شاه کلید نکات
شاه کلید سوال
![[شاه کلید مای درس] | وزن همسان دو لختی](https://dl.my-dars.com/upload/image/11121724081723.jpg)
نوع دیگری از وزن همسان وزنی است که از تکرار منظم دو وزن واژه حاصل می شود .
در بسیاری مواقع هنگام خوانش ابیات متوجه مکث و درنگی در میانه مصراع می شویم ، و متوجه می شویم که بعد از مکث وزن نیم مصراع قبل مجددا تکرار می شود ؛ در این موارد دو وزن واژه به صورت منظم و یک در میان پشت سر هم قرار می گیرند تا از چینش آنها وزن همسان دو لختی یا دوری ایجاد شود .
مثال
ای باد بامدادی خوش می روی به شادی
پیوند روح کردی پیغام دوست دادی
البته این بیت را می توان به رکن های سه تایی چهار تایی هم تقسیم کرد که در آن صورت وزن همسان دو لختی )مفعول فاعالتن _ مفعول فاعالتن ( حاصل می شد . در هر دوصورت می بینیم که هر مصراع به دوپاره تقسیم شده که وزن پاره دوم دقیقا تکرار وزن پاره اول هست .
یا بیت :
سلسله موی دوست حلقه دام بلاست
هر که دراین حلقه نیست فارغ از این ماجراست.
با توجه به بیت بالا می بینید که هر مصراع به دوپاره مساوی تقسیم می شود و موسیقی و وزن پاره دوم مصراع دقیقا تکرار موسیقی و وزن پاره اول مصراع است . یعنی اینکه چینش و نظم هجا ها در نیم مصراع اول در نیم مصراع دوم نیز به همان شکل چیده شده و نظم حاصل به شکل تکرار وزن واژه : (مفتعلن - فاعلن )در هر دو نیم مصراع مشهود است .
1 تعداد پایه ها یا ارکان در اوزان دولختی همیشه زوج است و پایه های آوایی یک در میان به شکل متناوب تکرار می شودو هنگام خوانش مکثی آشکار در میان مصراع رخ می دهد و هر مصراع را به دو نیم مصراع تبدیل می کند .
2 در نظم همسان دولختی هر مصراع از دو پاره همگون و همسان تشکیل می شود . در این نوع وزن هر نیم مصراع معادل یک مصراع است و هجای پایانی نیم مصراع مانند پایان مصراع باید بلند محسوب شود . مانند بیتی که در مثال باال بدان اشاره کردیم (سلسله موی دوست ...)
3 پایه ها و ارکان بعضی از اوزان همسان دو لختی را می توان به دو روش برش داد یعنی می توان آنها را به روش : )سه تایی – چهار تایی ( و یا )چهار تایی - سه تایی ( جدا کرد و این به سلیقه شنیداری مخاطب مربوط است و هر یک از وزنها را که برایش راحت تر است می تواند به کار ببرد .)
وزنهای همسان دولختی در شعر فارسی فراوانند اما پرتکرار ترین آنها که شما امسال با آنها برخورد خواهید داشت را در اینجا بیان می کنیم .
الف مفتعلن فاعلن – مفتعلن فاعلن (_ (_U _ _UU_ _ U_ _UU
آن چه مرا آرزوست ، دیر میسر شود
وین چه مرا درسراست ،عمر درین سر شود
(سعدی(
هر نفس آواز عشق ، می رسد از چپ وراست
ما به فلک می رویم ، عزم تماشا که راست
(مولوی)
ب مفتعلن مفاعلن_ مفتعلن مفاعلن ( _(_U_ U_UU_ _ U_ U_UU
بی همگان به سر شود ، بی تو به سر نمی شود
داغ تو دارد این دلم ،جای دگر نمی شود
(مولوی)
از نظرت کجا رود ، ور برود تو همرهی
رفت و رها نمی کنی ،آمد و ره نمی دهی
(سعدی)
پ مفعول فاعالتن - مفعول فاعالتن
یا مستفعلن فعولن – مستفعلن فعو (_ _(_ _U_U_ _ _ _U_U
عشقت رسد به فریاد ، ار خود به سان حافظ
قرآن ز بر بخوانی، با چارده روایت
(حافظ(
دل می رود ز دستم ، صاحبدالن خدا را
دردا که راز پنهان ، خواهد شد آشکارا
(حافظ(
ت مفعول مفاعیلن - مفعول مفاعیلن یا
مستفعل مفعولن – مستفعل مفعولن (_ _(_ _U_U_ _ _ _UU
ای پادشه خوبان ،داد از غم تنهایی
دل بی تو به جان آمد ،وقت است که بازآیی
(حافظ(
بسیار گنه کردیم ،آن بود قضای تو
شاید که به ما بخشی ، از روی کرم آنها
(سنایی(
تهیه کننده : همایونی
