زنجیره غذایی:

گیاهان به کمک انرژی نور خورشید غذا سازی می کنند. جانوران گیاهخوار از غذایی که گیاهان می سازند و جانوران گوشتخوار از بدن گیاهخواران، تغذیه می کنند.

پس به گیاهان تولیدکننده و به بقیه جانداران مصرف کننده می گوییم .

به رابطه غذایی که بین یک تولید کننده و چند مصرف کننده وجود دارد، زنجیره غذایی می گوییم.

مصرف کننده اول همیشه یک جانور گیاهخوار و مصرف کننده دوم همیشه یک جانور گوشت خوار است.

مثلا در زنجیره غذایی تصویر زیر، علف یک تولیدکننده است. به گاو که از علف تغذیه می کند، مصرف کننده اول و به انسان که از گوشت گاو می خورد، مصرف کننده دوم می گوییم.

شبکه غذایی:

دانشمندان برای بررسی ارتباط غذایی جانداران در یک محیط، شبکه غذایی رسم می کنند. به مجموعه چند زنجیره غذایی که در یک یا چند جاندار مشترک است شبکه غذایی می گوییم .

به زنجیرهای غذایی زیر دقت کنید:

1- شیرکوهی خرگوش ذرت                             

2- مار، خرگوش، ذرت                                        

3- مار، موش، ذرت                      

4- شیر ،آهو، علف                            

5- مار، موش، علف

در این زنجیره ها جانداران مشترکی مثل ذرت، خرگوش، مار وجود دارد. پس می توانیم به کمک این زنجیره ها یک شبکه غذایی رسم کنیم.

تجزیه کننده ها:

در آخرین حلقه زنجیره غذایی گروهی به نامه تجزیه کنندگان قرار می گیرند.

تجزیه کنندگان شامل قارچ ها و باکتری ها می باشند.

تجزیه کنندگان، پیکر بی جان و بقایای جانوران و گیاهان را تجزیه می کنند و سبب می شوند که موارد تشکیل دهنده  آن ها دوباره به طبیعت برگردد .

با استفاده از بقایای گیاهان، نوعی خاک به نام خاک گیاهی ساخته می شود. قارچ ها با قدرت تجزیه کنندگی خود در تشکیل این خاک زندگی نقش دارند.

قارچ ها با تجزیه بقای گیاهان و جانوران جنگل، به بهبود و تقویت خاک کمک می کنند.

می دانید که کپک تشکیل شده روی نان یا میوه نوعی قارچ است. این قارچ ها می توانند روی بدن گیاهان و جانوران مرده رشد کرده و آن ها را تجزیه کنند تا مواد مورد نیاز خود را جذب کنند.

موادی که بر اثر تجزیه این بقایا تولید می شود، به خاک برگشته و سبب بهبود و تقویت خاک می شوند. به همین دلیل قارچ ها را تجزیه کننده می گویند .

باکتری ها هم می توانند بدن موجودات را تجزیه کنند.

پس در یک زنجیره غذایی به غیر از تولید کننده ها و مصرف کننده ها، تجزیه کننده ها هم قرار دارند که با توجه به نقش آن ها در تجزیه بقایای گیاهان و جانوران، باید آخرین حلقه زنجیره باشند.

روابط بین جانداران (با هم زیستن یا هم زیستی):

به غیر از روابط غذایی، ارتباط های دیگری هم میان جانداران وجود دارد.

در این نوع روابط ممکن است هر دو جاندار از یکدیگر سود ببرند. ممکن است یک جاندار سود ببرد و جاندار دیگر زیان ببیند یا یک جاندار سود ببرد و جاندار دیگر نه سود ببرد و نه زیان کند

1- رابطه همیاری:

رابطه ای که هر دو جاندار از یکدیگر سود ببرند همیاری نام دارد.

مثال:

رابطه مورچه و شته:

شته حشره کوچکی است که از شهد شیرین گیاهان تغذیه می کند. بعضی از مورچه ها این شته ها را با خود به لانه شان می برند و از ماده شیرینی که شته ها دفع می کنند می خورند و در عوض شته ها را از زنبورها و دیگر شکارچیان محافظت می کنند. در این رابطه هر دو جاندار از یکدیگر سود می برند. این یک رابطه هم یاری است .

مثال دیگر رابطه همیاری، رابطه بین کروکودیل و یک نوع پرنده است.

این کروکدیل ها که در اطراف رود نیل زندگی می کنند، بعضی وقت ها بدون حرکت و با دهان باز استراحت می کنند. در این هنگام پرنده وارد دهان کروکدیل می شود و انگل های درون دهان کروکدیل را می خورد. پس هم پرنده با پیدا کردن و خوردن غذا و هم کروکدیل با خلاص شدن از انگل ها سود برده اند. اسم این پرنده آبچیلک است.

2- رابطه هم سفرگی:

اگر یک جاندار سود ببرد و جاندار دیگر نه سود ببرد و نه زیان کند نام رابطه هم سفرگی است.

مثال:

کرکس ها غذای خود را از باقی مانده شکار جانوران دیگر بدست می آورند. مثلا با دور شدن شیرها از لاشه شکار، کرکس ها به لاشه نزدیک شده و باقی مانده شکار شیرها را می خورند. در این رابطه شیرها نه سود برده اند و نه زیان ولی کرکس ها سود برده اند. این رابطه هم سفرگی است.

3- رابطه انگلی:

اگر یک جاندار سود ببرد و جاندار دیگر زیان ببیند، رابطه انگلی نام دارد.

مثال:

مگس و پشه، نیش خود را در بدن اسب فرو می برند و خون اسب را می مکند و از آن تغذیه می کنند ولی اسب ها سعی می کنند با تکان دادن دمشان، مگس ها و پشه ها را دور کنند. در این رابطه مگس و پشه با تغذیه خود سود می برند ولی اسب ضرر می کند. این رابطه انگلی است.

پس در همزیستی بین دو جاندار یکی از سه حالت زیر ممکن است اتفاق می افتد.

محیط های طبیعی

زیستگاه : به محیط هایی که موجودات زنده در آن زندگی می کنند، زیستگاه می گویند .

محیط های اطراف ما با یکدیگر متفاوت اند. برخی از آن ها ساخته دست انسان ها هستند که به آن ها محیط های مصنوعی می گوییم. مانند پارک، بوستان، باغ و باغ وحش

اما برخی دیگر به طور طبیعی وجود دارند. مانند جنگل، تالاب، بیشه زار

در محیط های طبیعی انواع زیادی از جانوران، گیاهان و موجودات زنده دیگر زندگی می کنند. این موجودات به خوبی به محیط های طبیعی عادت کرده اند.

عواملی مثل دست کاری انسان در طبیعت، قطع درختان و جنگل ها برای کارهایی مثل ساختمان سازی و یا عوامل طبیعی مثل سیل، طوفان و تغییرات شدید آب و هوایی می توانند در زیستگاه جاندران تغییرات زیادی ایجاد کنند.

در نتیجه این تغییرات ممکن است جانداران نتوانند خود را با محیط جدید سازگار کنند و همه افراد یک نوع جاندار از بین بروند، همان طور که در گذشته جانوران و گیاهانی وجود داشته اند که اکنون دیگر وجود ندارند.

مثلا شیر ایرانی حدود هفتاد سال پیش در بخش هایی از ایران وجود داشت ولی به دلایلی مثل شکار شدن به دست انسان ها و از دست دادن زیستگاهش از بین رفته است.

یا قطع درختان جنگل ها که اگر با همین سرعت ادامه پیدا کند، حداکثر تا 20 سال دیگر، حدود نیمی از جنگل های کره ی زمین از بین خواهند رفت.

بنابراین ما انسان ها باید بتوانیم به گونه ای از محیط های طبیعی استفاده کنیم که به آن ها آسیب نرسد یا از بین نروند، علاوه بر آن در کشور ما سازمان هایی مثل سازمان حفظ محیط زیست، مسئولیت حفظ محیط های طبیعی را بر عهده دارد .

نکته:

دایناسورها، گروهی از خزندگان بودند که حدود 66 میلیون سال پیش منقرض شدند. برخی از دانشمندان معتقدند که برخورد یک سیارک با زمین علت اصلی این رویداد تاریخی است. آن ها معتقدند که بر اثر این برخورد، مقدار زیادی گرد و غبار و گاز به هوا بلند شده که مدت طولانی سطح زمین را پوشانده و باعث کاهش تابش نور خورشید، یخ بستن اقیانوس ها و بروز سرمای زمستانی سراسری در زمین شده است. این تغییرات شدید آب و هوایی سبب شد بیش از  70 درصد گونه های حیات از بین بروند.

درخت کاری:

درختان علاوه بر غذاسازی، با تولید اکسیژن به تنفس موجودات زنده و کاهش آلودگی هوا کمک می کنند و باید از قطع کردن و از بین بردن آن ها جلوگیری کنیم.

همچنین می توانیم با کارهایی مثل درخت کاری به حفظ محیط زیست کمک کنیم.

در کشور ما 15 اسفند روز درختکاری نامیده شده است.

برای کاشت درخت و نهال باید به شرایط رشد آن ها دقت و از درخت های بومی استفاده کرد.

به درخت هایی که به طور طبیعی در یک منطقه رشد می کنند، درخت های بومی آن منطقه می گویند. مثل درخت پسته در کرمان، درخت سرخس در شمال و درخت خرما در جنوب ایران

استفاده از درخت های بومی برای درخت کاری باعث می شود تا درخت راحت تر و بهتر رشد کند. به طور مثال ریشه درخت کاج موادی را در خاک ترشح می کند که این ماده مانع رشد بسیاری از گیاهان است به همین دلیل تنوع گیاهان در جنگل های کاج کم است.