اختیار، حقیقی وجدانی مشهود

امور اختیاری

حرکات پای فرد به هنگام قدم زدن

حرکت دستی که خود شخص برای غذا خوردن بالا و پایین می آورد.

_ انسان توانایی در گزینش و اختیار آن ها را دارد محدود هستند و مبنای تصمیم گیری های ما و تعیین کننده سرنوشت ماست.

امور غیر اختیاری (طبیعی)

حرکات قلب یک فرد برای گردش خون

دستگاه گوارش

حرکات دستی که بر اثر بیماری لرزش دارد

قانون جاذبه زمین، توالی فصل ها

_ انسان توانایی در گزینش و اختیار آن ها را ندارد.

معنای اختیار

توانایی بر انجام یک کار و یا ترک آن است. اختیار، یک حقیقت وجدانی است.

معنای حقایق وجدانی

حقایق وجدانی اموری هستند که به قدری آشکار و بدیهی می باشند که هر کس بدون نیاز به هیچ دلیل و واسطه ای در درون خود به آنها علم دارد. هر انسانی آن را در خود مییابد و میبیند که شبانه روز در حال تصمیم گرفتن برای انجام یک کار یا ترک آن است حتی کسی که اختیار را در سخن یا بحث انکار میکند در عمل از آن بهره می برد و آن را اثبات می کند.

مولوی این حقیقت را در قالب یک مثال این گونه یادآوری می کند:

آن یکی می رفت بالا درخت                                        می فشاند آن میوه را دزدانه سخت

صاحب باغ آمد و گفت ای دَنی                                   از خدا شرمت، بگو چه می کنی؟

گفت: از باغ خدا بنده خدا                                         می خورد خرما که حق کردش عطا

پس ببستش سخت آن دَم بر درخت                           می زدش بر پشت و پهلو چوب سخت

گفت: آخر از خدا شرمی بدار                                      می کُشی این بی گنه را زار زار

گفت: کز چوبِ خدا شرمی بدار                                    می زند بر پشت دیگر بنده اش

چوبِ حق و پشت و پهلو، آنِ او                                   من غلام و آلت فرمان او

گفت: توبه کردم از جبر ای عیار                                    اختیار است، اختیار است، اختیار

مفهوم شعر

انکار عقیده جبر گری و وجود اختیار در انسان به عنوان یک حقیقت وجدانی که هر کس آن را در خود می باد و در عمل از آن بهره می برد.