گام به گام خودارزیابی صفحه 45 درس تاریخ ادبیات پیش از اسلام و قرن های اوّلیه هجری علوم و فنون ادبی (1)

1) چرا به زبان فارسی نو، «فارسی دری» هم گفته می شود؟

2) نمودار زیر را با توجّه به آموزه های درس کامل کنید.

3) عوامل رشد و گسترش زبان و ادب پارسی در این دورۀ زمانی را بنویسید.

4) مهمترین کتاب های نثر این دوره کدام اند و چه تأثیری بر وضعیت عمومی زبان و ادب فارسی داشته اند؟

5) دربارۀ مضامین شعری این دوره توضیح دهید.

شعر پارسی در این دوره به دست رودکی بنیان نهاده شد؛ به همین سبب او را «پدر شعر فارسی» نام نهاده اند.

6) قلمرو شعر و نثر فارسی را در این دوره، روی نقشه نشان دهید.

1) پس از برافتادن ساسانیان، طاهریان نخستین دولت اسلامی ایران بودند. ادبیات فارسی دری هم به مفهوم واقعی خود، تقریبا همزمان با این دولت پدید آمد. «دری» زبان درباری ساسانیان، زبان محاوره و مکاتبه مقامات دولتی بوده است.

2) فارسی - باستان، فارسی میانه، فارسی نو

فارسی میانه :

1- میانه – شرقی : الف) شمالی ، ب) جنوبی

2- میانه - غربی :

الف) شمالی : پهلوانیک (پارتی)

ب) جنوبی : پارسی میانه (پهلوی)

3) یعقوب لیث صفاری نه با زبان عربی آشنایی داشت نه اجازه داد تا این زبان در دستگاه حکومت او به کار رود؛ به همین سبب زبان فارسی دری که خود می فهمید و با آن سخن می گفت، زبان اصلی قلمرو خود اعلام کرد. در پی آن،  دولت سامانی، آل بویه و حکومت های کوچک دیگر پدید آمدند و زبان فارسی دری، فرصت و امکان یافت تنا به عنوان زبان رسمی شناخته شود، و در فضای ادبی، سیاسی و علمی رشد یابد. در زمان سامانیان، بخارا عمده ترین مرکز فرهنگی به شمار می آمد و بسیاری از دانشمندانی که در این شهر می زیستند، آثار ارزنده ای به پارسی و عربی، در قلمرو فرهنگ اسلامی پدید آوردند. بعضی از امیران سامانی، خود، صاحب فضل و ادب بودند. آنها شعر فارسی گوی را تشویق می کردند و مترجمان را به ترجمه کتاب های معتبری به نثر فارسی بر می انگیختند. با شکست سامانیان سلسله غزنوی در سال 351 هجری قمری در شهر غزنه تشکیل شد. غزنویان نیز برای ماندگاری حکومت نوپای خود نیز ناگزیر شدند زبان پارسی را ترویج دهند.

4) نثر هم مانند شعر پارسی، رواج یافت و رونق گرفت و کتاب هایی در موضوع های گوناگون به زبان دری پدید آمد. نثر این دوره، ساده و روان است و بیشتر به موضوع های حماسی، ملی و تاریخی توجه دارد و هنوز آوردن اصطلاحات علمی و اشعار و امثال در آن رایج نبوده است. شاهنامه ابو منصوری، ترجمه تفسیر طبری، تاریخ بلعمی.

5) رایج ترین انواع شعر فارسی در این دوره، «حماسی» «مدیحی» «غنایی» بود. حماسی ملی ایران و شعر حماسی با فردوسی به اوج رسید. شعر مدحی یا میحه سرایی نیز که از آغاز ادب فارسی به پیروی از شعر ادبی معمول گشت. شعر غنایی با دو شاعر مشهور، رودکی و شهید بلخی، قوت و استحکام یافت. شعر حمی و اندرزی (تعلیمی) هم در این دوره به وجود آمدند ولی در دوره سلجوقان به پخنگی رسید. آوردن موعظه و نصیحت در شعر پارسی از آغاز قرن چهارم معمول گردید. داستان سرایی و قصه پردازی و آوردن حکایت ها و مثل ها نیز در شعر این دوره آغاز گشت.

6) پاسخ به صورت زیر خواهد بود: