جهان در آستانه دوران معاصر

وضعیت دوگانه متضاد سده های هفدهم تا نوزدهم میلادی دو سوی عالم: در جانب شرق سه حکومت مسلمان یعنی ایران، عثمانی و گورکانیان هند دوران ضعف خود را سپری می کردند و در جانب غرب، امپراتوری ها و دولت های روسیه، فرانسه و انگلستان در مسیر قدرت و شکوفایی قرار داشتند.

• امپراتوری عثمانی در قرن ۱۸ م بر بخش های وسیعی از شمال آفریقا و آسیای غربی تا اروپای شرقی حکومت می کرد.
• هم زمان با روی کار آمدن حکومت افشاریه، این دولت دورانی از ضعف را میگذراند.
• عوامل ضعف امپراتوری عثمانی: گستردگی قلمرو و تنوع اقوام و ادیان و مذاهب، سیاست های خشن و نادرست عثمانی ها در برخورد با اقلیت های قومی و مذهبی، دخالت های زنان حرم سرا در امور کشوری و فساد سران سپاه
• مرد بیمار اروپا: کشورهای اروپایی به ویژه روسیه، انگلیس، فرانسه و اتریش هر کدام برای کسب منافع و به بهانه دفاع از حقوق اقلیت ها، در امور داخلی عثمانی دخالت می کردند و این امر به ضعف بیشتر این امپراتوری منجر میشد؛ تا جایی که این کشور در ۱۹ م مرد بیمار اروپا لقب گرفت.
• سیاست عثمانی: دولت عثمانی در برابر هر نوع اصلاحات و حتی دستاوردهای علمی مقاومت میکرد و از قبول پیشنهاد وحدت مذهبی نادرشاه و حل اختلافات مذهبی درون جهان اسلام نیز سرباز میزد.
• افول عثمانی، که همزمان با دگرگونی های سیاسی و شکوفایی تمدنی اروپاییان بود، تأثیر زیادی در پیشبرد سیاست های استعماری غرب در مشرق زمین داشت.

• حکومت گورکانیان هند یا مغولان کبیر را محمد بابر، نواده تیمور گورکانی، تأسیس کرد (۹۳۲ ق/۱۵۲۶ م)
• حکومت محمد بابر نقش مهمی در گسترش اسلام و زبان فارسی در هندوستان داشت.
• در قرن ۱۸ م، حکومت گورکانی هند همانند امپراتوری عثمانی رو به ضعف نهاد.
• عوامل اصلی ضعف و انحطاط گورکانیان هند: اختلاف و دشمنی میان هندوها و مسلمانان، سوء مدیریت و ضعف شاهان، دسته بندی و توطئه های درباریان و ورود استعمارگران به این سرزمین
• پرتغالی ها و اسپانیایی ها نخستین استعمارگرانی بودند که به هند وارد شدند.
• در سده ۱۸م، دولت های فرانسه هلند و انگلستان نیز وارد هندوستان شدند و با تأسیس شرکت های بزرگ تجاری با نام کمپانی هند شرقی فعالیت های استعماری خود را گسترش دادند.
• استعمارگران اروپایی به تدریج با دامن زدن به اختلافات دینی و قومی در هند، بخش هایی از آن سرزمین را تصرف کردند.
• میان استعمارگران در هند رقابت شدیدی وجود داشت و جنگهایی میان آنان در گرفت که با پیروزی انگلستان به پایان رسید.

انگلیسی ها با غارت سرزمین ثروتمند هند قدرت خود را در جهان توسعه دادند و برای حفظ سلطه خویش، اقدام به دست اندازی برسرزمین های جاور و مناخله در امور کشورهای همسایه هند از جمله ایران کردند. سرانجام در سال 1875 م پس از سرکوب شورش سربازان هندی، دولت انگلستان رسما هند را جزئی از قلمرو خویش اعلام کرد و ملکه انگلستان به امپراتریس هند و بریتانیا ملقب شد.

•  انگلستان، انقلابی آرام برای نظام مشروطه؛
• از قرن ۱۳م در انگلستان مجلس (پارلمان) به وجود آمده بود.
• در سال ۱۶۴۶م میان مجلس به رهبری الیور کرامول و چارلز یکم، پادشاه انگلستان، جنگی در گرفت که به پیروزی مجلس انجامید. کرامول نظام پادشاهی را برانداخت و خود رئیس جمهور شد.
• کرامول سپس به دلایل مذهبی با مجلس درگیر شد و آن را منحل کرد.

پادشاه انگلستان، که سلطنت را موهبت الهی میدانست، به مجلس توجهی نداشت. از این رو، بار دیگر با یکدیگر ستیز کردنـد تـا اینکه مجلس پیروز شد (۱۶۸۸م) این اتفاق در تاریخ انگلستان به انقلاب باشکوه شهرت دارد.

• بزرگترین دستاورد این انقلاب که این بود که منشأ الهی سلطنت نفی و مجلس منشأ قدرت و تعیین کننده اختیارات پادشاه شناخته شد.
• انگلستان در دوران حکومت طولانی ملکه ویکتوریا به قدرت اول جهان تبدیل شد و به بخش های بزرگی از آفریقا، آسیا، اقیانوسیه و آمریکای شمالی دست یافت.

• سرزمین ایالات متحده آمریکا تا قرن ۱۸ شامل سیزده ایالت در ساحل اقیانوس اطلس بود که مستعمره انگلستان به شمار میرفت. جمعیت این سرزمین شامل مهاجران اروپایی بود که به دلایل مذهبی، سیاسی و اقتصادی به آنجا مهاجرت کرده بودند.
•  قیام و استقلال آمریکا: وضع مالیات های سنگین توسط دولت انگلیس و تحریکات فرانسویان، مردم این سرزمین به فرماندهی جورج واشینگتن 1 برای رسیدن به استقلال وارد جنگ با انگلستان شدند (۱۷۷۵م) این جنگ سرانجام با پیروزی مستعمره نشینان و استقلال ایالات متحده به پایان رسید (۱۷۸۳م) و جورج واشینگتن به عنوان نخستین رئیس جمهور این کشور انتخاب شد (۱۷۸۹م)
• دولت ایالات متحده پس از استقلال این کشور با پیشروی به سوی غرب و کشتار وسیع سرخ پوستان، که ساکنان اصلی آمریکا بودند، سرزمین های وسیعی را تصاحب کرد.
• این دولت همچنین با بهره گیری از نیروی کار بردگان آفریقایی اقتصاد خود را توسعه بخشید و در سده ۱۹ م به پیشرفتهای وسیع سیاسی، اقتصادی و صنعتی دست یافت.