شمال و جنوب

برخی مفاهیم طبیعی و جغرافیایی مانند «شمال و جنوب» معنای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کرده اند.

مفاهیم شمال و جنوب، در معنای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ،عمدتاً بعد از جنگ جهانی دوم به کار گرفته شد .زیرا برخی اندیشمندان معتقد بودند، که چالش اصلی بین بلوک شرق و غرب نیست بلکه چالش اصلی بین کشورهای غنی و فقیر است.

منظور از شمال : (کشورهای غنی  یا کشورهای صنعتی و ثروتمند هستند که در نیمکرۀ شمالی زمین قرار گرفته اند).

منظور از جنوب : (کشورهای فقیر و غیرصنعتی هستند که در نیمکرۀ جنوبی زمین قرار گرفته اند).

• جهان اول  : کشورهای سرمایه داری بلوک غرب

• جهان دوم: کشورهایی که در کانون بلوک شرق قرار داشتند.

• جهان سوم : کشورهای دیگری که خارج از این دو بلوک قرار داشته و تحت نفوذ آنها بوده اند.

کشورهای توسعه یافته : به کشورهای صنعتی و ثروتمند، گفته می شود

کشورهای توسعه نیافته یا عقب مانده : به کشورهای دیگر در مقایسه با کشورهای توسعه یافته، کشورهای عقب مانده، توسعه نیافته یا در حال توسعه، گفته می شود. (کشورهایی که  فقیر و به لحاظ صنعتی بسیار ضعیف هستند)

اصطلاح مرکز و پیرامون به نقش مرکزی کشورهای ثروتمند و صنعتی و نقش پیرامونی و ابزاریِ کشورهای فقیر اشاره دارد.

اصطلاح مرکز و پیرامون را کسانی به کار می برند که معتقدند، کشورهای پیرامونی بدلیل عملکرد کشورهای مرکزی، ضعیف و فقیر شده اند.

نظریۀ مرکز و پیرامون : بر اساس این نظریه، جوامع غربی، چالش های درونی خود را از طریق بهره کشی از کشورهای غیرغربی، حل می کنند. جوامع غربی بواسطۀ ثروتی که از کشورهای پیرامونی بدست می آورند، رفاه کارگران و اقشار ضعیفِ خود را تأمین می کنند و مشکلات حاد و شدید درونی شان را به بیرون از مرزهای خود انتقال می دهند. کشورهای غربی، با سرمایه گذاری های مشترک و معاهدات بین المللی، انتقال ثروت از کشورهای پیرامون به کشورهای مرکز را آسان می کنند.

دو اصطلاح استعمارگر و استعمارزده بیان کنندۀ این است که:  چالش بین کشورهای فقیر و غنی، علاوه بر ابعاد اقتصادی، ابعاد فرهنگی نیز دارد. و  مشکل کشورهای فقیر، نه فقط به ضعف اقتصادی بلکه بویژه  به خودباختگی فرهنگی آنها نیز مربوط است.