قیام 15 خرداد 1342

با انعکاس خبر دستگیری امام خمینی در ١٥ خرداد ١342، موجی عظیمی از اعتراضات مردمی در قم به پا خاست. به دنبال آن، در تهران و شهرستان های ورامین، مشهد، قزوین، کاشان و شیراز، تبریز و اصفهان چند شهر دیگر نیز تظاهرات اعتراض آمیز به راه افتاد. اسداللّه علم، نخست وزیر، به فرمان شاه، دستور کشتار بی رحمانه مردم را صادر کرد. در تهران و قم دامنه تظاهرات بسیار گسترده بود. به همین سبب با اعلام حکومت نظامی، تانک ها و مسلسل های سنگین به خیابان آمدند. در قم هواپیماهای نظامی بر فراز شهر به پرواز درآمدند .حضور زنان در تظاهرات اعتراض آمیز قم چشم گیر بود. مردم خواستار آزادی امام خمینی بودند .آیت اللّه مرعشی نجفی به میان تظاهرکنندگان رفت و اعلام کرد: نخواهیم گذاشت آسیبی به خمینی عزیزمان برسد. با حرکت روحانیون به سمت حرم حضرت معصومه، درگیری و صدای رگبار مسلسل ها شدت یافت. مأموران با محاصره تظاهرکنندگان آن ها را مانند برگ پاییزی به زمین ریختند. تنها در یک کوچه تعداد32 نفر شهید و مجروح شدند .اجساد شهدا در کامیون های نظامی به مقصد نامعلومی حمل شد. در تهران، بازار تعطیل شد. مردم به سوی خیابان ها سرازیر شدند. دانشجویان دانشگاه تهران با شنیدن خبر دستگیری امام خمینی بلافاصله کلاس ها را تعطیل کردند و با شعار مرگ بر دیکتاتور، خواستار آزادی امام خمینی شدند که با نیروهای انتظامی مواجه شدند. در جنوب شهر تهران دسته های تظاهرکنندگان به سمت ایستگاه رادیو حرکت کردند. با ورود گارد شاهنشاهی قتل عام صدها نفر از مردم آغاز شد. اسداللّه علم، نخست وزیر، درباره کشتار مردم در ١٥ خرداد اعتراف می کند که شاه نه تنها دستورتیراندازی داد بلکه از قتل عام مردم پشتیبانی کرد. شاه بعدها اعلام کرد که از بابت دستور تیراندازی در واقعه ١٥ خرداد ابدا متأسف نیست .به گفته ارتشبد فردوست، یکی از نزدیک ترین مشاوران امنیتی شاه، آن روز اگر تظاهرکنندگان، تظاهرات خود را ادامه می دادند، قطعاً شاه از کشور می گریخت.

دلیل عدم موفقیت تظاهرات

1 نبود برنامه برای تظاهرات

2 خودجوش بودن حرکت اعتراض آمیز مردم )بدون سازماندهی(