گنج حکمت

عامل و رعیَت

• نویسنده: سعدی
• اثر: گلستان

ذوالنّون مصری پادشاهی را گفت: «شنیده‌ام فلان عامل را که فرستاده‌ای به فلان ولایت، بر رعیّت درازدستی می‌کند و ظلم روا می‌دارد.»

گفت: «روزی سزای او بدهم.»

قلمرو فکری:

ذوالنّون مصری به پادشاهی گفت: «شنیده ام فلان حاکمی را که به فلان ولایت فرستاده ای، اموال مردم را به زور می گیرد و ظلم می کند. (پادشاه) گفت: «روزی او را به سزای عملش می رسانم»

قلمرو زبانی:

نوع «را» در «پادشاهی را گفـت» ß   حرف اضافه به معنای «به»

قلمرو ادبی:

دراز دستی ß   کنایه از تجاوز و ظلم و ستمگری

گفت: «بلی، روزی سزای او بدهی که مال از رعیّت تمام ستده باشد. پس به زجر و مصادره از وی بازستانی و در خزینه نهی، درویش و رعیّت را چه سود دارد؟»

قلمرو فکری:

ذوالنّون گفت: «آری، روزی او را به سزای عملش می رسانی که مال مردم را کاملا گرفته باشد بعد با زجر و جریمه اموال مردم را از او پس می گیری و در خزانه می گذاری. چه سودی به حال مردم دارد؟»

قلمرو زبانی:

درویش و رعیت را چه سود دارد؟ ß   پرسش انکاری

پادشاه خجل گشت و دفعِ مضرّتِ عامل بفرمود در حال.

قلمرو فکری:

پادشاه شرمسار شد و فوراً دستور برکناری حاکم را داد.

قلمرو زبانی:

قلمرو ادبی:

دراز دستی ß   کنایه از تجاوز و ظلم و ستمگری

سر گرگ باید هم اول برید                    نه چون گوسفندانِ مردم درید

قلمرو فکری:

سر گرگ را باید همان اول کار ببریم. نه پس از آن که گوسفندان مردم را درید و همه را کشت.

قلمرو ادبی:

برید و درید ß   قافیه

گرگ ß   استعاره از کارگزار ستمگر (کسی که ظلم می‌کند و آسیب می‌زند)

گوسفند ß   استعاره از مردم

سر گرگ را باید اول برید ß   تمثیل

گوسفندان مردم ß   اینجا استعاره از مال و اموال و ناموس مردم

پیام:

پیشگیری پیش از وقوع