ادیب الممالک فرهانی

از جانب مظفرالدین شاه به ادیب الممالک ملقب شد.

فعالیت اصلی اش روزنامه نگاری بود.

سردبیری روزنامه مجلس را برعهده داشت.

از سروده هایش:

جنگ ننگ است در شریعت من

جزی پاس دین و حفظ وطن

به نسیم شمال مشهور بود.

او توانست با شعرهای ساده و عامیانه اش در میان مردم جایگاه مناسبی پیدا کند.

شعرهای او به زبان ساده و طنز آمیز در راه مبارزه با استبداد و عشق به وطن در روزنامه نسیم شمال» به چاپ می رسید.

از نمونه های اشعار انتقادی او شعرای «قلم» است که با بیت زیر آغاز می شود.

غلغلی انداختی در شهر تهران ای قلم             خوش حمایت می کنی از شرع قرآن ای قلم

در به کارگیری تعبیرات عامیانه و آفریدن اشعاری ساده و روان مهارت بسیار داشت.

در طنز هجو و هزل چیره دست بود.

در شعر وی اگر چه اندیشه های نوگرایانه وجود دارد، ولی جایگاه خانوادگی (از نوادگان فتحعلی شاه قاجار) و تفکرات شخصی او مانع از آن می شود که در ردیف شاعران آزادی خواه مشروطه قرار گیرد.

ایرج میرزا از شعرهای غربی نیز ترجمه هایی منظوم پدید آورده است که قطعه قلب مادر یکی از آن نمونه هاست و با بیت زیر آغاز می شود.

داد معشوقه به عاشق پیغام            که کند مادر تو با من جنگ

عرصه هنر وی تصنیف ها و ترانه های میهنی ای بود که در برانگیختن مردم و آزادی خواهی نقش بسیار مؤثری داشت.

شعر عارف ساده و دور از پیچیدگی بود.

وی مضامین وطن دوستی و ستیز با نادانی را با آوازی زیبا و پرشور می خواند.

بیت زیر از تصنیف معروف او است:

از خون جوانان وطن لاله دمیده        از ماتم سرو قدشان سرو خمیده