گام به گام خودارزیابی صفحه 100 درس جناس و انواع آن علوم و فنون ادبی (1)

1) در بیت های زیر، انواع جناس را مشخص کنید.

1- در دل، عطش عشق خدایی ما راست               دیوانه وصلیم و جدایی ما راست

                                                                                     قیصر امین پور

2- بهرام که گور می گرفتی همه عمر                     دیدی که چگونه گور بهرام گرفت

                                                                                     خیام

3- بگفت از سور کمتر گوی با مور                         که موران را قناعت خوش تر از سور

                                                                                     پروین اعتصامی

4- در دل ندهم ره پس از این مهر بتان را              مُهر لب او بر در این خانه نهادیم

                                                                                     حافظ

5- زد به دلم در آتشی، عشق بتی که نام او            زهره و آفتاب را زهره به آب می کند

                                                                                     نظامی

6- هر که گوید کلاغ چون باز است                      نشنوندش که دیده ها باز است

                                                                                     سعدی

7- تا روانم هست نامت بر زبان دارم روان             تا وجودم هست خواهد بود نقشت در ضمیر

                                                                                     سعدی

8- غم خویش در زندگی خور که خویش               به مرده نپردازد از حرص خویش

                                                                                     سعدی

9- آسمان صاف و شب آرام/ بخت خندان و زمان رام/ خوشه ماه فرو ریخته در آب/ شاخه ها دست برآورده به مهتاب

                                                                                      فریدون مشیری

10- وه چه بیگانه گذشتی، نه کلامی نه سلامی               نه نگاهی به نویدی، نه امیدی به پیامی

                                                                                     شفیعی کدکنی

11- به ملک جم، مشو غرّه که این پیران رویین تن          به دستانت به دست آرد، اگر خود پور دستانی

                                                                                     خواجوی کرمانی

12- به جفایی و قفایی نرود عاشق صادق                       مژه بر هم نزند، گر بزنی تیر و سنانش

                                                                                     سعدی

13- مرا زمانه ز یارم به منزلی انداخت                           که راضی ام به نسیمی کز آن دیار آید

                                                                                     یغمای جندقی

14- ای دلیل دل گم گشته، خدا را مددی                       که غریب ار نبرد ره، به دلالت برود

                                                                                     حافظ

15- ای بسا شاعر، که او در عمر خود، نظمی نساخت        وی بسا ناظم، که او در عمر خود، شعری نگفت

                                                                                     محمد تقی بهار

16- گر تیغ برکشد که محبان همی زنم                          اول کسی که لاف محبت زند، منم

                                                                                     سعدی

2) برای هریک از انواع جناس از کتاب فارسی خود، نمونه ای بنویسید.

1) 1- واژه های خدایی و جدایی جناس ناهمسان اختلافی دارند تفاوت در حرف اول خ، ج

2- واژه «گور» در مصراع اول با «گور» در مصراع دوم جناس تام یا همسان دارند، گور در مصراع اول به معنای گور خر و در مصراع دوم به معنای قبر است.

3- واژه های مور و سور جناس ناهمسان اختلافی دارند تفاوت در حرف اول س، م

4- واژه های «مهر و مُهر» با هم جناس ناهمسان حرکتی دارند تفاوت در مصوت های کوتاه « ــِـ » و « ــُـ » دارند.

5- واژه های «زَهره و زُهره» با هم جناس ناهمسان حرکتی دارند تفاوت در مصوت های کوتاه « ــَـ » و « ــُـ » دارند.

6- واژه «باز» در مصراع اول با «باز» در مصراع دوم جناس تام یا همسان دارند.

7- واژه «روان» جناس تام یا همسان دارند.

8- واژه «خویش» در دو مصراع جناس تام یا همسان دارند.

9- واژه های «آرام و رام» با هم جناس ناقص افزایشی دارند آرام یک حرف بیش تر در آغاز دارد.

10- واژه های کلامی و سلامی جناس ناهمسان اختلافی دارند تفاوت در حرف اول ک، س

11- واژه «ذستان» در دو مصراع جناس تام یا همسان دارند.

12- واژه های جفا و قفا جناس ناهمسان اختلافی دارند تفاوت در حرف اول ج ، ف

13- واژه های «یار و دیار» با هم جناس ناقص افزایشی دارند، دیار یک حرف بیش تر در آغاز دارد

14- واژه های دلیل و دلالت جناس هم ریشه دارند

15- واژه های نظم و ناظم جناس هم ریشه دارند

16- واژه های محبان و محبت جناس هم ریشه دارند

2) جناس همسان (تام):

عشق شوری در نهادِ ما نهاد.

«نهاد اول: به معنی سرشت و طبع»  -  «نهاد دوم : به معنی فعل - قرار دادن»

جناس ناهمسان (ناقص):

الف) اختلافی:

گه به دهان، بر زده کف، چون صدف            گاه چو تیری که رود بر هدف

«صدف»  -  «هدف»

ب) افزایشی

سرو چمان من چرا میل چمن نمی‌کند         همدم گل نمی‌شود، یاد سمن نمی‌کند

«چمان»  -  «چمن»

پ) حرکتی

ای مِهر تو در دلها، وی مُهر تو بر لب ها       وی شور تو در سرها، وی سرّ تو در جانها

«مِهر»  -  «مُهر»