شعر «آفرينش همه تنبیه خداوندِ دل است»:

درس اول

آفرينش همه تنبیه خداوندِ دل است

• شاعر: سعدی
• قالب شعر: قصیده
• آثار: بوستان، گلستان

بامدادی که تفاوت نکند لیل و نهار                    خوش بود دامن صحرا و تماشای بهار

صبح زودی که شب و روزش يکسان است، بهترين کار اين است که به صحرا برويم و از تماشای بهار، لذت ببريم.

آرایه ادبی:

لیل و نهار ß  متضاد

نهار و بهار ß  جناس

تفاوت نکند لیل و نهار ß  اشاره به مساوی بودن طول شب و روز در اول بهار

آفرينش همه تنبیه خداوند دل است                دل، ندارد که ندارد به خداوند اقرار

آفريده های خدا باعث آگاهی انسان می شود. هرکس خدا را قبول ندارد، دل و احساس ندارد.

آرایه ادبی:

واج آرای حرف «د»

که، به ß   جناس

اين همه نقش عجب، بر در و ديوار وجود                      هرکه فکرت نکند، نقش بود بر ديوار

اين همه نقش های زيبا در دنیا وجود دارد، هرکس تفکر نکند مثل عکس روی ديوار، بی فايده است.

آرایه ادبی:

نقش بود بر ديوار ß  کنايه از بی فايده بود

در، ديوار ß  مراعات نظیر

در، بر  ß  جناس

ديوار وجود  ß  تشبیه «وجود به ديوار تشبیه شده «

کوه و دريا و درختان، همه در تسبیح اند                       نه همه مستمعی، فهم کند اين اسرار

همۀ موجودات، خدا را ستايش می کنند اما همۀ شنونده ها اسرار خدا را درک نمی کنند.

آرایه ادبی:

کوه و دريا و درختان ß   مراعات نظیر

خبرت هست که مرغان سحر می گويند:                        آخر ای خفته، سر از خواب جهالت بردار؟

آيا خبر داری که مرغان سحر با آواز خواندنشان می گويند: ای بی خبر از خواب غفلت و نادانی بیدار شو؟

آرایه ادبی:

مرغان سحر می گويند ß   تشخیص

مرغ سحر ß   قبلاً به خروس، مرغ سحر می گفتند

سر از خواب جهالت بردار ß   کنايه از آگاهی ، بیداری

خواب، سحر، خفته  ß   مراعات

تا کی آخر چو بنفشه، سر غفلت در پیش؟                    حیف باشد که تو در خوابی و نرگس، بیدار

تا کی می خواهی مثل گل بنفشه در بی خبری باشی؟ حیف است که تو در خواب باشی و گل نرگس، بیدار و در حال عبادت باشد.

آرایه ادبی:

بنفشه ß  نماد انسان های بی خبر

نرگس  ß  نماد انسان های آگاه

سر، در ß  جناس

بنفشه، نرگس ß   مراعات نظیر

سر غفلت در پیش ß   کنايه از بی خبری

که تواند که دهد میوۀ الوان از چوب؟                يا که داند که برآرد گل صد برگ از خار؟

چه کسی می تواند از چوب درخت، میوه های رنگین بیافريند؟ چه کسی می تواند از میان خار، گل صد برگ به وجود بیاورد؟

آرایه ادبی:

گل، خار ß   متضاد

عقل، حیران شود از خوشۀ زرين عنب               فهم، عاجز شود از حُقۀ ياقوت انار

عقل با ديدن يک خوشۀ انگور، حیران می شود و فهم انسان با ديدن زيبايی انار، ناتوان می شود. 

آرایه ادبی:

عقل ، حیران شود و فهم، عاجز شود ß   تشخیص

عنب، انار  ß  مراعات نظیر

حقۀ ياقوت انار ß  تشبیه) انار به جعبه ای از جواهر تشبیه شده است(

پاک و بی عیب، خدايی که به تقدير عزيز                       ماه و خورشید، مسخر کند و لیل و نهار

خدای پاک و بی عیبی که با تقدير خود، ماه و خورشید و شب و روز را به فرمان ما درآورد.

آرایه ادبی:

ماه و خورشید ß مراعات نظیر

لیل و نهار ß  متضاد

تا قیامت سخن اندر کرم و رحمت او                  همه گويند و يکی گفته نیايد ز هزار

تا قیامت همه در مورد بخشش و مهربانی خدا می گويند اما يکی هم از هزار تا گفته نشده است.

نعمتت بار خدايا، ز عدد بیرون است                 شکر اِنعام تو هرگز نکند شکر گزار

خدايا نعمت های تو قابل شمارش نیست، هیچ شکرگزاری نمی تواند نعمت های تو را شکر کند.

آرایه ادبی:

ز عدد بیرون است ß   کنايه از فراوان بودن

شکر و شکر گزار و اِنعام ß   مراعات نظیر

سعديا، راست روان گوی سعادت بردند             راستی کن که به منزل نرسد کج رفتار

ای سعدی انسان های درست کار به خوشبختی رسیدند. راستی را در پیش بگیر، زيرا آدم خطا کار به مقصد نمی رسد.

آرایه ادبی:

گوی سعادت بردند ß  کنايه از دست يافتن به خوشبختی

گوی سعادت ß  تشبیه ) سعادت به گوی »توپ «تشبیه شده است)

راستی کن که به منزل نرسد کج رفتار ß يادآور ضرب المثل» بار کج به منزل نمی رسد»