مخاطرات طبیعی

به فرایندهایی مانند زلزله و سیل مخاطرات طبیعی می گویند. اصولا هرگونه عامل محیطی که سالمتی و حیات انسان ها و موجودات زنده را تهدید کند یا به اموال و دارایی های انسان ها خسارت وارد آورد، مخاطره است.

بحران پیشامدی است که به صورت ناگهانی و گاهی شدید رخ می دهد و به وضعیت خطرناک و ناپایدار برای فردیا جامعه می انجامد.

پیامدهای وقوع بحران های طبیعی:

بحران باعث به وجود آمدن شرایطی می شود که برای برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اساسی و فوری و فوق العاده است. مخاطرات طبیعی مانند زلزله وسیل و ... می توانند بحران به وجود بیاورند.

مدیریت مخاطرات طبیعی:

مدیریت مخاطرات، کلیه اقداماتی است که به کمک آنها بتوان از بروز حوادث ناگوار پیشگیری کرد یا در صورت بروز آن حوادث، بتوان آثار آنها را کاهش داد و شرایط الزم برای امداد رسانی سریع و بهبود اوضاع را فراهم کرد. مدیریت مخاطره در سه مرحله، یعنی قبل از وقوع، حین وقوع و بعد از وقوع مخاطره صورت می گیرد.
مسئولیت مدیریت بحران درکشور:
در کشور ما مسئولیت مدیریت بحران بر عهده »سازمان مدیریت بحران« وابسته به »وزارت کشور« است.در همه استان ها اداره کل مدیریت بحران وجود دارد که زیر نظر استانداری آن استان فعالیت می کند.
وظایف سازمان مدیریت بحران کشور:
این سازمان که بخشی از فعالیت های آن مر بوط به مخاطرات طبیعی است، وظیفه آمادگی و پیشگیری از بحران ها، مدیریت آنها و ارائه کمک های اولیه به آسیب دیدگان و ساماندهی و بازسازی مناطق آسیب دیده را به عهده دارد و در انجام وظایف خود از کلیه ظرفیت های موجود مانند وزارتخانه ها و سازمان های دولتی و نیروهای نظامی و انتظامی و سازمان های امدادی و ...کمک می گیرد و فعالیت های آنها را برای مقابله با بحران هماهنگ می کند.

به طورکلی زمین لرزه ها غیرقابل پیش بینی هستند اما انسان تلاش می کند بتواند این حادثهٔ ناگوار را پیش بینی کند. اگر از بزرگ ترها بپرسید که چه علائمی قبل از زمین لرزه می تواند ما را از خطر آن آگاه کند، ممکن است پاسخ بدهند که در زمان های نزدیک به وقوع آن جانوران واکنش هایی غیر عادی از خود نشان می دهند؛ برای مثال، سگ ها بی وقفه پارس می کنند یا موش ها از لانه هایشان فرار می کنند. علت این امر نیز تفاوت در حساسیت حواس جانوران نسبت به انسان است.

شانه های وقوع زمین لرزه:

الف) کاهش لرزش های کوچک زمین در راستای گسل ها:

این لرزش ها را فقط دستگاه های حساس لرزه نگار می توانند ثبت کنند. زمانی که این لرزش ها متوقف شوند، امکان تجمع انرژی بیشتر می شود و ممکن است در اثر تخلیهٔ یکبارهٔ انرژی، زمین لرزهٔ شدیدتری رخ دهد.
ب) تغییر در آب های زیرزمینی:

پیش از وقوع زمین لرزه ممکن است در اثر فشار بر لایه های پوستهٔ زمین، سطح آب زیرزمینی (در چاه ها، چشمه ها و قنات ها) بالا یا پایین برود یا ترکیب شیمیایی آنها تغییر یابد. همهٔ اینها می توانند نشانه هایی از وقوع احتمالی زلزله باشند.
پ) بررسی تغییر اندازهٔ فاصله بین شکستگی های پوستهٔ زمین:

به وسیلهٔ دستگاه های دقیق و عکس های هوایی و تصاویر ماهواره ای، راه دیگری برای پیش بینی احتمالی وقوع زلزله است.
ت) امروزه با استفاده از وسایل پیشرفته مانند سیستم های هشدار لرزه ای می توان علائم را قبل از وقوع زلزله دریافت و وقوع آن را اطلاع رسانی کرد.

مدیریت زمین لرزه در قبل از وقوع زمین لرزه:

ساختمان ها باید مقاوم سازی شوند و اصول طراحی و مهندسی ساختمان و مقررات مربوط به آنها رعایت گردد.
از ساختن سکونتگاه ها و مراکز فعالیت انسانی و شهرها دراطراف مناطقی که گسل ّهای فعال دارند، جلو گیری شود.
مراکز امداد و نجات و پناهگاه ها و چادرها و لوازم اضطراری متناسب با تمرکز جمعیت در مناطق مختلف توزیع و تأسیس شود.
راهکارهای مقابله با زمین لرزه برای گروه های مختلف مردم به روش های مختلف آموزش داده شود (آموزش همگانی).
در سطح خانه، مدرسه و محل کار نیز کارهای زیر را انجام می دهیم:
نقاط امن پناه گیری را در خانه، مدرسه، محل کار و ... شناسایی کنیم .
قفسه های کتاب و اشیا و گلدان های آویز، لوله آبگرمکن و ... وسایلی که ممکن است با لرزش سقوط کنند را محکم کنیم.
کیف کمک های اولیه تهیه کنیم و آن را در محل مناسب قرار دهیم.

مساکن روستایی وشهری در زمان وقوع زمین لرزه:

در زمان وقوع زلزله، مساکن روستایی بیش از ساختمان های شهری آسیب می بینند. زیرا مصالح به کار رفته در ساختمان های شهری نسبت به سکونتگاه های روستایی از مقاومت بیشتری برخوردارند.ساختمان هایی که براساس اصول مهندسی ساخته می شوند درزمان وقوع زلزله کمتر آسیب دیده و تلفات انسانی خیلی کمتری به دنبال دارند.

بهتر است در زمان وقوع زمین لرزه خونسردی خود را حفظ کنیم و ازساختمان های بلند فاصله گرفته و به زمین های باز پناه ببریم و چنانچه داخل ساختمان هستیم بهتر است در محل مناسب و امن در ساختمان پناه بگیریم. برای مثال کنار ستون های اصلی ساختمان یاگوشه دیوارها از پنجره ها و دیوارهای داری پنجره و شیشه فاصله بگیرید. برای محافظت بدن از سقوط اجسام می توانیم به زیر میزهای چوبی محکم پناه برده و برای جابه جا نشدن میز باید پایه های ان را محکم بچسبیم.
هنگام وقوع زمین لرزه بعد از پناه گرفتن باید با دو دست از سر خود مواظبت کرده و نباید محل پناهگاه را کنیم.
از پله و آسانسور استفاده نکنیم.
اگر در خیابان هستیم از ساختمانهای بلند و تیرهای چراغ برق و تابلوی مغازه ها فاصله بگیریم و اگر درحال رانندگی هستیم خورورا در کنار خیابان یا جاده و دور از ساختمان های بلند یا تیرهای برق و متوقف کنیم و تا پایان زمین لرزه در خودرو بمانیم.

مهم ترین مشکلات پس از وقوع زمین لرزه و تاثیرات آن:

آنچه در اغلب زلزله ها سبب خسارت می شود و تلفات انسانی را بیشتر می کند، ویرانی ناشی از خود زلزله نیست بلکه مشکلاتی است که پس از وقوع زلزله رخ می دهد؛ برای مثال، آتش سوزی ها، انفجار لوله های گاز، لغزش های زمین، پس لرزه ها، اتصال کابل های برق.

پس از وقوع زمین لرزه باید مواظب پس لرزه ها باشیم، ساختمان های نیمه مخروبه ممکن است در پس لرزه ها فروبریزند.
باید سریعا برق و شیرهای آب و گاز را بسته و محل را ترک کنیم.
تا حد ممکن بر روی آوار حرکت نکنیم چون امکان دارد افرادی زیر فضای خالی آوار وجود داشته باشند که حرکت ما باعث ریزش آوار بر روی آنها شود.
اسکان موقت زلزله زدگان و برپا کردن چادرهای امداد و استقرار مراکز درمانی در مناطق مناسب و رسیدگی به مصدومان باید باسرعت و دقت انجام شود. درصورت نیاز با رعایت نظم و هماهنگی به نیروهای امدادی و به آسیب دیده ها یا گیرافتاده ها کمک کنیم.
از آنجایی که در بحران های شدید و زلزله های بزرگ، کمک رسانی از توان دولت به تنهایی خارج است، تقویت فرهنگ نوع دوستی و همیاری مردمی کمک زیادی به حل مشکلات مناطق زلزله زده می کند.

علل افزایش خسارت ناشی از سیلاب ها در کشور:

توسعه سکونتگاه ها و ساخت و سازها در حریم سیل گیر رودخانه ها
از بین بردن پوشش گیاهی
توسعه و تغییر کاربری اراضی به طور نامناسب
دخل و تصرف در بستر و حریم رودخانه ها و دشت های سیلابی

مدیریت پیش از وقوع سیلاب:

الف) روش های سازه ای
ب) روش های غیرسازه ای

الف) روش های سازه ای:

در این روش ها قبل از وقوع سیل، شدت جریان سیل براساس روش های هیدرولوژی محاسبه و تخمین زده می شود. سپس با به کارگیری روش های مهندسی با احداث سازه های مناسب نسبت به هدایت، انحراف و یا مهار سیل اقدام نمایند.

مهم ترین روش های سازه ای درمدیریت سیل:

اصلاح بسترهای رودخانه ها
ایجاد کانال های انحرافی
ایجاد دیواره های مهار کننده و پایدارکننده
احداث سدهای ذخیرهای یا هدایت کننده
اصلاح شیب آبراهه ها
نصب میله هایی حریم سیل گیر 

نصب میله هایی حریم سیل گیر:

در سال های اخیر از سوی استانداری هر استان برای رودخانه هایی که سیل خیز هستند با نصب میله هایی حریم سیل گیر تعیین کرده اند. وبرای تعیین حریم سیل گیر یک رودخانه با انجام محاسبات آماری بر اساس آبدهی گذشته یک رودخانه (حداقل ۳۵سال( بالاترین سطحی را که احتمال دارد آب رودخانه در آینده در حین وقوع یک سیل دربرگیرد درنظر می گیرند (معمولا 100 سال که به آن دوره بازگشت 100 ساله می گویند). در حریم سیل گیر تعیین شده در اطراف رودخانه اجازه ساخت و ساز داده نمی شود.

ب) روش های غیرسازه ای:

این روش ها علاوه بر اینکه تأثیرات منفی کمتری بر محیط زیست دارند، در دراز مدت مفیدتر بوده و بسیار کم هزینه تر هستند.

مهمترین روش های غیرسازه ای:

اجرای روش های آبخیز داری و تقویت پوشش گیاهی حوضه و نفوذ دادن آب باران در حوضه ها.
تعیین حریم توسعه برای رودخانه ها، تعیین محدوده های سیل گیر و نقشه های حریم سیل گیری و پرهیز از ساخت و ساز در محدوده سیل گیر.
ایجاد پایگاه های نجات و امداد در مناطق سیل خیز.
نصب دستگاه های هشداردهنده سیل در مناطق سیل خیزاطالع رسانی به موقع به مردم این مناطق.

مکان یابی برای اسکان موقت و برپا کردن چادرهای امداد واستقرار
مراکز درمانی در مناطق دور از دسترس سیلاب برای رسیدگی به مصدومان
مرمت فوری راه های ارتباطی برای دریافت خدمات و امداد وتجهیزات موردنیاز پس از سیلاب توزیع امکانات و تجهیزات موردنیاز مصدومین به ویژه استقرار تانکر های آب آشامیدنی بهداشتی برای جلوگیری از شیوع بیماری ها ی عفونی