تفاوت کنایه با مجاز

 الف)در مجاز معموال «یک کلمه»در دو معنای حقیقی و مجازی داریم اما در کنایه معمولا با یک «جمله»یا یک عبارت یا درمواردی با یک «واژه مرکب» سروکار داریم. معنای مجازی یا نانهاده ای هم که از مجاز دریافت می کنیم معمولایک کلمه است اما معنای دور یا نانهاده ای که ازکنایه دریافت میکنیم معمولا یک عبارت یا جمله است

فلانی آب از دستش نمی چکد.

 این که واقعا آب از دست یک نفر چکه کند یا نه، در توصیف شخصیتش زیاد مهم نیست؛ پس معنای دور تر از این عبارت مدنظر است.)توجه به بافت کلام(

پس کنایه داریم(یک جمله«آب از دستش نمی چکد»)

معنای مورد نظر این است که فلانی«خسیس و بخیل است»(باز هم یک جمله)

ب) در مجاز، فقط یکی از دو معنی، یعنی معنای مجازی و غیر حقیقی قابل دریافت است،اما در کنایه هر دومعنی دور و نزدیـک دریافـت مـی شـود. اگرچــــه منظـــــور شـــــاعر یـــــا نویســـــنده معنـــــای دور اســـــت خانه فلانی را دزد برد« دزد خود خانه را که نمی تواند بردارد و ببرد! پس منظور از «خانه» وسایل درون خانه است.(مجاز به علاقه جایگاه یـا حـال و محل) میبینید که فقط یکی از دو معنی » خانـه »یعنـی معنـای مجـازی (وســــــایل خانــــــه) قابــــــل دریافــــــت اســــــت ! «فلانی در خانه اش به روی همه باز است»خب! این چیز عجیبـی نیست!ممکن است در خانه واقعا به روی همه باز باشد( پـس معنـی نزدیـک قابـل دریافت است)اما وقتی در وصف کسی این حرف را مـی زنـیم منظورمـان «فلانی مهمان نواز اسـت » معنـی دوم هـم قابـل قبـول اسـت  اتفاقـــــا همـــــین معنـــــی، مـــــورد نظـــــر اســـــت .

«کنایه» معنای دور و نزدیک

امروز :

الف)یک کلمه است.معنای مورد نظر(مجازی)هم یک کلمه است: اکنون، حالا.

ب)فقط معنایی مجازی قابل دریافت است. منظور شاعر «اکنون و زمان حال»است نه لزوما امروز

فردا:

 الف)هم خود لغت یک کلمه است، هم معنای مجازی آن : آینده.

ب)فقط معنای مجازی، یعنی «آینده»قابل دریافت است.

 دامن کشان :

 الف)دامن کشان یعنی «درحالی که دامن روی زمین کشیده می شود»معنای کنایی آن هم «با ناز و غرور راه رفتن« است.

 ب)هردو معنی قابل دریافت است، هم «درحالی که دامن روی زمین کشیده می شود « وهم با ناز و غرور راه رفتن»اما منظور، معنی دوم است.

 غبار کالبدت بر هوا رود :

الف)یک جمله است. معنای کنایی آن هم یک جمله است : «خواهی مرد«

 ب)هردو معنی قابل دریافت است. هم این که وقتی شخصی مرد و جسمش به خاک تجزیه شد ممکن است «غبار خاک جسمش به هوا برود»و هم این که شخص «خواهد مرد»اما معنای دوم مدنظر است.