ویژگی های علوم اجتماعیِ اسلام در مقایسه با علوم اجتماعیِ متجدد

لوم اجتماعی جهان اسلام ؛ متناسب با معنای علم در جهان اسلام است . 
 علوم اجتماعی جهان اسلام برای توصیف و تبیین مسائل اجتماعی ؛ علاوه بر منابع و روش ­های تجربی از منابع و روش ­های عقلانی و وحیانی نیز استفاده می‏ کند . 
 کاربرد روش ­های تجربی / عقلانی / وحیانی ، در توصیف و تبیین پدیده ­های اجتماعی . 
 
 عقلانیت مورد استفاده در جهان اسلام ؛ علاوه بر آنکه با داده ­های حسی و تجربی و همچنین با هنجارها ، ارزش ­ها و آرمان ­های فرهنگی ، اجتماعی و تاریخی پیرامون خود تعامل فعال دارد ؛ آنها را مورد ارزیابی انتقادی قرار می‏ دهد .
 یعنی : عقلانیت جهان اسلام ؛ ضمن اهمیت دادن به داده ­های حسی - تجربی و ضمن لحاظ نمودن ارزش ­ها و آرمان ­های پیرامون خود ؛ آنها را در عین حال ؛ خطا پذیر و انحراف یاب نیز قلمداد می‏ کند . . بنابراین ؛ عقلانیت الهی محور جهان اسلام ؛ بعنوان عقلانیت پویا ، پیشرو و جهانی اندیش ؛ فارغ از تعصب و پیش داوری ؛ ضمن توجه و لحاظ نمودن داده ­های تجربی و یافته ­های ارزشی و هنجاری پیرامون خود ؛ آنها را قابل نقد و ارزیابی نیز می‏ داند . 

 عقلانیت در جهان اسلام ؛ با وجود تعامل با فرهنگ و سنت ­های تاریخی محیط خود ، ارزش ­ها و اعتبار روشنگرانه خود را از متن فرهنگ و کنش ­های عام الن نمی‏ گیرد ، بلکه عالمان با استفاده از این عقلانیت ، به گونه ­ای مستقل به ارزیابی فرهنگ و تاریخ مربوط به خود می‏ پردازند . 
 
 یعنی : عقلانیت در جهان اسلام ؛ صرفا از دل فرهنگی فرهنگی و تاریخی محیط خود برنیامده است چرا که در این صورت برد روشنگری و هدایت گری آن محدود به همان محیط خود می‏ شد . درست این است که بگوییم ؛ عقلانیت جهان اسلام ضمن ارتباط با فرهنگ و سنت ­های تاریخی محیط خود و درک و و نیازهای آنها ؛ قدرت هدایت گری خود را از حقایق جهانشمول الهی می‏ گیرد و به همین دلیل برد روشنگری آن شامل تمامی انسان ­ها و جوامع بشری می‏ باشد . در عقلانیت جهان اسلام ؛ ملاک ­ها و شاخص ­های عقلانی بودن امور در اصل از حقایق الیزال الهی سرچشمه می‏ گیرند . 
 
 به همین دلیل است که عاملان انسانی بواسطه تجهیز به این عقلانیت ، توان عبور از تعصبات فرهنگی و تاریخی و امکان نقد آنها را می‏ یابند.

 عقلانیت جهان اسلام ؛ در تولید دانش علمی درباره محیط فرهنگی و اجتماعی ، نقش محوری دارد . ولی همه عرصه ­های علمی را به تنهایی سامان نمی‌ دهد ، بخشی از آن را به کمک حس و تجربه زیسته و بخشی دیگر را با استفاده از وحی سامان می‏ بخشد . 
 یعنی : عقلانیت جهان اسلام ؛ عقلانیت و و بیگانه با روش ­های انسان ساخته مانند روش ­های حسی - تجربی و . . . نیست . بلکه ؛ این عقلانیت ضمن اینکه پایه در حقایق الهی دارد ، در تولید دانش علمی و به اقتضای موضع مورد بررسی ؛ از روش ­های مختلف حسی / تجربی / وحیانی بهره می‏ گیرد . 

 علوم اجتماعی جهان اسلام ؛ علاوه بر تبیین وضعیت موجود جهان اسلام ؛ درباره وضعیت مطلوب و آرمانی جامعه اسلامی و همچنین جامعه جهانی نیز داوری خواهد کرد و راه ­های برون رفت از وضعیت موجود به سوی وضعیت مطلوب را شناسایی می‏ کند . 
 
 یعنی علوم اجتماعی جهان اسلام ؛ علاوه بر سطوح توصیفی و تبیینی ؛ دارای سطوح انتقادی و تجویزی نیز می‏ باشد .