درس یازدهم

یاران عاشق

• شاعر: سیدحسن حسینی
• قالب شعر: مثنوی
• اثر: هم صدا با حلق اسماعیل
• وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (رشته انسانی)

بیا عاشقی را رعایت کنیم                       ز یاران عاشق حکایت کنیم

قلمرو فکری:

بیایید رسم عاشقی را به جا بیاوریم (با عشق رفتار کنیم) و از یاران عاشق و شیدا (شهیدان و آزادگان) حکایت کنیم

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

رعایت و حکایت ß   قافیه (کنیم ß   ردیف)

رعایت عاشقی کردن ß   کنایه از حرمت عشق را نگاه داشتن، رسم عاشقی را به جا آوردن

عاشق و عاشقی ß   جناس ناهمسان

واج آرایی حرف «ع» و مصوّت «آ»

پیام:

یادکرد عاشقان

از آن ها که خونین سفر کرده اند                       سفر بر مدار خطر کرده اند

قلمرو فکری:

بیایید از آن هایی که در راه عشق به شهادت رسیده‌اند و همواره سفرشان با خطر همراه بوده است، حکایت کنیم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله («حکایت کنیم» به قرینه حذف شده است: از آن ها حکایت کنیم که ...)

قلمرو ادبی:

سفر و خطر ß   قافیه (کرده اند ß   ردیف)

خونین سفر کردن ß   کنایه از شهید شدن

سفر بر مدار خطر کردن ß   کنایه از به جان خریدن خطرات عشق (شهادت)

واژه آرایی کلمه «سفر»

واج آرایی حرف «ر»

پیام:

یادکرد شهید

از آن ها که خورشید فریادشان              دمید از گلوی سحرزادشان

قلمرو فکری:

بیایید از آن کسانی یاد کنیم که فریاد همچون خورشید، روشنگرشان، از دهانی می دمید که صبح از آنجا طلوع می کند. (فریاد شهیدان همه گیر و روشنگر بوده است.)

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله («حکایت کنیم» به قرینه حذف شده است: از آن ها حکایت کنیم که ...)

قلمرو ادبی:

فریاد و سحرزاد ß   قافیه (شان ß   ردیف)

فریاد و گلو ß   تناسب (مراعات نظیر)

خورشید فریاد ß   اضافه تشبیهی

گلوی سحرزاد ß   تشخیص (جانبخشی)

فریاد و گلو ß   تناسب (مراعات نظیر)

خورشید و سحر ß   تناسب (مراعات نظیر)

سحر زاد ß   کنایه از نورانی و معنوی

گلو: ß   مجاز از وجود

واج آرایی حرف «ش»

پیام:

شهیدان فریاد روشنگرانه دارند

چه جانانه چرخ جنون می زنند               دف عشق با دست خون می زنند

قلمرو فکری:

آن ها چقدر عاشقانه، با  شیدایی می رقصند (شیفته و دیوانه‌ی معشوق اند) و در حالی که غرق در خون شده اند با خدای خویش عشق بازی می کنند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

جنون و خون ß   قافیه (می زنند ß   ردیف)

دف عشق ß   اضافه تشبیهی (تشبیه فشرده، تشبیه رسا)

دست خون ß   کنایه از شهادت

چرخ زدن و دف زدن ß   کنایه از شادی کردن

دف عشق با دست خونین زدن ß   کنایه از جان فشاری همراه با شادی

واژه آرایی کلمه «می زنند»

واج آرایی حرف «ن»

پیام:

به استقبال مرگ رفتن

به رقصی که بی پا و سر می کنند                       چنین نغمه عشق سر می کنند

قلمرو فکری:

با رقصی که با شهادت خود انجام می دهند، این چنین آواز عشق را سر می دهند:

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

سر و سر ß   قافیه (می کنند ß   ردیف)

پا و سر ß   تناسب

نغمه عشق ß   اضافه تشبیهی

سر کردن ß   سردادن و آواز خواندن

بی پا و سر رقص کردن ß   کنایه از با همه وجود رقصیدن، متناقض نما

رقص، نغمه، پا و سر ß   تناسب

پیام:

به استقبال شهادت رفتن

هلا منکر جان و جانان ما                       بزن زخم انکار بر جان ما

قلمرو فکری:

هان، ای کسی که معشوق ما را انکار می کنی، با انکارت که همچون زخمی است، ما را مجروح کن. (ما را بنواز)

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

جانان و جان ß   قافیه (ما ß   ردیف)

زخم انکار ß   اضافه تشبیهی (فشرده)

منکر و انکار ß   اشتقاق

واژه آرایی کلمۀ «جان»

واج آرایی حروف «ن» و «ج» و مصوّت «ا»

پیام:

به انکار دشمن توجه نمی کنم

بزن زخم، این مرهم عاشق است                       که بی زخم مردن غم عاشق است

قلمرو فکری:

ای دشمن، آسیب و ضربه‌ی خود را بر عاشق بزن، این آسیب و آزار تو برای او مثل مرهم است؛ زیرا بدون زخم مردن برای عاشق عین غم و مصیبت است.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

مرهم و غم ß   قافیه (عاشق است ß   ردیف)

مرهم بودن زخم ß   متناقض نما

تشبیه ß   زخم مثل مرهمی برای عاشق است

واژه آرایی کلمۀ «زخم»

پیام:

انکار دشمن، مرهم عاشق است

مگو سوخت جان من از فرط عشق                     خموشی است‌ هان، اولین شرط عشق

قلمرو فکری:

نگو جان من از شدّت عشق سوخت. (گله و شکایت نکن) آگاه باش که اولین شرط عشق، سکوت و خاموشی است. (عاشق از درد عشق شکایت نمی کند.)

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

فرط و شرط ß   قافیه (عشق ß   ردیف)

جان سوختن ß   کنایه از رنج کشیدن

فرط و شرط ß   جناس

جان و هان ß   جناس

پیام:

سکوت، شرط عشق است

ببین لاله هایی که در باغ ماست                       خموشند و فریادشان تا خداست

قلمرو فکری:

ببین، شهیدانی که در وطن ما هستند، اگر چه خاموش اند، راهشان همیشه ادامه دارد و فریادشان تا خدا می رسد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

ما و خدا ß   قافیه (ست (هست، است) ß   ردیف)

لاله‌هایی ß   نماد شهید

باغ ß   استعاره از میهن و سرزمین

لاله و باغ ß   تناسب

خموش بودن و رسیدن فریاد تا خدا ß   متناقض نما

لاله‌ها خموشند و فریاد می زنند ß   جانبخشی

فریاد تا خدا بودن ß   کنایه از بی نهایت، اغراق

بیا با گل لاله بیعت کنیم                       که آلاله ها را حمایت کنیم

قلمرو فکری:

بیا با گل لاله پیمان ببندیم که از این به بعد از آلاله ها (شهیدان) حمایت کنیم، پاسدار خون آن ها باشیم راهشان را ادامه دهیم و از آن ها و آرمان هایشان پشتیبانی کنیم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

بیعت و حمایت ß   قافیه (کنیم:ردیف)

لاله و آلاله ß   نماد شهید

کل بیت ß   جانبخشی

واج آرایی حروف «ل» و «ا»

پیام:

وفاداری به آرمان شهید

شعرخوانی

صبح بی تو

• نویسنده: قیصر امین پور
• قالب: غزل
• وزن: فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن فاعلاتن (رشته انسانی)

صبح بی تو، رنگ بعداز ظهر یک آدینه دارد                    بی تو حتی مهربانی حالتی از کینه دارد

قلمرو فکری:

صبحی که تو نباشی (ظهور نکرده باشی)، مثل بعد از ظهر یک جمعه (جمعه های در انتظار ظهور)، غمگین و کسل کننده است. بدون تو حتی مهربانی هم، معنای خود را از دست می  دهد و مانند کینه است.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

آدینه و کینه ß   قافیه (دارد:ردیف)

صبح بی تو ß   تشبیه به بعد از ظهر جمعه

حس آمیزی ß   رنگ بعداز ظهر

عبارت «مهربانی حالتی از کینه دارد» ß   تناقض

واژه آرایی عبارت «بی تو»

صبح و بعداز ظهر ß   تناسب

پیام:

جهان بی تو هیچ است

بی تو می گویند تعطیل است کار عشقبازی                   عشق امّا کی خبر از شنبه و آدینه دارد

قلمرو فکری:

بدون تو حتی عشق ورزیدن هم تعطیل می شود. (بساط عاشقی کردن ها برچیده می شود) اما عشق روز و زمان سرش نمی شود که شنبه است یا جمعه. (عشق همیشگی است و مربوط به روز خاصی نمی شود.)

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

آدینه ß   قافیه (دارد ß   ردیف)

مصراع دوم ß   جانبخشی (تشخیص)، پرسش انکاری

شنبه و آدینه ß   تناسب

پیام:

پایداری عشق

جغد بر ویرانه می خواند به انکار تو امّا              خاک این ویرانه ها بویی از آن گنجینه دارد

قلمرو فکری:

آدم های شوم و بدخواه، در این جهان ویران، وجود تو را انکار می کنند. اما خاک این دنیای ویران، گنجی همچون تو را در دل خویش نهفته است.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

گنجینه ß   قافیه (دارد ß   ردیف)

جغد:نماد شومی، استعاره از انسان های شوم و نامبارک

انکار کردن جغد ß   تشخیص (جانبخشی)

بویی از گنجینه داشتن ß   حس آمیزی، کنایه از اینکه اثری از گنجینه در آنجا یافت می شود

واژه آرایی کلمه «ویرانه»

جغد، ویرانه و گنجینه ß   مراعات نظیر (تناسب)

پیام:

ارزشمندی عشق

خواستم از رنجش دوری بگویم، یادم آمد                      عشق با آزار خویشاوندی دیرینه دارد

قلمرو فکری:

می خواستم از دوری و فراق تو گله کنم ولی یادم آمد که عشق و عاشقی، همیشه همراه با سختی و رنج کشیدن است.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

دیرینه ß   قافیه (دارد ß   ردیف)

مصراع دوم ß   جانبخشی (تشخیص)

پیام:

در هم تنیدگی عشق و درد

در هوای عاشقان پر می کشد با بی قراری                      آن کبوتر چاهی زخمی که او در سینه دارد

قلمرو فکری:

دلِ زخمی عاشق (موعود)، با بی قراری در هوای عاشقان پَر می کشد و دلش هوای عاشقانش را می کند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

سینه ß   قافیه (دارد ß   ردیف)

پر کشیدن ß   کنایه از تمایل شدید به سمت چیزی

کبوتر چاهی زخمی ß   استعاره از دلِ مجروح

پیام:

حال و هوای عشق

ناگهان قفل بزرگ تیرگی را می گشاید                آن که در دستش کلید شهر پر آیینه دارد

قلمرو فکری:

ناگهان روزی، کسی که کلید آرمان شهر در دستان اوست (مهدی موعود)، می آید و سیاهی و بدی و ظلم را نابود می کند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

آیینه ß   قافیه (دارد ß   ردیف)

تیرگی ß   استعاره از ظلم و بدی و آلودگی

قفل و کلید ß   تناسب:

دست ß   مجاز از در اختیار داشتن

پیام:

امید به گشایش و پیروزی

معنی واژگان درس «یاران عاشق»:

دانش زبانی

صفت بیانی

صفت بیانی:

همان‌طور که می دانید صفت بیانی، برای توضیح و وصف یک واژه به کار می رود. واژ ‌ای که وصف می شود، موصوف نام دارد.

مثال: کتاب -ِ خواندنی

کتاب ß   موصوف

خواندنی ß   صفت

به پُرکاربردترین صفت‌های بیانی توجّه کنید:

1- صفت زبانی مطلق:

تمیز، قشنگ، خوشگل و ...

2- صفت بیانی فاعلی:

الف)  بن مضارع + -َ نده ß   سازنده، درخشنده

ب) بن مضارع + ا ß   گویا، کوشا

پ) بن مضارع + ان ß   خندان، تابان

ت) بن ماضی یا بن مضارع + گار ß   آفریدگار، آموزگار

ث) بن ماضی + ار ß   خریدار، خواستار

ج) اسم یا ب یا صفت + گر ß   زرگر، توانگر، روشنگر

چ) اسم یا صفت + گر ß   ستمگر، روشنگر

ح) اسم یا صفت + بن مضارع ß   خداشناس، راستگو

3- صفت بیانی لیاقت:

مصدر فعل + ی ß   آشامیدنی، ستودنی

4- صفت بیانی نسبی:

الف) اسم + ی ß   آسمانی، نارنجی

ب) اسم + ین ß   امروزین، آهنین

پ) اسم + ینه ß   سیمینه، چرمینه

ت) اسم + انی ß   روحانی، عقلانی

ث) اسم + انه ß   کودکانه، سالانه