گام به گام قلمرو ادبی صفحه 79 درس ذوق لطيف فارسی (2)

1) کدام عبارت درس، به ویژگی سهلِ ممتنع بودنِ سبک سعدی اشاره دارد؟

2) به بیت زیر از سعدی توجّه کنید:

هرگز وجود حاضرِ غایب شنیده‌ای؟ /من در میان جمع و دلم جای دیگر ا‌ست

همان طور که می‌بینید واژه‌های «حاضر» و «غایب»، هم زمان، به پدیده‌ای واحد نسبت داده شده‌اند و به بیان دیگر، غایب، صفت حاضر، واقع شده است.
به نظر شما چنین امری ممکن است؟
انسانی که حاضر است، نمی‌تواند غایب باشد؛ چون این دو صفت، متناقض‌اند؛ یعنی جمع شدن آنها باهم ناممکن است؛ چون هر یک، وجود دیگری را نقض می‌کند؛ با این حال، شاعر چنان آن دو را هنرمندانه، در کلام خود به کار برده است که زیبا، اقناع کننده و پذیرفتنی می‌نماید. به این گونه کاربرد مفاهیمِ متضاد، آرایهٔ «متناقض نما» (پارادوکس) می‌گویند

آرایهٔ متناقض نما را در دو سرودۀ «قیصر امین پور» بیابید..

الف(کنار نام تو لنگر گرفت کشتی عشق/بیا که یاد تو آرامشی است طوفانی

ب(بارها از تو گفته‌ام از تو/بارها از تو، بارها با تو

ای حقیقی‌ترین مجاز، ای عشق/ای همه استعاره‌ها با تو

1) این تنها خصوصیت سعدی است که سخنش به همه شبیه باشد و به هیچ‌کس شبیه نباشد. در زبان فارسی، اَحَدی نتوانسته مانند او حرف بزند و در عین حال، نظیر حرف زدن او را هر روز در هر کوچه و بازار می‌شنویم.

2) الف) تناقض در عبارت «آرامشی است طوفانی» به کار رفته است؛ زیرا چیزی که آرامش‌بخش باشد، نمی‌تواند طوفانی باشد و برعکس؛ اما این دو صفت مخالف هم، هم‌زمان به امام زمان (عج) نسبت داده شده است.

(ب تناقض در عبارت «ای حقیقی‌ترین مجاز» به کار رفته است؛ زیرا چیزی که «حقیقت» باشد نمی‌تواند «مجاز» باشد و اگر «مجاز» باشد، نمی‌تواند «حقیقت» باشد؛ اما هر دو صفت هم‌زمان و با هم به یک چیز واحد یعنی عشق نسبت داده شده است.