الجُمْلَة الفعلية و الجُمْلَةُ الإِسْمية

به عبارتهای زیر توجه کنید

«رَجَعَ المُسافِرُونَ مِنَ السَّفَرِ.» مسافران از سفر برگشتند.

«يَغْفِرُ اللهُ الذُّنوب.» خداوند گناهان را می بخشد.

همان گونه ملاحظه نموده اید عبارت های مزبور با فعل شروع شده است.

در زبان عربی به جمله ای که با « فعل » شروع شده باشد « جمله فعلیه » می گویند. به عبارت دیگر هر جا فعل » هست از همانجا « جمله فعلیه » شروع می شود.

تعریف فعل: 

فعل کلمه ای است که بر انجام کاری یا داشتن حالتی در گذشته حال یا آینده دلالت کند. هر جمله فعلیه ای به « فاعل » نیاز دارند.

فاعل:

اسمی است که در درون فعل یا بعد از فعل میآید و بر انجام کاری یا داشتن حالتی یا صفتی دلالت می کند.

برای تعیین » فاعل » می توانیم سؤال « چه کسی » و « چه چیزی » را در برابر « فعل » قرار دهیم و جوابی که بدست می آید معمولاً « فاعل » جمله است. جمله است.

در عبارت اول می پرسیم « چه کسانی برگشتند؟» و پاسخ داده میشود «مسافران» بنابر این کلمه « المسافِرونَ » ،فاعل » است.

و در عبارت دوم میپرسیم چه کسی می بخشد؟» و پاسخ داده میشود « خداوند بنابر این کلمه «الله»،« فاعل » است. برخی از افعال علاوه بر « فاعل » به «مفعول هم نیاز دارند که غالباً در جمله ذکر می شود. 

مفعول :

اسمی است که در زبان عربی معمولاً پس از فاعل میآید و کار بر آن واقع می شود. برای تعیین «مفعول » می توانیم سؤال « چه کسی را » و « چه چیزی را را در برابر « فعل » قرار دهیم و جوابی که بدست می آید معمولاً « مفعول » جمله است.

در عبارت اوّل می پرسیم «چه کسی را برگشتند؟» ، «چه چیزی را برگشتند؟» و پاسخی داده نمی شود؛ لذا در این جمله به « مفعول » نیازی نیست.

و در عبارت دوم می پرسیم «چه کسی را می بخشد؟ » ، « چه چیزی را می بخشد؟ » و پاسخ داده می شود «گناهان را» لذا كلمه «گناهان» ، « مفعول » جمله است.

« خبر » مبتدأ می تواند یک جمله فعلیه باشد؛ مانند عبارتهای زیر:

یعنی عبارت « المُسافِرونَ رَجَعُوا مِنَ السِّفَرِ. » و عبارت « اللهُ يَغْفِرُ الذُّنوب. » که هر یک از جمله ها به تنهایی دو عبارت محسوب میشوند

۱ - جملة اسميه ( مبتدأ + خبر + ):

( المُسافِرونَ + رَجَعُوا + ... ) ، ( اللهُ - يَغْفِرُ + ...)

2- جملة فعليه ( فعل + ... ) :

( رَجَعُوا + ... ) ، ( يَغْفِرُ + ... )

اگر قبل از مبتدا و خبر و همچنین فاعل و مفعول اسم إشاره بيايد اسم اشاره در محل اعرابی آنها قرار خواهد گرفت

گاهی مبتدا و خبر و همچنین فاعل و مفعول صفت یا مضاف الیه میگیرند که به دنبال آنها می آید و خودشان موصوف و مضاف می شوند