نمونه سوالات تشریحی فصل 9 تاریخ دهم ایران و جهان باستان همراه با جواب تشریحی

• مادها (ساکن غرب ایران)
• پارس ها (ساکن جنوب ایران)
• پارت ها (ساکن شمال غرب ایران(

آریاییان گروهی از اقوام هند و اروپایی بودند که از زمان های بسیار کهن و به تدریج در فلات ایران و شبه قارۀ هند مستقر شدند.

عده ای از مورّخان احتمال می دهند که اقوام هند و اروپایی (آریایی)، نخست در علفزارهای واقع در شمال شرق فلات ایران و جنوب روسیه (در حوالی دریاچۀ آرال) می زیسته اند. به نظر برخی اقوام هند و اروپایی (آریایی) در حدود 15 ق.م. وارد فلات ایران شده و در آن ساکن شدند. مادها در غرب و مرکز، پارس ها در جنوب، پارت ها در شمال شرق و گروه دیگری نیز از شرق فلات ایران به هند رفتند. (هندی(

نخستین حکومت آریایی در ایران را مادها تشکیل دادند. (ایرانیان تا دو قرن پیش، پیشدادیان و کیانیان را نخستین سلسله می دانستند.)

برای اوّلین بار در قرن 9 ق.م. در سالنامه های شاهان آشوری به مادی ها اشاره شده است.

مرکز یا پایتخت ماد، شهر هگمتانه یا اکباتان بود. حکومت مادها در زمان فرمانروایی هووَخْشَتْرَ، سومین پادشاه مادی به اوج قدرت رسید.

آشور حکومت نسبتا نیرومندی در شمال بین النهرین بود که برای به دست آوردن فلزات، سنگ های قیمتی و ...، دائماً به سرزمین های همسایه هجوم می آورد.

حملات و غارتگری های آشوریان، زمینه ی اتّحاد قبایل ماد را فراهم آورد. رؤسای قبایل مادی، یکی از بزرگان ماد نام دَهیوکَ (که به اشتباه دیااُکو می خوانند)، را به پادشاهی برگزیدند.

تشکیل سپاه منظم و کارآمد از قبایل مختلف ماد، پارس و ...، تثبیت قدرت در مناطق وسیعی از ایران، اتحاد با بابِل برای نابود کردن دولت آشور (نابودسازی آشور با کمک بابِل(

قلمرو مادها به شمال بین النهرین و بخش های وسیعی از آسیای صغیر گسترش یافت.

آستیاگ، پسر و جانشین هووَخْشَتْرَ لیاقت پدر را نداشت و دوران طولانی از سلطنت خود را صرف خوشگذرانی و گردآوری ثروت کرد.

بزرگان طوایف ماد و مردم که از عملکرد آستیاگ ناخشنود بودند، بر ضد او با کورش هخامنشی همدست شدند.

سرانجام با فتح پایتخت مادها (شهر هگمتانه) به دست کوروش دوم، حکومت ماد در زمان پادشاهی آستیاگ (آژدهاک) سرنگون شد.

یکی از نوادگان هخامنش به نام کوروش دوم هخامنشی که بر اَنشان حکومت می کرد، قبیله های پارسی را که از سلطه مادی ها ناراضی بودند، متحد کرد. او سپس با جلب حمایت بزرگان مادی، آستیاگ را از میان برداشت و پادشاهی هخامنشیان را بنیان نهاد.

• سرنگونی ماد و تشکیل هخامنشیان
• لشکرکشی به آسیای صغیر و سرنگون سازی حکومت لیدی و سایر دولت شهرهای آنجا
• تصرف تمامی آسیای صغیر
• تصرف مناطق شرقی فلات ایران

• سرنگون سازی حکومت ثروتمند لیدی با پایتختی سارد و دیگر دولت شهرهای آسیای صغیر
• دستیابی به ثروتی هنگفت
• همسایگی با دولت شهرهای یونانی

یکی از انسانی ترین و شکوهمندترین فتوحات تاریخ جهان، فتح مسالمت آمیز بابِل توسط کوروش بزرگ در سال 539 ق.م. است. (فتح بابل بدون جنگ و خونریزی)

بابِل یکی از بزرگترین شهرهای آن روزگار به شمار می رفت و مردمان و اقوام گوناگونی در آنجا می زیستند. این شهر از نظر داشتنِ بناها و پرستشگاه های باشکوه، مراکز اقتصادی ثروتمند، نهادهای سیاسی و اداری متعدد و در اختیار داشتن راه های ارتباطی با سرزمین های دور و نزدیک، اهمیت فراوان داشت و تسلط بر آن برای هر فرمانروایی بسیار مهم و مطلوب بود.

کوروش فرمان داد تا ماجرای فتح صلح آمیز بابِل را بر لوحی استوانه ای از گِل رُس به زبان بابلی بنویسند. این لوح که در سال 1879 م./ 1258 ش. در بابِل کشف شد، هم اکنون در موزه بریتانیا در لندن نگهداری می شود. بسیاری از محققان، منشور کوروش را نخستین منشور حقوق بشر می دانند. از این رو، متن آن به ابتکار سازمان ملل متحد به شش زبان رسمی این نهاد جهانی ترجمه شد.

نماد فرهنگ انسانی و مداراجویانه ایرانیان است.

تمامی بین النهرین و نیز سرزمین های سوریه، فلسطین و فنیقیه (لبنان امروزی)، تحت فرمان هخامنشیان درآمد.

کوروش به علّت فتوحاتی که انجام داده بود، نه تنها به عنوان یک جهانگشا بلکه به خاطر شخصیت انسانیش همواره مورد تحسین و تکریم بوده است. در روزگاری که قتل و غارت و کشتار، روش معمول فرمانروایان و فاتحان بود، کوروش با پرهیز از چنین رفتاری، شکل جدیدی از فرمانروایی را به جهان معرفی کرد. این رفتار مداراجویانه باعث شد برخی از پادشاهان بعدی از او الگو بگیرند.

پس از مرگ مشکوک کمبوجیه، داریوش که از شاخه ی دیگر خاندان هخامنشی بود، با همراهی تعدادی از سران خاندان های بزرگ پارسی، گئومات مُغ و دیگر شورشیان و مدعیان قدرت را سرکوب کرد و بر تخت شاهی نشست.

• فرونشاندن شورش های داخلی و برقراری آرامش و امنیت
• لشکرکشی به شرق (قسمت هایی از غرب و شمال غرب هند را گرفت)
• لشکرکشی به مناطق دوردست در شمال دریای سیاه و جنوب روسیه برای دفع حملات قبایل صحراگرد سکایی
• تأسیس سپاه جاویدان
• احداث جاده شاهی
• برپایی کاخ ها و بناهای مجلل به ویژه در شوش و تخت جمشید
• جنگ با یونان

به خاطر اقدامات اساسی و کم نظیری بود که برای ایجاد تشکیلات نوین اداری، نظامی و اقتصادی، انجام داد. در واقع داریوش، اصول و شیوه ای از کشورداری را بنیان نهاد که نه تنها در دوره هخامنشیان بلکه تا قرن ها بعد، همچنان پا بر جا بود و زمینه رونق اقتصادی و شکوفایی تمدنی ایران را فراهم آورد.

دولت شهرهای یونانی مخصوصاً آتن از تسلط ایران بر آسیای صغیر و سواحل شرقی دریای اژه ناخشنود بودند. از این رو آتنی ها، یکی از شهرهای یونانی نشین آسیای صغیر (میلِتوس یا مَلَطیه) را تشویق به شورش علیه هخامنشیان کردند و سپس به همراه شورشیان به شهر سارد هجوم آورده، آنجا را آتش زدند.  داریوش تصمیم به تنبیه آتنی ها گرفت.

ناوهای ایرانی نخست جزایر دریای اژه را تصرف کردند و سپس سپاه ایران وارد خاک یونان شد و در جایی به نام ماراتنُ موضع گرفت. آتنی ها مدتی در اظهار اطاعت و یا جنگ تردید داشتند؛ بیشتر دولت شهرهای یونانی از جمله اسپارت که سربازانش به جنگاوری و دلاوری مشهور بودند، نیز در پشتیبانی از آتن جدّی نبودند. سرانجام، سرداران آتنی تنها راه چاره را در حمله سریع و جنگ تن به تن دیدند. یورش یونانیان به قدری ناگهانی بود که کاری از تیراندازان پارسی برنیامد و سپاه ایران عقب نشینی کرد.

خشایار شاه به یونان لشکر کشید و آتن را تصرف کرد اما در نبرد دریایی در تنگه سالامیس توفیقی به دست نیاورد.

خشایار شاه پسر و جانشین داریوش پس از فرونشاندن شورش های مصر و بابِل به یونان لشکر کشید و آتن را تصرف کرد اما در نبرد دریایی در تنگه سالامیس توفیقی به دست نیاورد.

اگر چه هخامنشیان از لشکرکشی به یونان، موفقیت نظامی چندانی به دست نیاوردند اما دولت شهرهای یونانی تا زمان تسلط مقدونیان بر آن کشور همچنان حکومت ایران را به عنوان بزرگترین قدرت جهانی می شناختند و به آن احترام می گذاشتند. حکومت هخامنشی نیز نقش فعّالی را در روابط دولت شهرهای یونانی به خصوص در جریان جنگ های پلوپونزی ایفا کرد.

در جنگ های داخلی یونان بین آتن و اسپارت با حمایت هخامنشیان، اسپارت ها پیروز شدند.

از زمان پادشاهی اردشیر دوم، چون با برادرش درگیر شد.

در ابتدای زمامداری او، برادرش (کوروش کوچک) در آسیای صغیر سر به شورش برداشت و با سپاهی از مزدوران یونانی راهی پایتخت گردید. در جنگی که میان دو برادر، کوروش کوچک شکست خورد و کشته شد.

پسر و جانشین اردشیر دوم، اردشیر سوم نام داشت. او در ابتدای حکومتش، افراد خاندان سلطنتی و کسانی را که احتمال می داد، ادعای شاهی کنند به قتل رساند.

او پادشاهی جاه طلب و جنگجو بود و مصر را دوباره ضمیمه قلمرو هخامنشی کرد. اردشیر سوم در آستانه ی حمله ی اسکندر مقدونی به ایران، به دست یکی از خدمتکاران کاخ شاهی به قتل رسید.

او آخرین فرمانروای هخامنشی بود که مدتی پس از قتل اردشیر سوم بر تخت شاهی نشست. او دلیر و جوانمرد بود اما تدبیر و درایت شاهان نخست هخامنشی را نداشت. در زمان او، اسکندر با سپاهی بسیار قوی، آموزش دیده و تشنه ی قتل و غارت به ایران تاخت. داریوش سوم که از رویارویی با اسکندر گریخته بود، در سال 33.ق.م. نزدیک دامغان کنونی به قتل رسید.

در زمان داریوش سوم، اسکندر با سپاهی بسیار قوی، آموزش دیده و تشنه ی قتل و غارت به ایران تاخت. اسکندر در سه نبرد (گرانیکوس، ایسوس و گوگمل( سپاه هخامنشی را شکست داد و پس از آن، شوش یکی از پایتخت های هخامنشیان را تسخیر کرد. با وجود دلاوری و رشادت آریوبرزن سردار شجاع ایرانی، سپاهیان مقدونی و یونانی به تخت جمشید رسیدند و مشهور است که به دستور اسکندر این شهر به آتش کشیده شد. داریوش سوم که از رویارویی با اسکندر گریخته بود، در نزدیک دامغان کنونی به قتل رسید.

اما میراث و یادگارهای هخامنشیان در آیین کشورداری و فنون سیاست، شیوه های عمرانی، اقتصادی و تجاری، ساخت بناهای باشکوه، ابداع هنرهای جهانی و مداراجویی فرهنگی و دینی در تاریخ ایران و جهان فراموش نشد. هخامنشیان، ایران را به نخستین حکومت بزرگ جهانی تبدیل کردند. به واسطه تدبیر و سیاست شاهان هخامنشی بود که ایرانیان به تأثیرگذارترین مردم در جهان متمدن و شناخته شده آن روزگار تبدیل شدند.

حملات و غارتگری های آشور

ثروت زیاد و آبادانی که آن شهر داشت، خیلی مهم بود.

به خاطر اقدامات و اصلاحات بسیاری که در امور گوناگون انجام داد.

یورش ها و غارت گری های پیاپی آشوریان.

قدرتمندترین حکومت جهان در آن دوره