درسنامه کامل علوم تجربی چهارم فصل 9 بدن ما (1)

سلول و اندازه آن:

سلول واحد ساختاری و عمل در موجودات زنده است.

بدن بعضی جانداران که به آن ها تک سلولی می گوییم فقط از یک سلول تشکیل شده است، فعالیت های حیاتی چنین جاندارانی درون همان سلول انجام می گیرد.

اما پیکر برخی دیگر از جانداران بیش از یک سلول تشکیل شده است که هر سلول شکل و ساختار متناسب با عملکردش دارد.

بدن ما و همه موجودات زنده از سلول ساخته شده است.

سلول ها زنده اند.

پوست انسان از چندین لایه سلول ساخته شده است که لایه رویی آن از سلول مرده هستند و به تدریج می ریزند و سلول های جدید جای آن ها را می گیرند.

اجزای تشکلی دهنده سلول:

سلول ها بسیار کوچک اند. مثلا میلیون سلول پوست روی یک میلی متر از خط کش جا می گیرند. برای دیدن سلول ها باید از میکروسکوپ استفاده کنید. میکروسکوپ ابزاری است که می تواند اجسام را چند هزار برابر بزرگ تر از اندازه واقعی نشان دهد.

سلول ها دارای سه بخش زیر هستند:

1- پرده دور سلول یا غشا (پوسته):

این غشا لایه بسیار نازک و قابل انعطافی است که اطراف سلول ها را فرا می گیرد و علی رغم اینکه بسیار نازک است مانع از خروج محتویات سلول و مخلوط شدن آن ها با مواد اطراف می شود. همچنین بر ورود و خروج مواد به داخل سلول نظارت دارد.

2- سیتوپلاسم:

مایع غلیظی است که اطراف هسته سلول را پوشانده است و بیشترین حجم سلول را تشکیل می دهد و کارهایی چون تغذیه و تنفس سلول را برعهده دارد.

3- هسته:

هسته مرکز فرماندهی سلول است و همه فعالیت ها خصوصا تقسیم شدن آن را کنترل می کند.

انواع سلول ها:

شکل سلول ها متناسب با نوع کاری که انجام می دهند متفاوت است.

مثلا سلول های عصبی رشته های درازی دارند تا پیام را منتقل کنند.

سلول روده باریک که کار جذب مواد غذایی را دارد به صورت چین خورده است تا سطح آن زیاد شده و جذب کامل تری صورت گیرد.

سلول های دیواره معده مقاوم اند و قوی تا غذا را با شیره ی گوارشی ترکیب کرده و آن را به شکل مایع غلیظی در آورند و سلول های پوست نیز مانند سنگ فرش سطح بدن ما را می پوشانند.

چگونگی رشد سلول:

وقتی بدن بخواهد رشد کند و بزرگ شود، سلول ها تقسیم شده و تولیدمثل می کنند، به این ترتیب هر سلول به دو سلول تبدیل می شود و افزایش می یابند و این کار ادامه می یابد و یا رشد به صورت جایگزین شدن سلول های جدید به جای سلول های مرده یا سلول های آسیب دیده در محل زخم ها صورت می گیرد.

ما برای زنده ماندن و رشد کردن به آب و غذا و أكسیژن هوا نیاز داریم.

سلول ها هم به آب و غذا و اکسیژن هوا نیاز دارند تا زنده بمانند رشد کنند. 

گوارش:

به بسیار ریز و خرد شدن غذاها به طوری که بتوانند وارد سلول های بدن شوند گوارش گفته می شود.

وقتی غذایی را می خوریم، با دندان هایمان آن را تکه تکه می کنیم. غذا با بزاق یا آب دهان مخلوط می شود و به شکل گلوله های نرم در می آید. گلوله های نرم غذا کم کم از مری می گذرند و به معده می روند.

غذای نرم شده مدتی در معده انبار می شود، در آن جا گوارش ادامه پیدا می کند تا به شکل مایع غلیظی در آید. این مایع غلیظ کم کم از معده وارد روده ی باریک می شود. ذره های غذا در روده ی باریک آماده ی ورود به سلول های بدن می شوند.

مواد گوارش نیافته، مثل دانه ها و پوست میوه ها به روده ی بزرگ فرستاده می شوند تا دفع شوند. برای گوارش غذا، دهان و دندان ها، مری، معده، روده ی باریک، روده بزرگ که از قسمت های بدن هستند باید فعالیت کنند.

 برای سلامتی خود باید کارهای زیر را انجام دهیم:

• غذای کافی و گوناگون بخوریم.
• مراقب بدن خود باشیم که آسیب نبیند.
• غذا را به خوبی بجویم.
• غذاهای خیلی سرد و گرم نخوریم.

سیتوپلاسم:

به مایعی که درون سلول و مابين هسته و غشاء پوسته را پر می کند سیتوپلاسم می گویند.

با این که انواع بسیاری از سلول ها ترمیم شده و یا با سلول های جدید جایگزین می شوند ولی برخی سلول ها مثل سلول های مغز و دیگر اعصاب در صورت آسیب و مردن دیگر نه ترمیم و یا جایگزین نمی شوند.

سلول ها از نظر شکل و رنگ و اندازه و نوع کار با هم متفاوت هستند. علت آن هم این است که هر نوع از سلول ها کارهای متفاوتی انجام می دهند و شکل آن متناسب با وظیفه ای است که برعهده دارد.

در یک میلی متر، میلیون ها سلول جای می گیرد. عمر همه ی سلول ها یکسان نیست، عمر آن ها از چند ساعت تا چند سال متغیر است، و برخی دیگر مثل سلول های مغز تا آخر عمر انسان در حالت طبیعی زنده اند.

سلول های پوست صاف بوده و در کنار هم قرار گرفته اند چرا که مانع از نفوذ میکروب ها به بدن می شوند.