درسنامه کامل دین و زندگی (2) فصل 11 عزّت نفس

از مهمترین قدم ها در مسیر کمال، تقویت عزت نفس است در قرآن بیش از 95 بار این صفت برای خدا آمده است. در روایات عزت نفس را از ارکان فضایل اخلاقی دانسته اند که اگر در وجودمان شکل بگیرد، مانع بسیاری از زشتی ها می شود.

عزت به معنی نفوذ ناپذیری و تسلیم نبودن است. منظور از عزیز بودن خدا این است که کسی نمی تواند او را مغلوب کند و در اراده او نفوذ کند.

انسان عزیز در برابر مستکبران و ظالمان (بیرونی) و هوی و هوس خویش (درونی) مقاومت می کند و تسلیم نمی شود؛ زیر بار عملی که روحش را آزرده کند و او را کوچک کند، نمی رود.

ذلت: به معنی شکست پذیری و مغلوب و تسلیم بودن است.

انسان ذلیل در برابر مستکبران و زورگویان (بیرونی) و هوی و هوس خویش (درونی) تسلیم می شود و تن به خواری می دهد. هر کاری که موافق خواسته اش باشد انجام می دهد هر چند روحش آلوده به گناه شود.

شناخت ارزش خود و نفروختن خویش به بهای اندک

توجه به عظمت خداوند و تلاش برای بندگی او

آیه مرتبط: ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم و بر بسیاری از مخلوقات برتری دادیم. (اسراء/70) احادیث مرتبط:

حدیث قدسی: (انه لیس لانفسکم ثمن الا الجنة فلا تبیعو الا بها) همانا بهایی برای جان شما جز بهشت نیست، پس (خود را) به کمتر از آن نفروشید.

خدا به انسان وعده دیدار داده و بهشتی را برایش آماده کرده به وسعت همه آسمانها و زمین و آنجا هر آرزویی که تمنا می کند، می رسد. اگر انسان ارزش چیزی را نداند به آسانی فریب خورده و آن را به بهای اندک می فروشد.

آیه مرتبط: (هرکس عزّت را بخواهد پس تمام عزت برای خداست) (فاطر/10)

احادیث مرتبط

امام علی (ع): (خالق جهان در نظر آن عظیم است. در نتیجه، غیر خدا در چشم آن کوچک است.)

در وصف انسان هایی که عزت خود را در بندگی خدا یافته اند.

عدم احساس حقارت در انسان معلول یافتن عظمت خدا در درون (بندگی)

امام علی (ع): (بنده کسی مانند خودت نباش زیرا خداوند تو را آزاد آفریده است.)

نفی بندگی غیر خدا معلول بندگی خدا

انسان برای تسلیم نشدن مقابل دیگران باید متوجه آزادگی خود باشد.

پیشوایان ما با تکیه بر بندگی خدا (بنده حقیقی) (علت) در سخت ترین شرایط عزتمندانه زندگی می کردند. (معلول)

پاسخ پیامبر (ص) به بزرگان مکه در زمان محاصره طاقت فرسای مشرکان مکه: (اگر خورشید را در دست راستم و ماه را در دست چپم بگذارید، از راه حق دست برنمیدارم.

پاسخ امام حسین (ع) به یزیدیان که 30 هزار نفری امام را محاصره کردند: (مرگ با عزت از زندگی با ذلت برتر است.

پاسخ حضرت زینب (س) به عبیدالله بن زیاد (حاکم کوفه): (در این واقعه ای که برای ما پیش آمد، جز زیبایی ندیدم.)

هر انسانی گاه و بیگاه با تمایلاتی روبرو می شود. نتیجه پاسخ مثبت به آن خواری و ذلت است و نتیجه تداوم موجب احاطه خواری طوری که به سرعت تسلیم می شود. بهترین زمان برای پاسخ منفی به تمایلات در نوجوانی و جوانی است زیرا عادت به گناه نکرده و تمایلات نامشروع در او ریشه دار نشده است.

پیامبر (ص): چنین کسی به آسمان نزدیک تر است. (یعنی: گرایش به خوبی ها در او قوی تر است(.

انسان با شناخت ریشه عزت و ذلت بهتر می تواند به سوی عزت حرکت کند و از ذلت دوری نماید؛ انسان دارای دو دسته تمایلات است:

تمایلات عالی و برتر

تمایلات دانی (فروتر)

تمایلات عالی و برتر

تمایلات عالی و برتر مانند، تمایل به دانایی، عدالت، شجاعت، حیا، ایثار و حُسن خلق مربوط به روح الهی و معنوی انسان است و نتیجه رسیدن به آن ها برابر است با احساس موفقیت و کمال و لذت )خواست عقل و وجدان و نفس لوامه: پاسخ در حد نیاز به تمایلات دانی و پرورش تمایلات معنوی و الهی(

تمایلات دانی (فروتر)

تمایلات دانی (فروتر) مانند، تمایل به ثروت، شهرت، غذاهای لذیذ، زیور آلات و رفاه مادی، مربوط به بُعد حیوانی و دنیایی انسان است و نتیجه رسیدن به آن ها برابر است با احساس لذت و خوشحالی (خواست نفس اماره: فقط توجه به این بُعد (یا زندگی ممکن نیست انسان به طور طبیعی به این امور علاقه دارد زیرا، این تمایلات لازمه زندگی دنیا است و بدون آن ها زندگی سخت است.

تمایلات بُعد حیوانی در ذات خود بد نیستند اما نسبت به بُعد معنوی و الهی بسیار ناچیز و پایین و غیرقابل مقایسه هستند. اگر انسان ها آنها را اصل قرار دهد و فقط فکر رسیدن آنها باشد و از تمایلات الهی غافل بماند بد است.

حد و مرز توجه به تمایلات را خدا می داند و با احکام خود، چگونگی بهره مندی از تمایلات را مشخص کرده تا انسان در عین بهره مندی، به رشد و کمال برسد. انسانی که به هوس پاسخ مثبت می دهد، قدم در وادی ذلت گذاشته و از مسیر رشد بازمانده و در مرحله بعد زیر بار ذلت ستمگران و قدرتمندان می رود. تحقیقات نشان داده است، اکثر مجرمان و گناهکاران یا عزت نفس خود را از دست داده اند یا عزت نفس بسیار پایین دارند. اکثر انسان های مفید و نیکوکار دارای عزت نفس بالا بوده و کمتر گناه می کنند.

چند نکته علت و معلولی در عزت نفس

للذین احسنو الحسنی و زیادة و لا یرهق وجوههم قتر و لا ذلة اولئک اصحاب الجنة هم فیها خالدون (یونس/26)

برای آنان که نیکی کردند پاداشی نیکوتر و فزون تر است و چهرشان را تیرگی و خواری نپوشاند آنان یاران بهشت هستند در آنجا جاودانه هستند.

و الذین کسبو السیئات جزاء سیئة بمثلها و ترهقهم ذلة (یونس/27)

و کسانی که بدی ها را بدست آوردند پاداش بدی مثل آن را خواهند داشت و خواری آنان را فرا می گیرد .

من کان یرید العزة فلله العزة جمیعا

هرکس عزت را بخواهد پس تمام عزت برای خداست.