهایی)

ت) حریر باورم از شعله ندامت سوخت             که بر کویر عطشناک نیستم چون ابر     (مشفق کاشانی)

7- در هر یک از نمونه های زیر ادات تشبیه را مشخص کنید:

الف) مرا در دل درخت مهربانی             به چه ماند؟ به سرو بوستانی     (فخرالدین اسعد گرگانی)

ب) آورده اند که در ناحیت کشمیر متصیّدی خوش و مرغزاری نزه بود که از عکس ریاحین او پر زاغ چون دم طاووس نمودی و در پیش جمال او دم طاووس به پر زاغ مانستی.    (کلیله و دمنه)

پ) هرگز کسی نداد بدین سان نشان برف               گویی که لقمه ای است زمین در دهان برف    (کمال الدین اصفهانی)

8- در اشعار ذکر شده در خودارزیابی های درس ٣ ابیاتی را که مربوط به شاعران قرنهای 7، 8 و 9 است، بیابید و بگویید کدام نوع تشبیه (گسترده یا فشرده) در آنها بیشتر است؟

9- در بیت: »چو دریای خون شد همه دشت و راغ           جهان چـون شب و تیغ ها چون چراغ«    (فردوسی)

پایه های آوایی را مشخص کنید؛ سپس خانه هایی به تعداد آنها طراحی نموده و هر پایه را در خانه خود قرار دهید.

1- الف)

2- الف) تشبیه گسترده : صدا چون بوی گل پخش می شود : پخش می گشت (وجه شبه)

ب) تشبیه گسترده : نفس به ابری تاریک، نفس چو دیوار، وجه شبه : ایستادن در پیش چشم

3- الف) تشبیه فشرده، چتر خواهش : خواهش (مشبه) و چتر (مشبه به)

تشبیه فشرده، نسیم عطش : عطش (مشبه) و نسیم (مشبه به)

ب) تشبیه فشرده، آینه ضمیر من : ضمیر من (مشبه) و آینه (مشبه به)

4- الف) تشبیه گسترده : دلم (مشبه)، مثل (ادات تشبیه)، صنوبرها (مشبه به)

تشبیه فشرده : تمنای عبور : تمنا (مشبه به)، سینه سهراب (مشبه)

ب) تشبیه گسترده : زمین (مشبه)، چو (ادات تشبیه)، سینه سهراب (مشبه به)

تشبیه فشرده : جوشن برگ ک : برگ (مشبه) ، به جوشن (مشبه)

تشبیه فشرده : ناوک صنوبر و غان صنوبر و غان (مشبه) ، به ناوک (مشبه به)

پ) تشبیه گسترده : احترام کوه ها در میان برف (مشبه) ، مانند (ادات تشبیه) ، پنبه دانه در پنبه (مشبه به)

5- الف) تشبیه گسترده : برف(مشبه) ، چون (ادات تشبیه) ، پرافسان پری های هزار افسانه ای (مشبه به)، از یادها رفته (وجه شبه)

ب) تشبیه گسترده : روز(مشبه) ، چو (ادات تشبیه) ، شمعی به شب (مشبه به)، زودرو و سرافراز (وجه شبه)

6- الف) عشق (مشبه) ، جام (مشبه به)

ب) حادثه (مشبه) ، سنگ (مشبه به)

پ) خانه (مشبه)، دل (مشبه به)

7- الف) درخت مهربانی به سرو بوستانی (ماند ادات تشبیه)

ب) او پر زاغ چو دم طاووس (چون : ادات تشبیه)

دم طاووس به پر زاغ مانستی (مانستی : ادات تشبیه)

پ) گویی که لقمه ای است (گویی : ادات تشبیه)   

8- سعدی، حافظ، خواجوی کرمانی، کمال الدین اسماعیل، فخرالدین عراقی

هر دو نوع تشبیه در این اشعار دیده می شود.

9- چُ دَر یا – یِ خون شُد – هَ مِ دَش – تُ راغ

جَ هان چون – شَ بو تی – غُ ها چون – چ راغ