نمونه سوالات تشریحی فصل 11 علوم و فنون ادبی دوازدهم همراه با جواب تشریحی

سرودهٔ زیر از تکرارِ کدام رکن (وزن واژه) عروضی ایجاد شده است؟ «نفسم را پَرِ پرواز از توست / به دماوند تو سوگند، که گر بگشایند / بندم از بند، ببینند که: / آواز از توست»

با مقایسهٔ دو شعر زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید. 1) میان مشرق و مغرب ندای محتضریست/ که گاه می‌گوید/ من از ستارۀ دنباله‌دار می‌ترسم. 2) چون درختی در صمیم سرد و بی ابر زمستانی/ هر چه برگم بود و بارم بود/ ... ریخته است. الف) وزن کدام شعر، «ناهمسان» است؟ ب) مصراع اوّل شعر دوم چند رکن دارد؟ ج) وزن واژۀ معادل پایه‌های آوایی مصراع «که گاه می‌گوید» را بنویسید.

نام «بحر» کدام یک از بیت‌های زیر با بقیه متفاوت است؟

الف) هر که چیزی دوست دارد جان و دل بر وی گمارد / هر که محرابش تو باشی، سر زخلوت برنیارد

ب) غمش در نهان‌خانۀ دل نشیند / به نازی که لیلی به محمل نشیند ج) عمر گویندم که ضایع می‌کنی با خوب‌رویان / وان که منظوری ندارد، عمر ضایع می‌گذارد!

کدام بحر عروضی برای مصرع‌های داده شده مناسب است؟ «هست شب، یک شب دم کرده و خاک / رنگ رخ باخته است ./ باد نوباوه‌ی ابر، از بر کوه / سوی من تاخته است.» «نیما یوشیج»

در شعر زیر، وزن مصراع مشخص شده را بنویسید. «می‌تراود مهتاب / می‌درخشد شب تاب / نیست یک دم شکند خواب به چشم کس و لیک / غم این خُفته چند / خواب در چشم ترم می‌شکند.»

بیت زیر در چه بحر عروضی سروده شده است؟  «خورشید را حاجب تویی امیّد را واجب تویی / مطلب تویی طالب تویی تو منتها هم مبتدا

اکر یک مصراع شعر سنتی فارسی دو رکن داشته باشد در مجموع بیت چند پایه خواهد داشت؟

شعر زیر را بخوانید و به پرسش‌ها پاسخ دهید: من نمازم را وقتی می خوانم/ که اذانش را باد گفته باشد/ سر گلدستۀ سرو/ من نمازم را پی تکبیره‌الاحرام علف می‌خوانم/ پی قد قامت موج / کعبه‌ام بر لب آب/ کعبه‌ام زیر اقاقی‌هاست/... الف) درون‌مایۀ منظومۀ بالا چیست؟ ب) یک استعارۀ مکنیّه (بالکنایه) در شعر بالا بیابید و آن را بنویسید. پ) اوّلین رکن عروضی منظومۀ بالا چیست؟

وزن حاصل از تکرار ارکان زیر را بنویسید.«فعولُن، فعولُن، فعولُن، فَعُل»

نام بحرِ حاصل از تکرار وزن زیر را به طور کامل بنویسید. «فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلن»

شعر زیر در چه بحری سروده شده است؟«بگیرم ادب را ببندم دو لب را / که تا راز گوید لب دلگشایش»

شعر زیر، در چه قالبی سروده شده است؟ دو مورد از ویژگی این نوع شعر را بنویسید. چون درختی در صمیم سرد و بی ابر زمستانی هر چه برگم بود و بارم بود هر چه از فرّ بلوغ گرم تابستان و میراث بهارم بود؛ هر چه یاد و یادگارم بود،ریخته است.

«پایه‌های آوایی» مصراعِ آخر شعر زیر را بنویسید. «هست شب یک شب دم کرده و خاک/ رنگ رخ باخته است/ باد، نوباوۀ ابر از برِ کوه/ سوی من تاخته است.»

پس از تعیین پایه‌های آوایی، «وزن» مصراع اول را بنویسید. «در چه هنگامی بگویم من؟ یک نفر در آب دارد می‌کُند بیهوده جان قربان؟»

با توجّه به ابیات زیر بحر مناسب هر بیت را از داخل کمانک انتخاب کنید. (یک مورد اضافه است). آشنایی (رجز مربع سالم - هزج مسدس محذوف – رمل مثمّن سالم) الف) هر که چیزی دوست دارد، جان ودل بروی گمارد / هر که محرابش تو باشی، سر ز خلوت بر نیارد ب) نخستین بار گفتش کز کجایی / بگفت از دار ملک

در شعر نيمايی زير چند اختيار شاعری «تغيير مصوت بلند به كوتاه و كوتاه به بلند» وجود دارد؟ «چه درد آلود و وحشتناک / نمی‌گردد زبانم تا بگويم ماجرا چون بود / دريغ و درد/ هنوز از مرگ نيما من دلم خون بود / چه بود اين تير بی‌رحم از كجا آمد؟ / كه غمگين باغ بی‌آواز ما را باز / در اين محروميی پاييز / بدين‌سان ناگهان خاموش و خالی كرد»

نیما یوشیج برای رهایی از تنگناهای عروضی، چگونه دست شاعر را در سرودن شعر بازگذاشت؟

 «نام بحر» بیت زیر را بنویسید. «در خود نمیبینم که من بی او توانم ساختن / یا دل توانم یک زمان از کار او پرداختن»

با توجه به شعر زیر به پرسش‌ها پاسخ دهید. «نَفَسم را پرِ پرواز از توست / به دماوند تو سوگند، که گر بگشایند / بندم از بند، ببینند که : / آواز از توست/ همه اجزایم با مهرِ تو آمیخته است / همه ذراتم با جان تو آمیخته باد!» الف) این شعر در چه قالبی سروده شده است؟ ب) یک هجای «کشیده» در مصراع «همه ذراتم با جان تو آمیخته باد!» پیدا کنید.

نام «بحر» کدام یک از بیت‌های زیر با بقیه متفاوت است؟ الف) هر که چیزی دوست دارد جان و دل بر وی گمارد / هر که محرابش تو باشی، سر زخلوت برنیارد ب) غمش در نهان‌خانۀ دل نشیند / به نازی که لیلی به محمل نشیند ج) عمر گویندم که ضایع می‌کنی با خوب‌رویان / وان که منظوری ندارد، عمر ضایع می‌گذارد!

با توجه به وزن شعر زير ............ اختيار شاعری تغيير مصوّت در اين شعر وجود دارد؟

«تا بسازم گرد خود ديواره‌ای سرسخت و پابرجای / با خود آوردم ز راهی دور / سنگ‌های سخت و سنگين را برهنه پای / ساختم ديوار سنگين بلندی تا بپوشاند/ از نگاهم هرچه می‌آيد به چشمان پست»

قالب بیت «هر لحظه به شکلی بت عیار برآمد دل برد و نهان شد  /  هر دم به لباسی دگر آن یار برآمد گه پیر و جوان شد» ............ است.

قالب شعر «می‌تراود مهتاب / می‌درخشد شب‌تاب / نیست یک دم شکند خواب به چشم کس و لیک / غم این خفتۀ چند / خواب در چشم ترم می‌شکند».............است.

وزن شعر میان مشرق و مغرب ندای محتضریست/ که گاه می‌گوید/ من از ستارۀ دنباله‌دار می‌ترسم ،............است.

وزن واژۀ معادل پایه‌های آوایی مصراع «که گاه می‌گوید»...................است.

.............از حذف هجای پایانی «فاعلاتن» حاصل می‌شود.

اگر بیتی دارای هشت رکن کامل مفاعیلن باشد نام بحر آن ........................است.

-شعر نفسم را پَرِ پرواز از توست / به دماوند تو سوگند، که گر بگشایند / بندم از بند، ببینند که: / آواز از توست از تکرارِ وزن واژه............ است.

نام بحر شعر سلامت را نمی‌خواهند پاسخ گفت / سرها در گریبان است ...............است.

وزن حاصل از تکرار فاعلاتن.......... است.