اختیار انسان یک تقدیر الهی

ساده ترین و آشکارترین تقدیرهای الهی، تعیین طول، عرض، حجم، مکان و زمان یک موجود است. تقدیر الهی شامل «همه ویژگی ها، کیفیت ها و کلیه روابط میان موجودات» نیز می شود. خداوند اینگونه تقدیر کرده که انسان کارهایش را «با اختیار انجام دهد» و کسی نمی تواند از اختیار که ویژگی ذاتی اوست، فرار کند؛ حتی اگر بخواهد آن را انکار کند و از آن فرار کند، باز هم اینکار اختیاری بوده، چون همین کار را با خواست و اراده خود انجام داده است.

علل عرضی

• چند عامل به صورت «مجموعه» و با «همکاری» یکدیگر پدیده ای را به وجود می آورند.
• چند عامل با «مشارکت» یکدیگر پدیده ای را به وجود می آورند.
• هر عامل در این نوع از علل، به صورت «مستقیم» نقش متفاوتی را ایفا می کند.

علل طولی

• یک عامل بر روی عامل دیگر، اثر می گذارد و آن عامل بر عامل بعدی و ... تا به معلول برسد.
• کار پیدایش معلول را به «هر کدام» از عوامل می توان نسبت داد.
• هر عامل رابطه اش را معلول به صورت «غیر مستقیم» است.

در فعل اختیاری یعنی در هر کاری که با اراده خود انجام می دهیم تا زمانی که انسان به انجام فعلی اراده نکند، آن فعل انجام نمی پذیرد.

وجود ما اراده ما و عمل ما، همگی وابسته به «اراده خداوند» است. اراده انسان در طول اراده خداوند است و با آن منافات ندارد.

نکات

• امام علی (ع) قضا و قدر را جبری و حتمی نمی دانند.
• امام علی (ع) قضا و قدر را مخالف با اختیاری بودن رفتارهای انسان نمی دانند.
• امام علی (ع) معتقدند اگر قضا و قدر جبری و حتمی باشد، در این صورت مفهوم پاداش و مجازات بیهوده و باطل خواهد بود.
• ما انسان ها در دایره قضا و قدر الهی، مختار هستیم. یعنی در چارچوب قوانین الهی، اختیار داریم.