شاه کلید نکات
شاه کلید سوال
اگر ریشه، ساقه و برگ را در نهاندانگان برش دهیم، سه بخشِ پوششی، زمین های و آوندی در آنها قابل تشخیص است؛ به هر یک از این بخشها سامانه بافتی میگویند؛ زیرا هر سامانه از بافت ها و یاخته های گوناگونی تشکیل شده است؛ بنابراین پیکر گیاهان آوندی از سه سامانه بافتی به نام پوششی، زمین های و آوندی تشکیل میشود.
هر سامانه بافتی، عملکرد خاصی دارد؛ مثلاً سامانه بافت پوششی، اندامها را در برابر خطرهایی حفظ میکند که در محیط بیرون قرار دارند. به نظر شما عملکرد دو سامانه دیگر چیست؟ در ادامه، به توضیح هر یک از این سامانه ها میپردازیم.
این سامانه سراسر اندام گیاه را میپوشاند و آن را در برابر عوامل بیماری زا و تخریب گر، حفظ میکند؛ بنابراین عملکردی شبیه پوست در جانوران دارد.سامانه بافت پوششی در برگ ها، ساقه ها و ریشه های جوان روپوست نامیده میشود و معمولاً از یک لایه یاخته تشکیل شده است.
سامانه بافت پوششی در اندامهای مسنِّ گیاه، پیراپوست )پریدرم) نامیده میشود و با آن در گفتار 3، آشنا میشوید.یکی از کارهای روپوست، کاهش تبخیر آب از اندام های هوایی گیاه است؛ اما روپوست چگونه این کار را انجام میدهد؟ در شکل میبینید که لایه ای روی سطح بیرونیِ یاخته های روپوست قرار دارد. این لایه پوستک نامیده میشود. پوستک نسبت به آب نفوذناپذیر است؛ زیرا از ترکیبات لیپیدی مانند کوتین ساخته شده است. یاخته های روپوستی این ترکیبات را میسازند و آن را به سطحی از روپوست ترشح میکنند که مجاور هواست. پوستک از ورود نیش حشرات و عوامل بیماری زا به گیاه، نیز جلوگیری میکند و در حفظ گیاه در برابر سرما نیز نقش دارد. بعضی گیاهان پوستک ضخیم دارند .پوستک به کاهش تبخیر آب از سطح برگ کمک میکند.
بعضی یاخته های روپوستی در اندام های هوایی گیاه، به یاخته های نگهبان روزنه، کُرک و یاخته های ترشحی، تمایز می یابند. تار کشنده در ریشه های جوان، از تمایز یاخته های روپوست ایجاد میشود. روپوستِ ریشه، پوستک ندارد. به نظر شما این ویژگی چه فایدهای دارد؟
این سامانه که فضای بین روپوست و بافت آوندی را پر میکند از سه نوع بافت نرم آکَنه (پارانشیمی)، چسب آکَنه (کلانشیمی) و سخت آکَنه (اسکلرانشیمی) تشکیل میشود.
بافت نرم آکَنه ای (پارانشیمی) رایج ترین بافت در این سامانه است. یاخته های نرم آکَنه ای، دیواره نخستین نازک و چوبی نشده دارند؛ بنابراین نسبت به آب نفوذپذیرند.وقتی گیاه زخمی میشود، یاخته های نرم آکَنهای تقسیم میشوند و آن را ترمیم میکنند. بافت نرم آکَنه ای کارهای متفاوتی، مانند ذخیره مواد و فتوسنتز انجام میدهد. نرم آکَنه سبزینه دار به فراوانی در اندام های سبز گیاه، مانند برگ دیده میشود.
سامانه بافتی در گیاهان آبزی از نرم آکنه ای ساخته میشود که فاصله فراوانی بین یاخته های آن وجود دارد. این فاصله ها با هوا پر شده است.
بافت چسب آکَنه (کلانشیم) از یاخته هایی با همین نام ساخته شده است. این یاخته ها دیواره پسین ندارند؛ اما دیواره نخستین آنها ضخیم است. به همین علت چسب آکَنه ها ضمن ایجاد استحکام، سبب انعطاف پذیری اندام میشوند. این بافت مانع رشد اندام گیاهی نمیشود. یاخته های چسب آکَنه ای معمولاً زیرِ روپوست قرار میگیرند.
بافت سخت آکنه (اسکلرانشیم) از یاخته هایی با همین نام ساخته شده است. ذره های سختی که هنگام خوردن گلابی زیر دندان حس میکنیم، مجموعه ای از این یاخته هاست. یاخته های سخت آکنه ای دیواره پسین ضخیم و چوبی شده دارند. چوبی شدن دیواره، اغلب سبب مرگ پروتوپلاست میشود آیا میدانید چرا؟ این یاخته ها به علت دیواره های چوبی ضخیم،سبب استحکام اندام میشوند.
دو نوع یاخته سخت آکنه ای وجود دارد. اسکلرئیدها، یاخته های کوتاه و فیبرها، یاخته های دراز سخت آکنه ای اند. از فیبرها در تولید طناب و پارچه نیز استفاده میکنند.
این سامانه بافتی، ترابری مواد را در گیاه برعهده دارد، زیرا دارای بافت آوند چوبی و بافت آوند آبکشی است. به یاد میآورید این دو نوع بافت چه تفاوت اساسی با هم دارند؟اصل یترین یاخته های این بافت ها، یاخته هایی اند که آوندها را میسازند و همانطور که میدانید شیره خام و پرورده را در سراسر گیاه جابه جا میکنند. در این بافتها علاوه بر آوندها،یاخته های دیگری مانند یاخته های نرم آکنه ای و فیبر نیز وجود دارد.
آوندهای چوبی یاخته های مردهای که فقط دیواره پسین چوبیشده آنها، به جا ماندهاست. لیگنین در دیواره یاخته های آوند چوبی به شکل های متفاوتی قرار میگیرد
بعضی آوندهای چوبی از یاخته های دوکی شکل دراز به نام نایدیس (تراکئید) ساخته شده اند. در حالی که بعضی دیگر، از به دنبال هم قرار گرفتن یاخته های کوتاهی به نام عنصر آوندی تشکیل میشوند. در این آوندها دیواره عرضی از بین رفته و لوله پیوسته ای تشکیل شده است.
آوند آبکش از یاخته هایی ساخته میشود که دیواره نخستین سلولزی دارند. دیواره عرضی در این یاخته ها صفحه آبکشی دارد. این یاخته ها گر چه هسته ندارند، اما زنده اند؛ زیرا میان یاخته ها آنها از بین نرفته است. در کنار آوندهای آبکش نهاندانگان، یاخته های همراه قرار دارند. این یاخته ها به آوندهای آبکش در ترابری شیره پرورده کمک میکنند. همانطور که در شکل 26 میبینید، دسته های فیبر،آوندها را دربر گرفته اند.
سامانه بافتی
انواع یاخته و عملکرد
اگر ریشه، ساقه و برگ را در نهاندانگان برش دهیم، سه بخشِ پوششی، زمین های و آوندی در آنها قابل تشخیص است؛ به هر یک از این بخشها سامانه بافتی میگویند؛ زیرا هر سامانه از بافت ها و یاخته های گوناگونی تشکیل شده است؛ بنابراین پیکر گیاهان آوندی از سه سامانه بافتی به نام پوششی، زمین های و آوندی تشکیل میشود.
هر سامانه بافتی، عملکرد خاصی دارد؛ مثلاً سامانه بافت پوششی، اندامها را در برابر خطرهایی حفظ میکند که در محیط بیرون قرار دارند. به نظر شما عملکرد دو سامانه دیگر چیست؟ در ادامه، به توضیح هر یک از این سامانه ها میپردازیم.
سامانه بافت پوششی
این سامانه سراسر اندام گیاه را میپوشاند و آن را در برابر عوامل بیماری زا و تخریب گر، حفظ میکند؛ بنابراین عملکردی شبیه پوست در جانوران دارد.سامانه بافت پوششی در برگ ها، ساقه ها و ریشه های جوان روپوست نامیده میشود و معمولاً از یک لایه یاخته تشکیل شده است.
سامانه بافت پوششی در اندامهای مسنِّ گیاه، پیراپوست )پریدرم) نامیده میشود و با آن در گفتار 3، آشنا میشوید.یکی از کارهای روپوست، کاهش تبخیر آب از اندام های هوایی گیاه است؛ اما روپوست چگونه این کار را انجام میدهد؟ در شکل میبینید که لایه ای روی سطح بیرونیِ یاخته های روپوست قرار دارد. این لایه پوستک نامیده میشود. پوستک نسبت به آب نفوذناپذیر است؛ زیرا از ترکیبات لیپیدی مانند کوتین ساخته شده است. یاخته های روپوستی این ترکیبات را میسازند و آن را به سطحی از روپوست ترشح میکنند که مجاور هواست. پوستک از ورود نیش حشرات و عوامل بیماری زا به گیاه، نیز جلوگیری میکند و در حفظ گیاه در برابر سرما نیز نقش دارد. بعضی گیاهان پوستک ضخیم دارند .پوستک به کاهش تبخیر آب از سطح برگ کمک میکند.
بعضی یاخته های روپوستی در اندام های هوایی گیاه، به یاخته های نگهبان روزنه، کُرک و یاخته های ترشحی، تمایز می یابند. تار کشنده در ریشه های جوان، از تمایز یاخته های روپوست ایجاد میشود. روپوستِ ریشه، پوستک ندارد. به نظر شما این ویژگی چه فایدهای دارد؟
سامانه بافت زمینه ای
این سامانه که فضای بین روپوست و بافت آوندی را پر میکند از سه نوع بافت نرم آکَنه (پارانشیمی)، چسب آکَنه (کلانشیمی) و سخت آکَنه (اسکلرانشیمی) تشکیل میشود.
بافت نرم آکَنه ای (پارانشیمی) رایج ترین بافت در این سامانه است. یاخته های نرم آکَنه ای، دیواره نخستین نازک و چوبی نشده دارند؛ بنابراین نسبت به آب نفوذپذیرند.وقتی گیاه زخمی میشود، یاخته های نرم آکَنهای تقسیم میشوند و آن را ترمیم میکنند. بافت نرم آکَنه ای کارهای متفاوتی، مانند ذخیره مواد و فتوسنتز انجام میدهد. نرم آکَنه سبزینه دار به فراوانی در اندام های سبز گیاه، مانند برگ دیده میشود.
سامانه بافتی در گیاهان آبزی از نرم آکنه ای ساخته میشود که فاصله فراوانی بین یاخته های آن وجود دارد. این فاصله ها با هوا پر شده است.
بافت سخت آکنه (اسکلرانشیم) از یاخته هایی با همین نام ساخته شده است. ذره های سختی که هنگام خوردن گلابی زیر دندان حس میکنیم، مجموعه ای از این یاخته هاست. یاخته های سخت آکنه ای دیواره پسین ضخیم و چوبی شده دارند. چوبی شدن دیواره، اغلب سبب مرگ پروتوپلاست میشود آیا میدانید چرا؟ این یاخته ها به علت دیواره های چوبی ضخیم،سبب استحکام اندام میشوند.
دو نوع یاخته سخت آکنه ای وجود دارد. اسکلرئیدها، یاخته های کوتاه و فیبرها، یاخته های دراز سخت آکنه ای اند. از فیبرها در تولید طناب و پارچه نیز استفاده میکنند.
سامانه بافت آوندی
این سامانه بافتی، ترابری مواد را در گیاه برعهده دارد، زیرا دارای بافت آوند چوبی و بافت آوند آبکشی است. به یاد میآورید این دو نوع بافت چه تفاوت اساسی با هم دارند؟اصل یترین یاخته های این بافت ها، یاخته هایی اند که آوندها را میسازند و همانطور که میدانید شیره خام و پرورده را در سراسر گیاه جابه جا میکنند. در این بافتها علاوه بر آوندها،یاخته های دیگری مانند یاخته های نرم آکنه ای و فیبر نیز وجود دارد.
آوندهای چوبی یاخته های مردهای که فقط دیواره پسین چوبیشده آنها، به جا ماندهاست. لیگنین در دیواره یاخته های آوند چوبی به شکل های متفاوتی قرار میگیرد
بعضی آوندهای چوبی از یاخته های دوکی شکل دراز به نام نایدیس (تراکئید) ساخته شده اند. در حالی که بعضی دیگر، از به دنبال هم قرار گرفتن یاخته های کوتاهی به نام عنصر آوندی تشکیل میشوند. در این آوندها دیواره عرضی از بین رفته و لوله پیوسته ای تشکیل شده است.
آوند آبکش از یاخته هایی ساخته میشود که دیواره نخستین سلولزی دارند. دیواره عرضی در این یاخته ها صفحه آبکشی دارد. این یاخته ها گر چه هسته ندارند، اما زنده اند؛ زیرا میان یاخته ها آنها از بین نرفته است. در کنار آوندهای آبکش نهاندانگان، یاخته های همراه قرار دارند. این یاخته ها به آوندهای آبکش در ترابری شیره پرورده کمک میکنند. همانطور که در شکل 26 میبینید، دسته های فیبر،آوندها را دربر گرفته اند.