گروه زبان های ایرانی

زبان ایرانیان پیش از اسلام که ریشۀ زبان امروز ایران است زبان پارسی (فارسی) نامیده می شد.

مثلا کتاب « اوستا » را پیش از دورۀ ساسانی موبدان برای اجرای مراسم دینی از حفظ می خواندند؛

تا این که در دورۀ ساسانی آن را به نگارش درآورند.

زبان هایی که در ایران و مناطق هم جوار آن، از قدیم ترین روزگاران متداول بوده است و ویژگی های مشترکی دارند.

تقسیم بندی گروه زبان های ایرانی از نظر تاریخی

1. فارسی باستان
2. فارسی میانه
3. فارسی نو

فارسی باستان

1. دورۀ رواج: دوره ی هخامنشیان ( 551 تا 331 ق.م)
2. آثار به جا مانده: فرمان ها و نامه های پادشاهان هخامنشی
3. نوع خط: میخی

فارسی میانه ( حدود 300 ق.م تا 700 م )

الف) پارتی (شمالی)

1. دوره رواج: اشکانی و تا دوره ساسانی آثاری تالیف شد
2. منطقه رواج: شمال و شمال شرقی ایران
3. آثار: موجود نیست

ب) پهلوی (جنوبی)

1. دوره رواج: دوره ساسانی
2. منطقه رواج: به ناحیه پارس تعلق داشته
3. آثار: آثار دینی زرتشتی و « درخت آسوریک» و « یادگارزریران »

نکات مهم مربوط به فارسی میانه (پهلوی):

1. زبان پهلوی به فارسی میانه نامیده شده است زیرا این زبان که اساساً به ناحیه ی پارس تعلق داشته است و در مرحله ای میان فارسی باستان و فارسی نو (دری) قرار دارد
2. آثار دینی زرتشتی و غیر دینی با رنگ دینی مثل (یادگارزریران) به زبان پهلوی است
3. آثار ادبی منظوم ومنثور زبان پهلوی از بین رفته اما ترجمه ی عربی و فارسی بعضی از آنها موجود است
4. مثل ( کلیله ودمنه،هزارویک شب) البته دچار تغییرات فراوان شده اند
5. اشعار کمی به زبان پهلوی به جامانده و البته دچار تحریف هایی شده است
6. شعر پهلوی نیز به وضعی مشابه ی نثر دچار گردید.بعضی از قطعات،بازمانده ی اشعار تعلیمی و اخلاقی اند این قطعات در میان اندرزنامه های منثور جای دارند مثل منظومه‌ی « درخت آسوریک» و «یادگارزریران» که هر دو اصل پارتی دارند.

فارسی نو (دری)

1. دوره ی رواج: پس از سقوط ساسانیان وتقریبا هم زمان با حکومت طاهریان طاهریان نخستین دولت اسلامی ایران)
2. منطقه ی رواج: نخست در مشرق و شمال شرقی ایران و سپس سراسر ایران

نکته های مهم مربوط به فارسی نو (دری)

1. با ورود اسلام به ایران زبان فارسی دچار تغییراتی شد و با بهره گیری از الفبای عربی به مرحله ی جدیدی گام نهاد که به آن « فارسی نو » یا « فارسی دری » گفته می شود
2. کاربرد زبان دری در درباری ساسانیان به عنوان زبان محاوره و مکاتبه ی مقامات دولتی بوده است
3. زبان دری نخستین صورت زبان ادبی فارسی نو در برابر نفوذ عناصر زبان عربی بود