شاه کلید نکات
شاه کلید سوال
![[شاه کلید مای درس] | اسلوب استثنا و اسلوب حصر](https://dl2.my-dars.com/upload/image/IMG_20250413_182613_8721744556291.jpg)
گاهی اوقات نیاز داریم اینچنین جملاتی را در مکالمات روزمره مان استفاده کنیم.
مثال
همه به مهمانی آمدند به جز علی!
همه ی کتابها را خواندم به جز کتاب عربی!
دقیقاً همین ساختار را در زبان عربی هم داریم که به آن اسلوب استثنا می گوییم!!
مثال
جاءَ الأَطفالُ إِلَى الحَدِيقَةِ إِلَّا حُسَیناً. (همه ی کودکان به باغ (پارک) آمدند به جز حسین!)
در اسلوب استثنا سه رکن اصلی داریم:
یعنی آن قسمت کلی که ما میخواهیم یک قسمت جزئی را از آن جدا کنیم. مثلاً در مثال قبلی کلمه ی «الأَطفالُ» مستثنی منه هست ولی دقت کنید که مستثنی منه نقش نیست و باید نقش اصلی آنرا پیدا کنیم؛مثلاً در جمله ی بالا «الأَطفالُ» نقش فاعل دارد.
معمولاً بیشتر از «إِلّا» استفاده میکنیم ولی کلماتی مثل «غَیرُ، سِوَی» هم ادات استثنا هستند. دقت کنید که «إِلّا» را با «أَلّا» اشتباه نگیرید! «اِلّا» ادات استثنا هست و قبل از اسم می آید اما «اَلّا» قبل از فعل می آید.
به اسمی که بعد از ادات استثنا می آید، مستثنی میگوییم. مستثنی یک نقش (محل اعرابی) حساب میشه.
اعراب مستثنی (حرکت حرف آخر آن) چیست؟
برای پاسخ به این سؤال اول باید ببینیم که مستثنی از چه نوعی می باشد.
دو نوع مستثنی داریم:
در این نوع، مستثنی منه در جمله ی قبل از ادات استثنا عنوان شده و اگر «إِلّا» و عبارت بعد از آن را حذف کنیم ترجمه ناقص نمیشود.
مثال
رَأَیتُ التَّلاميذَ إِلَّا عَلِيّاً.
اینجا مستثنی منه یعنی «التَّلاميذَ» در جمله عنوان شده و اگر عبارت «إِلَّا عَلِيّاً» را حذف کنیم ترجمه ناقص نمیشود. پس مستثنی از نوع "تامّ" هست.
در مستثنی تام، اعراب مستثنی منصوب است. یعنی آخر مفرد یا جمع مذکر باشد، آخر آن ـَ ـً داشته باشد. یا «ینِ» در مثنی یا «ینَ» در جمع مذکر، یا کسره (ــِ یا ـٍ) در جمع مؤنث، اینها علامتهای منصوب بودن اسم هست،دقت کنید که اسامی جمع مؤنث فتحه (ــَ ـًـ) نمیگیرد و بجای آن کسره (ــِـ ــٍ) می گیرد.
در این نوع، مستثنی منه در جمله ی قبل از ادات استثنا ذکر نشده و اگر ادات استثنا و عبارت بعد از آن را حذف کنیم، متوجه میشویم که ترجمه ناقص میشود!!
مثال
ما رأیتُ إِلّا جمیلاً. (ندیدم جز زیبایی را /ندیدم زیبایی را دیدم.)
در اینجا اگر عبارت بعد از «إِلّا» را حذف کنیم میبینیم که ترجمه ناقص میشود و بعبارتی مستثنی منه در جمله ی قبل از «إِلّا» ذکر نشده، پس مستثنی از نوع "مُفَرَّغ" هست.
در مستثنی مُفَرَّغ، اعراب مستثنی بستگی به آن نقش حذف شده ی قبل از ادات استثنا دارد؛ یعنی هر نقشی قبل از «إِلّا» حذف شده باشه، باید اعراب همان نقش را به مستثنی بدهیم!
مثال
1 ما ذَهَبَ إِلَى المَدرِسَةِ إِلَّا عَلِيٌّ. (کسی به مدرسه نرفت جز علی / فقط علی به مدرسه رفت.) اینجا قبل از «إِلّا» نقش فاعل حذف شده و چون فاعل مرفوع هست پس مستثنی هم مرفوع میشود.
2 ما شاهَدتُ إِلَّا المُمَرّضَتَینِ. (ندیدم مگر دو پرستار را / فقط دو پرستار را دیدم.) اینجا در جمله ی قبل از «إِلّا» نقش مفعول حذف شده و چون مفعول منصوب هست پس مستثنی هم منصوب میشود.
هنگامیکه جمله ی قبل از «إِلّا» منفی بوده و مستثنی منه ذکر نشده باشد، در این حالت اسلوب حصر خواهیم داشت.
«إِلّا» در اسلوب حصر برای اختصاص و حصر استفاده می شود و منظور از حصر یعنی اختصاص دادن چیزی به کسی یا موضوعی.
مثال
۱ لا یَیاسُ مِن رَوحِ اللهِ إِلّا القَومُ الکافِرینَ.
(از رحمت خدا ناامید نمی شوند جز گروه کافران. / یا، فقط گروه کافران از رحمت خداوند نا امید می شوند.)
۲ ما طالَعتُ لَیلَةَ الاِمتِحانِ إِلّا الدَّرسَ الأَوَّلَ.
(در شب امتحان جز درس اول را مطالعه نکردم. / یا، در شب امتحان فقط درس اول را مطالعه کردم.)
تهیه کننده: محمد علمدار
1736019749.png)
