گام به گام خودارزیابی صفحه 65 درس سبک و سبک شناسی (سبک خراسانی) علوم و فنون ادبی (1)

1) با توجه به شعر زیر، به پرسش ها پاسخ دهید.

مرا بسود و فروریخت هر چه دندان بود               نبود دندان، لا بل چراغ تابان بود

یکی نماند کنون زان همه، بسود و بریخت            چه نحس بود! همانا که نحس کیوان بود

نه نحس کیوان بود و نه روزگار دراز                     چه بود؟ منت بگویم: قضای یزدان بود

همیشه شاد و ندانستمی که غم چه بود               دلم نشاط و طرب را فراخ میدان بود

تو رودکی را، ای ماهرو، کنون بینی                       بدان زمانه ندیدی که این چنینان بود

بدان زمانه ندیدی که در جهان رفتی                    سرودگویان، گویی هزاردستان بود

شد آن زمانه که شعرش همه جهان بنوشت           شد آن زمانه که او شاعر خراسان بود

کنون زمانه دگر گشت و من دگر گشتم                 عصا بیار که وقت عصا و انبان بود

                                                                                        رودکی

الف) دو ویژگی ادبی بیت دوم را بنویسید.

ب) ویژگی های زبانی این شعر چیست؟

2) متن زیر مربوط به کدام دورۀ نثر است؟ دو مورد از ویژگی های نثر این دوره را بنویسید.

چهاردهم صَفر را به شهر سراب رسیدم و شانزدهم صفر از شهر سراب برفتم. بیستم صفر سنه 438 به شهر تبریز رسیدم و آن پنجم شهریور قدیم بود؛ شهری آبادان؛ مرا حکایت کردند که بدین شهر زلزله افتاد. بعضی از شهر خراب شده بود و بعضی دیگر را آسیبی نرسیده بود و گفتند چهل هزار آدمی هلاک شده بودند؛ و در تبریز، « قطران » نام، شاعری را دیدم؛ شعری نیک میگفت؛ اما زبان فارسی نیکو نمی دانست؛ پیش من آمد؛ دیوان منجیک و دیوان دقیقی بیاورد و پیش من بخواند و هر معنی که او را مشکل بود، از من بپرسید و شرح آن بنوشت واشعار خود بر من خواند.

                                                                سفرنامه، ناصرخسرو، قرن پنجم

3) دو مورد از ویژگی های نثر زیر را بنویسید.

به روزگار خسرو، اندر وقت بوذرجمهر، رسولی آمد از روم. خسرو بنشست چنان که رسم ملوک بود؛ و رسول را بار داد. پیش رسول با وزیر، بوذرجمهر، گفت:

« ای فلان، همه چیز در عالم تو دانی؟ »

بوذرجمهر گفت: « نه، ای خدایگان! »

خسرو از آن طیره شده و از رسول، خجل گشت. پرسید که همه چیز پس که داند؟

بوذرجمهر گفت: « همه چیز را همگان دانند و همگان هنوز از مادر زاده نشدهاند ».

قابوس نامه، قرن پنجم

1) الف) دارای قافیه و ردیف ساده است: استفاده از واج آرایی «ن»، واژه آرایی: سخن، بود  /    تلمیح به باور گذشتگان

ب) سادگی زبان شعر / کمی لغات عربی / استفاده از لغات کهنه و مجهور(بسود – انبان و ...)

2) نثر دوره غزنوی:

1- افزایش کلمات نسبت به دوره قبل (سامانی)

2- توصیفات جزئی و فراوان

3- به کار بردن «ب» در اول افعال (برفتم – بخواند – بیاورد)

4- به کار بردن «را» به معنی «هنگام» در جمله (چهاردهم صفر را)

5- به کار بردن «را» به معنی «برای» در جمله (مرا حکایت کردند)

6- جمله های کوتاه.

3) نثر غزنوی:

1- افزایش کاربرد لغات عربی

2- کاربرد «اندر» به جای «در»                                                                                                                             

3- جا به جایی اجزای جمله : رسولی آمد از روم.

4- به کاربردن کلماتی که امروزه رواج کمتری دارند (طیره، بارداد، خدایگان)

5- کاربرد «ب» اول فعل ماضی ساده.