تعقل و علم

رسول خدا (ص) دعوت خود را در جامعه ای جاهلی آغاز کرد که نشانه هایی بسیار اندک از تعقل و تفکر و دانایی داشت. آن جامعه سرشار از خرافات و مظاهر جهل بود. شعر می سرودند، اما برای شراب، شکار، غارت، عشق حیوانی و بت پرستی. برای آمدن باران آتش می افروختند. شتر سالم را با آهن حرارت دیده داغ میزدند تا شتر دیگری که مریض است، بهبود یابد. گفته اند در میان این مردم فقط هفده نفر بودند که خواندن و نوشتن میدانستند.

پیامبر اکرم (ص) آمد تا این جامعه را متحول کند و مردم را به سوی زندگی مبتنی بر تفکر و علم سوق دهد. اولین آیاتی که بر رسول خدا (ص) نازل شد و آغازگر رسالت وی بود، درباره دانش و آموختن بود.

دعوت به تفکر، تعقل، تدبر و خردورزی در جای جای این کتاب آسمانی مشاهده می شود. نزول تدریجی آیات قرآن کریم و دعوت مکرر این کتاب به خردورزی و دانش از یک طرف و تشویق های دائمی رسول خدا (ص) از طرف دیگر، سد جاهلیت و خرافه گرایی را شکست و یکی از جاهل ترین جوامع آن روز را مشتاق علم ساخت.

رسول خدا (ص) نه تنها همه را دعوت به علم آموزی کرد، بلکه آموختن علم را برای مردم واجب دانست.

رسول خدا (ص) فرمودند: «طلب علم بر هر مرد و زن مسلمان واجب است.»

آن حضرت روزی به یارانش فرمود: «کسی که دوست می دارد نگاهش به چهره کسانی افتد که از آتش دوزخ در امان اند، به جویندگان علم بنگرد. سوگند به کسی که جان من در درست قدرت اوست، هر شاگردی که برای تحصیل علم به قصد شهرت و نه برای تظاهر و تفاخر، به خانه عالمی رفت و آمد کند،

• در هر گامی، ثواب و پاداش عبادت یک ساله عابد برای او منظور می گردد.
• برای هر قدمی که در این مسیر می نهد، شهر آبادی در بهش برای او آماده می سازد.
• بر روز مین که راه می رود، زمین نیز برای او طلب آمرزش می کند.»

به واقعه زیر توجه کنید که هم بیانگر منزلت علمی و بینش روشن حضرت فاطمه زهرا (س) است و هم توجه به معرفت و تفکر را نشان می دهد:

زنی نزد فاطمه زهرا (س) آمد و گفت مادری دارم که در باب نماز سوال هایی دارد، اما چون بیمار است مرا نزد شما فرستاد تا آن سوال ها را مطرح سازم. حضرت فاطمه (س) به پرسش های آن زن پاسخ داد. زن از این فرصت مناسب استفاده کرد و سوال دیگری را مطرح ساخت. آن حضرت پاسخ آن را نیز بیان فرمود. همین گونه، آن زن پرسش های متعددی را در میان می گذاشت و حضرت زهرا (س)، به تمام سوالات جواب های لازم را می داد تا تعداد سوال ها به 1۰ رسید. زن از کثرت سوال ها احساس شرمندگی کرد و گفت: «بیش از این مزاحم شما نمی شوم.» صدیقه کبری (س) در حالتی که نشان می داد هیچ منتی بر او ندارد، فرمود: «هر سوالی که به نظرت می آید، بپرس.» و سپس برای تشویق وی فرمود: «اگر فردی در مدت یک روز باری سنگین را به دوش کشیده، آن را به بالای بام حمل کند و در ازای آن حق الزحمه ای معادل هزار سکه طلا دریافت کند، با توجه به این مزد، آیا آن کار برای او سخت خواهد بود؟» زن پاسخ داد: «خیر»

حضرت فاطمه (س) فرمود: «من هم کارگزارم و خود را خادم خداوند قرار داده ام. مزد من جدید در برابر هر سوالی که پاسخ دهم، از مجموع مرواریدهایی که فاصله میان زمین و آسمان را پر کند، بیشتر است. پس سزاوار است که از پرسش های تو احساس رنج و زحمت نکنم.»

آیه مرتبط

قُل هَل یستَوِى الَّذىنَ یَعلَمونَ وَ الَّذینَ لا یَعلَمونَ اِنَّما یتَذَكَّرُ اُولُوا الاَ لبابِ

بگو آیا کسانی که می دانند و کسانی که نمی دانند برابرند؟ تنها (فقط) خردمندان هستند که پند می گیرند.

معیار ششم: علم و دوستی و عقل گرایی

آیه اشاره به برتری عالمان دارد.