گام به گام فعالیت 6 صفحه 43 درس 3 تاریخ (3) ایران و جهان معاصر (سیاست و حکومت در عصر قاجار (از آغاز تا پایان سلطنت ناصرالدین شاه))

تحلیل و قضاوت

پاسخ ناصرالدین‌شاه را به اعتراض دولت انگلستان به امضای قرارداد آخال توسط ایران بخوانید و تحلیل و قضاوت خود را دربارهٔ سیاست و کشورداری ناصرالدین‌شاه و موقعیت بین‌المللی حکومت قاجار بیان کنید.
«باید جواب نوشت، ما چیزی به روس ندادیم. شما که انگلیس هستید در این فقره داده‌اید. اگر از اول روس را از این همه پیش آمدن به سمت آخال و ترکمان رسماً و قویاً مانع می‌شدید، البته روس‌ها میدان جولان بازی خودشان را کمتر می‌کردند، بلکه هیچ نمی‌توانستند داخل شوند. وقتی که مثل شما دولتی قوی نتواند سد راه و خیال روس‌ها را بکند، ما به طریق اولی نمی‌توانیم. روس آمد آخال را گرفت؛ ما چه می‌کردیم؟ بعد گفت سرحد طبیعی خراسان و ترکمان را باید معلوم بکنید و قرار بدهید؛ ما چه می‌کردیم اگر قبول نمی‌کردیم؟ به رضایت خودش همان طور که آخال را تصرف کرد، حد طبیعی ترکمان را هم با خراسان به زور تصرف می‌کرد. آن وقت آیا ما باید با روس‌ها جنگ کنیم، آیا شما به ما امداد قشونی و پولی و اسلحه می‌کردید یا نه؟»
(نورائی، گفت‌وگوی ملکم‌خان با لرد سالیسبوری، بررسی‌های تاریخی، ص 153-154).

ناصر‌الدین‌شاه درصدد برآمد تا از رقابت انگلیسی‌ها با روس‌ها در ارادهٔ کشور بهره ببرد و مانع دست‌اندازی‌های روس‌ها به ایران شود. در ناصر‌الدین‌شاه سعی می‌کرد با رویارو قراردادن این دو قدرت در مقابل هم، تضمینی برای بقای حکومتش به دست آورد. او ناتوانی خود را از ادارهٔ کشور ابراز می‌دارد. این سیاست پشت‌گرمی به دولت‌های خارجی موجب می‌شد تا شاه کشور را از داشتن نیروی نظامی قوی بی‌نیاز بداند و دست به اصطلاحات نزند.