عقل در معنای عام : به هر گونه تلاش ذهنی و علمی گفته می شود .
عقل در معنای خاص : نیرویی که انسان به کمک آن حقایق و قواعد جهان را می شناسد .
عقل در معنای خاص ، بر اساس موضوع مورد مطالعه ، به انواع مختلف تقسیم می شود :
۱ - عقل نظری : عقل مربوط به شناخت واقعیت های مستقل از انسان ها ( : واقعیت هایی را که مستقل از آگاهی و اراده انسان وجود دارند ؛ شناسایی می کند و علومی مانند فلسفه ، ریاضیات و طبیعیات را پدید می آورد .
مثال
قانون عقلیّت در فلسفه و قانون جاذبه در فیزیک با این عقل شناخته می شوند.
مثال
در طبیعت و جامعه هیچ رخدادی، خودبخودی و بدون علت رخ نمی دهد. گزاره ای از عقالنیت نظری.
۲ - عقل عملی : عقل مربوط به شناخت واقعیت های انسان ساخته ( : واقعیت هایی را که با آگاهی و اراده انسان بوجود می آیند را شناسایی می کند . واقعیت هایی مانند ارزش ها و آرمان های اجتماعی . بعنوان مثال : خوب بودن عدالت و بد بودن ظلم با این نوع عقلانیت شناسایی می شود . این عقل ؛ علوم انسانی و اجتماعی را پدید می آورد .
مثال
هرگز جامعه ای بدون تأمبن میزانی از عفت ، شجاعت ، حکمت و عدالت ، روی سعادت دنیوی و اخروی را نخواهد دید . گزاره ای از عقلانیت عملی .
تفکیک عقلانیت به عقل نظری و عملی به موضوع شناسایی ) موضوع بررسی و شناخت ( آنها بر میگیرد . موضوع شناسایی عقل نظری ؛ پدیده های تکوینی ، طبیعی و مستقل از انسانهاست و موضوع شناسایی عقل عملی ؛ پدیده های قراردادی ، اعتباری و انسانی ساخته است.
تهیه کننده: محمود کرمی