گام به گام قلمرو زبانی صفحه 21 درس قاضی بُست فارسی (2)

1) از متن درس، با توجّه به رابطۀ معنایی «تناسب» واژه های مناسب انتخاب کنید و در جاهای خالی قرار دهید.

خَیلتاش ، .................. ، ....................                رُقعت  ، .................. ، ....................

2) معادل معنایی فعل های زیر را از متن درس بیابید و بنویسید.

فرمان داد                   ( ................. )        سوار اسب شد     ( ................. )

اجازۀ حضور داده شود   ( ................. )

3) كاربرد معنایی واژه «محجوب» را در عبارت های زیر بررسی کنید.

الف) محجوب گشت از مردمان، مگر از اطبّا و ... :

ب) مردی محجوب بود و دیده و دلش از گناه به دور :

4) به دو جمله زیر و تفاوت آنها توجّه كنید:

الف) مریم كتاب می خوانَد.                   ب) كتاب خوانده می شود.

فعل جمله «الف» به «نهاد» و فعل جمله «ب» به نهادی كه قبلاً مفعول بوده است، نسبت داده شده است. فعل جمله «الف» را «معلوم» وفعل جمله دوم را «مجهول» می نامیم.

با دقّت در جدول زیر با ساخت و شیوه مجهول كردن جمله معلوم آشنا می شویم:

همان طور که می بینید در مجهول ساختن جملۀ معلوم:

الف) نهاد جملۀ معلوم را حذف می کنیم.

ب) مفعولِ جملۀ معلوم را در جایگاه نهاد قرار می دهیم.

پ) فعل اصلی جمله را به شکل « بن ماضی + ه/ـه » می نویسیم؛ سپس، از «شدن» فعلی متناسب با شناسه و زمانِ فعل اصلی می آوریم.

توجّه: امروزه، فعل مجهول به كمك مصدر «شدن» ساخته می شود امّا در گذشته، با فعل های دیگری، مانند «آمدن» و «گشتن» نیز ساخته می شد.

اکنون از متن درس، نمونه هایی از فعل مجهول بیابید و معادل امروزی آنها را بنویسید.

1) خَیلتاش لشکری ، ندیمان                     رُقعت قلم ، نامه  

2) فرمان داد   (مثال داد)                       سوار اسب شد  (برنشست)

اجازۀ حضور داده شود   (بار داده اید)

3) الف) محجوب گشت از مردمان، مگر از اطبّا و... .  : پنهان

ب) مردی محجوب بود و دیده و دلش از گناه به دور : باحیا

4) [کشتی] غذقه خواست شد : کشتی داشت غرق می شد.

[نامه ها] نبشته آمد : نامه ها نوشته شد.

بار داده آید : اجازه داده شود.