تاریخ زندگی بشر همواره با پدیدهٔ جنگ همراه بوده و دفاع نیز برای مقابله با حمله ها و هجوم ها، با حیات بشری آمیخته بوده است.

انسان های اولیه برای در امان ماندن از تهاجم حیوانات وحشی و دیگر دشمنان و همچنین برای کاستن از نگرانی های خود به غارها، بالای درختان و دیگر مخفیگاه های طبیعی پناه می بردند.

به علاوه، ایجاد خندق در اطراف شهرها و ایجاد قلعه و دروازه های مستحکم برای پیشگیری از حملات غافلگیرانه دشمن، از شیوه های رایج دفاعی در زمان های قدیم بوده است

کشور ما خانه بزرگ ماست. بنابراین همه افرادی که در این کشور زندگی می کنند، نباید اجازه دهند دشمن به سرزمینشان آسیب برساند.

در همین باره خداوند در آیه 60 سورهٔ مبارکه انفال به ما دستور داده است هر قدر که می توانیم، نیرویمان را جمع کنیم و همیشه آماده دفاع از سرزمینمان باشیم.

آیه 60 سوره انفال:

«وَاَعِدّو لَهُمْ مَااسْتَطَعتُم مِنْ قُوَّه»

...تا آنجا که می توانید نیرو آماده کنید...

چرا کشور پهناور ایران در طول تاریخ همواره مورد تهدید و تهاجم قرار داشته است؟

به دلیل ویژگی های جغرافیایی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و قرار گرفتن در منطقه حساس خاورمیانه و بهره مندی از ذخایر طبیعی، همواره در معرض حوادث طبیعی و غیر طبیعی زیادی قرار داشته است و در نتیجه خسارات مالی و جانی زیادی نیز از این راه، به کشورمان وارد شده است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای درباره دفاع می فرماید:

دفاع جزئی از هویت یک ملت زنده است، هر ملتی که نتواند از خود دفاع کند زنده نیست.

شما به عنوان یک نوجوان تا چه حدّی آمادگی دارید که در زمان حمله دشمن از خود، خانواده و دیگران دفاع کنی؟

با توجه به آموزش های مختلف که در زمینه امدادگری دیده ام می توانم به مجروحان کمک کنم.

در حال حاضر ما می توانیم با شرکت در دوره های مختلف نظامی امدادی و بالا بردن سطح علمی خود آمادگی خود را برای شرایط جنگ آماده تر کنیم.
 

تعریف و دسته بندی دفاع (پدافند)

1- دفاع (پدافند) عامل

مقابله و مبارزهٔ مستقیم و استفاده از سلاح به منظور دفع حملات و اقدامات جنگی دشمن پدافند عامل نامیده میشود.

دفاع عامل یا مستقیم مخصوص زمان جنگ است که توسط افراد آموزش دیده با کمک وسایلی مثل اسلحه، موشک، تانک و هواپیما صورت می گیرد.

2- دفاع (پدافند) غیرعامل

پدافند غیرعامل مجموعه اقداماتی است که بدون استفاده از تجهیزات جنگی می توان انجام داد تا از واردشدن تلفات جانی به افراد و زیان اقتصادی به مراکز و تأسیسات حیاتی و مهم کشور جلوگیری کرد یا آن ها را به حداقل کاهش داد.

دفاع (پدافند) غیرعامل

پدافند غیرعامل مجموعه اقداماتی است که بدون استفاده از تجهیزات جنگی می توان انجام داد تا از واردشدن تلفات جانی به افراد و زیان اقتصادی به مراکز و تأسیسات حیاتی و مهم کشور جلوگیری کرد یا آن ها را به حداقل کاهش داد.

هدف از دفاع یا پدافند غیرعامل در جنگ ها

دفاع یا پدافند غیرعامل در جنگ ها برای مقابله با تهاجمات دشمن و کاهش خسارات ناشی از حملات زمینی، هوایی و دریایی صورت می گیرد.

دفاع عامل یا مستقیم مخصوص زمان جنگ است که با وسایلی مثل اسلحه، موشک، تانک و هواپیما صورت می گیرد.

مکان هایی در زمان جنگ مورد حمله دشمن

• پالایشگاه ها
• نیروگاه ها
• فرودگاه ها
• مراکز سیاسی مهم 
• مراکز اصلی مخابراتی و ارتباطی
• پل های مهم
• پایگاه های هوایی
• مراکز و ایستگاه های رادیویی و تلویزیونی

پدافند غیرعامل را در سایر کشورها

آلمان:

بسیاري از تأسیسات و ساختمان های این کشور به صورت دو منظوره احداث شده است که در شرایط غیرعادی به پناهگاه تبدیل می شود. مانند: خطوط راه آهن زیر زمینی، ایستگاه مترو و پارکینگ ساختمان

سوئیس:

ساخت پناهگاه مقاوم در برابر انفجار اتمی که دارای امکانات ضروری برای استفاده مردم است.

روسیه:

• ساخت پناهگاه های ضد هسته ای
• دو منظوره کردن بسیاری از مراکز و تأسیسات مانند خطوط راه آهن زیرزمینی، ایستگاه مترو و پارکینگ زیرزمینی از حدود 50 سال قبل
• ساخت مراکز بازدید عمومی (مانند موزه ها) در پناهگاه های زیر زمینی

اصول پدافند غیرعامل

1. استتار

2. اختفا

3. پراکندگی

4. فریب

5. مکان یابی

6. مقاوم سازی و استحکامات

مزیت های رعایت اصول پدافند غیر عامل:

 1- قدرت دفاعی کشور را افزایش می دهد و باعث حفظ مراکز و تأسیسات مهم جامعه می شود.

 2- هر چه قدرت دفاع عامل و غیر عامل کشور بیشتر باشد، احتمال تهاجم دشمنان کمتر می شود.

استتار

هم رنگ کردن و هم شکل کردن تأسیسات، تجهیزات و نیروی انسانی با محیط اطراف به طوری که شناسایی آن برای دشمن بسیار دشوار و تا حدودی غیر ممکن باشد؛ مانند استفاده از بادگیر سفید در محیط برفی

مؤثرترین روش دفاع غیر عامل در دنیا، استتار است.

برای استتار از چه وسایلی استفاده می شود؟

• رنگ
• نور
• شاخ و برگ درختان و ...

اختفا

اختفا یا پنهان کاری به اقداماتی گفته می شود که از قرار گرفتن تأسیسات، تجهیزات و نفرات در دید مستقیم دشمن جلوگیری به عمل می آورد؛ مانند پنهان کردن هواپیماهای جنگی در تونل

در جریان هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه چه کاری صورت گرفت؟

با استفاده از اختفا و فریب که از اصول پدافند غیر عامل است، دشمنان رسول اکرم (ص) نتوانستند به آن حضرت دسترسی پیدا کنند.

روش های اختفا

1- استفاده مناسب از عوارض زمین و احداث تأسیسات در محلی که به سادگی قابل تشخیص و مشاهده نباشد.

2- عادی و غیر مهم جلوه دادن تأسیسات با کارهایی مانند: جدول بندی، درختکاری و ...

پراکندگی

پخش نمودن و جمع نکردن نیروها، تجهیزات و تأسیسات براي کاهش آسیب پذیري آن ها در مقابل عملیات دشمن می باشد. براي مثال نباید تعدادی از دانشمندان هسته ای کشور در یک مجتمع مسکونی زندگی کنند یا اگر می توانیم چند پالایشگاه در کشور بسازیم یا آنها را در چند شهر با فاصله زیاد از هم بسازیم.

فریب

فریب یعنی انجام کارهایی که فکر و دید دشمن را از اهداف اصلی و مهم به سوی اهداف فرعی و غیر اصلی و کم اهمیت منحرف نماید؛ مانند: نصب ماکت تجهیزات جنگی در نقاط مختلف

مکان یابی

از اقدامات اساسی و مهم پدافند غیر عامل، انتخاب محل مناسب برای ایجاد تأسیسات حیاتی و مهم کشور است.

تأسیسات حیاتی و مهم کشور در کدام مناطق نباید ایجاد شود؟

دشت های هموار، کنار بزرگراه ها و جاده های اصلی و در نزدیکی مرزها

مقاوم سازی و استحکامات

یکی از کارهای مفیدی که در زمان صلح می توان انجام داد تا در زمان حادثه از آن استفاده شود، ساخت مکان هایی است که در مقابل بمب و موشک مقاوم باشد و آثار ترکش و موج انفجار را تا حدود زیادی خنثی کند.

مانند: احداث پناهگاه در مجتمع های مسکونی و اداری و همچنین ساخت پناهگاه های عمومی در شهرها.

یکی از اقدامات مفیدی که باعث حفظ جان انسان ها در زمان وقوع حادثه می شود، احداث پناهگاه در مجتمع های مسکونی و اداری و همچنین ساخت پناهگاه های عمومی در شهرهاست.

شما اگر ایمن سازی محل زندگی تان (شهر، شهرک، محله یا روستا) را برعهده بگیرید، چه اقداماتی انجام می دهید؟

• مقاوم سازی منازل
• شناسایی مکان های امن در محل
• معرفی آن ها به همسایگان
• تشکیل گروه های امدادی