بررسی معانی اتفاق

بررسی معنای اول اتفاق

• فیلسوفی یافت نمی شود که به طور صریح و روشن با معنای اول اتفاق موافق باشد.
• همه فیلسوفان چنین اتفاقی را انکار می کنند و می گویند هر معلولی به علت نیاز دارد و نمی تواند بدون علت موجود شود.

برخی از مردم که از تمام اجزای یک علت آگاه نیستند گاهی فکر میکنند که در برخی موارد در عین وجود علت معلول پدید نمی آید و براین اساس می،پندارند میان علت و معلول رابطۀ ضروری وجود ندارد. توضیح در آنجا که معلول ناشی از مجموعه چند عامل است که روی هم علت پدید آمدن آن معلول اند هر یک - از عوامل را علت ناقصه ، و مجموعه عوامل را علت تامه ، مینامند؛ مثلاً نوشتن روی کاغذ معلول عواملی از قبیل وجود ،انسان وجود قلم گرفتن قلم در دست اندیشه کردن اراده کردن و چندین عامل دیگر است . پس :

• نوشتن وقتی محقق می شود که همۀ عوامل دخیل در آن موجود باشند حتی اگر یک عامل هم نباشد ، مثال

فرد اراده نکند ، نوشتن پدید نخواهد آمد . حال ممکن است برخی افراد بدون توجه به «اراده کردن» چنین تصور کنند که همه عوامل نوشتن وجود دارد ولی نوشتن صورت نمی گیرد

بررسی معنای دوم اتفاق

اتفاق به این معنا نیز از نظر بسیاری از فلاسفه از جمله ابن سینا و ملاصدرا و علامه طباطبایی و برخی فیلسوفان اروپایی ، امکان پذیر نیست.

آنان می گویند اگر کسی به طور جدی و دقیق اصل سنخیت میان علت و معلول را به طور جدی و دقیق انکار کند و پدید آمدن هر چیزی از هر چیزی را ممکن ،بداند به هیچ کاری اقدام نخواهد کرد؛

بررسی معنای سوم اتفاق

اثبات یا نفی اتفاق به معنای سوم نیازمند دقت و تأمل بیشتر است بنابراین آن را با یک مثال بررسی می کنیم.

• اکنون جای طرح این سؤال است که آیا جهت گیری تحولات روی زمین از همان ابتدا به سمت پیدایش انسان بوده است یا اینکه این تحولات به طور اتفاقی منجر به پیدایش انسان شده اند؟

به عبارت دیگر آیا می توان گفت که هدف و غایت این تحولات و منتهای این مسیر طولانی حقیقتا انسان بوده است؟

• در پاسخ به این سؤال فلاسفه به دو دسته تقسیم شده اند :

آن دسته از فلاسفه که علاوه بر لوازم «اصل علیت» به «عله العلل» معتقدند و برای مجموعه هستی یک علت حقیقی قائل اند می گویند هر فرایند طبیعی و هر سیر تحولی در طبیعت هدف خاصی را تعقیب می کند و سرمنزلی تعیین شده دارد؛ گرچه انسان ها به علت محدودیتهای علمی نتوانند همه این اهداف را کشف کنند .

آن دسته از فیلسوفان که معمولاً به عله العلل معتقد نیستند غایتمندی زنجیره حوادث را انکار میکنند و وجود برخی از فرایندهای تکاملی را در جهان امری اتفاقی به حساب میآورند که از پیش تعیین و پیش بینی نشده است.