نیایش

الهی

• شاعر: ملّا محسن فیض کاشانی
• قالب: قصیده
• وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (رشته انسانی)

الهی، ز عصیان، مرا پاک کن                 در اعمالِ شایسته، چالاک کن

قلمرو فکری:

خدایا، وجود مرا از سرپیچی پاک کن و مرا در انجام رفتارهای درست، زرنگ و چابک و توانا بگردان.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

پاک و چالاک ß   قافیه (کن ß   ردیف)

در دستان خدا بودن  ß  کنایه از تحت فرمان و قدرت الهی بودن

واج آرایی حرف «ک» و مصوّت «ا»

پیام:

درخواست توفیق به کار نیک

به عصیان سراپای آلوده ام                    سراپا ز آلودگی پاک کن

قلمرو فکری:

همه وجودم را گناه و نافرمانی از تو فرا گرفته و تو (لطفی کن و) مرا از این آلودگی های گناه پاک کن.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

پاک ß   قافیه (کن ß   ردیف)

سراپا  ß  مجاز از همۀ وجود

واژه آرایی کلمۀ «سراپا»

آلوده ام و آلودگی  ß  جناس از گونه اشتقاق (رشته انسانی)

واج آرایی مصوّت «ا»

پیام:

درخواست پالایش روان

دلم را بده عزم بر بندگی                       نه چون بی غمانم هوسناک کن

قلمرو فکری:

مرا توانی بده که فرمانبردار تو باشم و نه مانند انسان های بی درد مرا به سوی هوا و هوس بران.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

بی غمانم  ß  جهش ضمیر (من را چون بی غمان)

قلمرو ادبی:

هوسناک ß   قافیه (کن ß   ردیف)

دل  ß  مجاز از خود سراینده

بندگی  ß  کنایه از فرمانبرداری

من چون بی غمان  ß  تشبیه

واج آرایی حروف «ب» و «ن» و مصوّت «ا»

پیام:

درخواست توفیق به فرمانبرداری

به خاک درت گر نیارم سجود                 مکافات آن بر سرم خاک کن

قلمرو فکری:

خداوندا، اگر تو را عبادت نکنم، به مجازات این عمل مرا بیچاره و بدبخت کن.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

خاک ß   قافیه (کن ß   ردیف)

سجده آوردن  ß  کنایه از فرمانبرداری

بر سر خاک کردن  ß  کنایه از بیچاره و خوار کردن

واژه آرایی کلمۀ «خاک»

واج آرایی حروف «ر» و «ک» و مصوّت «ا»

پیام:

درخواست توفیق به بندگی

نشاطی بده در عبادت مرا                      دلِ لشکر دیو، غمناک کن

قلمرو فکری:

کمک کن که تمام عبادت هایم را با نشاط و بدون تنبلی به جای آورم، چرا که با این کمکت به من، لشگر شیطان را (که از تنبلی انسان لذت می برند) غمگین خواهی کرد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

«را» در «مرا»  ß  حرف اضافه

قلمرو ادبی:

غمناک ß   قافیه (کن ß   ردیف)

دل را غمناک کردن  ß  کنایه از ناامید کردن

دیو  ß  استعاره از شیطان

واج آرایی حرف «ک» و مصوّت «ا»

پیام:

درخواست شوق و شور بندگی

به حشرم بده نامه در دست راست                    ز هولم در آن روز بی باک کن

قلمرو فکری:

در رستاخیز نامه کردارم را به دست راستم بده و کاری کن که من از این روز نهراسم و ترسی نداشته باشم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

حشرم  ß  جهش ضمیر

قلمرو ادبی:

بی باک ß   قافیه (کن ß   ردیف)

نامه در دست راست دادن  ß  کنایه از خوشبختی و عاقبت به خیری

نامه  ß  مجاز از اعمال انسان

واج آرایی حروف «ب»، «ر» و «ه – ح» و مصوّت «ا»

پیام:

درخواست یاری در روز رستاخیز