درس یازدهم

یاران عاشق

• شاعر: سیدحسن حسینی
• قالب شعر: مثنوی
• اثر: هم صدا با حلق اسماعیل
• وزن: فعولن فعولن فعولن فعل (رشته انسانی)

بیا عاشقی را رعایت کنیم                       ز یاران عاشق حکایت کنیم

قلمرو فکری:

بیایید رسم عاشقی را به جا بیاوریم (با عشق رفتار کنیم) و از یاران عاشق و شیدا (شهیدان و آزادگان) حکایت کنیم

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

رعایت و حکایت ß   قافیه (کنیم ß   ردیف)

رعایت عاشقی کردن ß   کنایه از حرمت عشق را نگاه داشتن، رسم عاشقی را به جا آوردن

عاشق و عاشقی ß   جناس ناهمسان

واج آرایی حرف «ع» و مصوّت «آ»

پیام:

یادکرد عاشقان

از آن ها که خونین سفر کرده اند                       سفر بر مدار خطر کرده اند

قلمرو فکری:

بیایید از آن هایی که در راه عشق به شهادت رسیده‌اند و همواره سفرشان با خطر همراه بوده است، حکایت کنیم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله («حکایت کنیم» به قرینه حذف شده است: از آن ها حکایت کنیم که ...)

قلمرو ادبی:

سفر و خطر ß   قافیه (کرده اند ß   ردیف)

خونین سفر کردن ß   کنایه از شهید شدن

سفر بر مدار خطر کردن ß   کنایه از به جان خریدن خطرات عشق (شهادت)

واژه آرایی کلمه «سفر»

واج آرایی حرف «ر»

پیام:

یادکرد شهید

از آن ها که خورشید فریادشان              دمید از گلوی سحرزادشان

قلمرو فکری:

بیایید از آن کسانی یاد کنیم که فریاد همچون خورشید، روشنگرشان، از دهانی می دمید که صبح از آنجا طلوع می کند. (فریاد شهیدان همه گیر و روشنگر بوده است.)

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله («حکایت کنیم» به قرینه حذف شده است: از آن ها حکایت کنیم که ...)

قلمرو ادبی:

فریاد و سحرزاد ß   قافیه (شان ß   ردیف)

فریاد و گلو ß   تناسب (مراعات نظیر)

خورشید فریاد ß   اضافه تشبیهی

گلوی سحرزاد ß   تشخیص (جانبخشی)

فریاد و گلو ß   تناسب (مراعات نظیر)

خورشید و سحر ß   تناسب (مراعات نظیر)

سحر زاد ß   کنایه از نورانی و معنوی

گلو: ß   مجاز از وجود

واج آرایی حرف «ش»

پیام:

شهیدان فریاد روشنگرانه دارند

چه جانانه چرخ جنون می زنند               دف عشق با دست خون می زنند

قلمرو فکری:

آن ها چقدر عاشقانه، با  شیدایی می رقصند (شیفته و دیوانه‌ی معشوق اند) و در حالی که غرق در خون شده اند با خدای خویش عشق بازی می کنند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

جنون و خون ß   قافیه (می زنند ß   ردیف)

دف عشق ß   اضافه تشبیهی (تشبیه فشرده، تشبیه رسا)

دست خون ß   کنایه از شهادت

چرخ زدن و دف زدن ß   کنایه از شادی کردن

دف عشق با دست خونین زدن ß   کنایه از جان فشاری همراه با شادی

واژه آرایی کلمه «می زنند»

واج آرایی حرف «ن»

پیام:

به استقبال مرگ رفتن

به رقصی که بی پا و سر می کنند                       چنین نغمه عشق سر می کنند

قلمرو فکری:

با رقصی که با شهادت خود انجام می دهند، این چنین آواز عشق را سر می دهند:

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

سر و سر ß   قافیه (می کنند ß   ردیف)

پا و سر ß   تناسب

نغمه عشق ß   اضافه تشبیهی

سر کردن ß   سردادن و آواز خواندن

بی پا و سر رقص کردن ß   کنایه از با همه وجود رقصیدن، متناقض نما

رقص، نغمه، پا و سر ß   تناسب

پیام:

به استقبال شهادت رفتن

هلا منکر جان و جانان ما                       بزن زخم انکار بر جان ما

قلمرو فکری:

هان، ای کسی که معشوق ما را انکار می کنی، با انکارت که همچون زخمی است، ما را مجروح کن. (ما را بنواز)

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

جانان و جان ß   قافیه (ما ß   ردیف)

زخم انکار ß   اضافه تشبیهی (فشرده)

منکر و انکار ß   اشتقاق

واژه آرایی کلمۀ «جان»

واج آرایی حروف «ن» و «ج» و مصوّت «ا»

پیام:

به انکار دشمن توجه نمی کنم

بزن زخم، این مرهم عاشق است                       که بی زخم مردن غم عاشق است

قلمرو فکری:

ای دشمن، آسیب و ضربه‌ی خود را بر عاشق بزن، این آسیب و آزار تو برای او مثل مرهم است؛ زیرا بدون زخم مردن برای عاشق عین غم و مصیبت است.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

مرهم و غم ß   قافیه (عاشق است ß   ردیف)

مرهم بودن زخم ß   متناقض نما

تشبیه ß   زخم مثل مرهمی برای عاشق است

واژه آرایی کلمۀ «زخم»

پیام:

انکار دشمن، مرهم عاشق است

مگو سوخت جان من از فرط عشق                     خموشی است‌ هان، اولین شرط عشق

قلمرو فکری:

نگو جان من از شدّت عشق سوخت. (گله و شکایت نکن) آگاه باش که اولین شرط عشق، سکوت و خاموشی است. (عاشق از درد عشق شکایت نمی کند.)

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

فرط و شرط ß   قافیه (عشق ß   ردیف)

جان سوختن ß   کنایه از رنج کشیدن

فرط و شرط ß   جناس

جان و هان ß   جناس

پیام:

سکوت، شرط عشق است

ببین لاله هایی که در باغ ماست                       خموشند و فریادشان تا خداست

قلمرو فکری:

ببین، شهیدانی که در وطن ما هستند، اگر چه خاموش اند، راهشان همیشه ادامه دارد و فریادشان تا خدا می رسد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   4 جمله

قلمرو ادبی:

ما و خدا ß   قافیه (ست (هست، است) ß   ردیف)

لاله‌هایی ß   نماد شهید

باغ ß   استعاره از میهن و سرزمین

لاله و باغ ß   تناسب

خموش بودن و رسیدن فریاد تا خدا ß   متناقض نما

لاله‌ها خموشند و فریاد می زنند ß   جانبخشی

فریاد تا خدا بودن ß   کنایه از بی نهایت، اغراق

بیا با گل لاله بیعت کنیم                       که آلاله ها را حمایت کنیم

قلمرو فکری:

بیا با گل لاله پیمان ببندیم که از این به بعد از آلاله ها (شهیدان) حمایت کنیم، پاسدار خون آن ها باشیم راهشان را ادامه دهیم و از آن ها و آرمان هایشان پشتیبانی کنیم.

قلمرو زبانی:

بیت ß   3 جمله

قلمرو ادبی:

بیعت و حمایت ß   قافیه (کنیم:ردیف)

لاله و آلاله ß   نماد شهید

کل بیت ß   جانبخشی

واج آرایی حروف «ل» و «ا»

پیام:

وفاداری به آرمان شهید