نمونه سوالات تشریحی فصل 6 جامعه شناسی دهم همراه با جواب تشریحی

کنش ها

جهان اجتماعی به خواست و اراده انسان به وجود آمده است، اما این بدان معنا نیست که ما می توانیم هر گونه بخواهیم آن را بسازیم یا تغییر دهیم. زیرا جهان اجتماعی پس از آن که با کنش انسان ها تحقق پیدا کرد، پیامدها و الزام هایی (ارزش ها،مقررات،قوانین و ...) را به دنبال می آورد که وابسته به اراده و قرارداد تک تک افراد نیست و این پیامدها و الزام ها موقعیت جدیدی (فرصت ها و محدودیت ها) را برای کنش ها و انتخاب های بعدی ما فراهم می کند.

مهم ترین تفاوت خانه سازی حیوانات با خانه سازی انسان ها این است که انسان ها شاید پس از ساختن خانه با آن در خود و شیوه زندگیش تغییر ایجاد کند.

دلیل تفاوت زندگی انسان کوچ نشین، یک جانشین و شهرنشین این است که هر کدام متناسب با شرایط خانه خود در شیوه زندگیش تغییر ایجاد کرده است

انسان ها در برابر پیامدها و الزام های جهان اجتماعی که توسط گذشتگان شکل گرفته است، کنش گری منفعل نیستند. زیرا:

1. انسان ها می توانند از طریق مشارکت اجتماعی موجب تداوم و گسترش جهان اجتماعی موجود شوند.
2. انسان ها می توانند با پیدایش یا گسترش آگاهی و اراده نوین موجب تغییر جهان اجتماعی و ساختن جهانی جدید شوند.

زمانی که جهان اجتماعی تغییر می کند و جهان اجتماعی جدیدی شکل می گیرد، الزامات و پیامدهای جهان اجتماعی قبلی از بین می رود و پیامدها و الزامات جدید شکل می گیرد و بر فعالیت اعضا تاثیر می گذارد. مثلا مقایسه جامعه شبه جزیره عربستان قبل و بعد از بعثت پیامبر

منظور از محدودیت های جهان اجتماعی، تکالیف و منظور از فرصت های جهان اجتماعی حقوق افراد جامعه می باشد. پیامدها و الزامات جهان اجتماعی برای انسان هم محدودیت و هم فرصت ایجاد می کنند. فرصت ها و محدودیت ها به یکدیگر وابسته اند  و هیچ کدام بدون دیگری محقق نمی شوند و دو روی یک سکه هستند.

منظور از محدودیت های جهان اجتماعی تکالیف و منظور از فرصت های جهان اجتماعی حقوق افراد جامعه می باشد.

جهان اجتماعی را می توان به دو صورت ارزیابی کرد:

1. بر اساس فرصت ها و محدودیت هایی که ایجاد می کند .
2.  بر اساس عقاید و ارزش ها (فرهنگ(

جهان های اجتماعی بر اساس فرصت ها و محدودیت هایی که ایجاد می کنند، به دو دسته تقسیم می شوند:

1. جهان های اجتماعی که استعدادهای معنوی انسان را نادیده می گیرند و به فطرت آدمی اجازه شکوفایی نمی دهند.
2. جهان های اجتماعی که مانع بسط ابعاد دنیوی وجود انسان می شوند و به نیازهای دنیوی و مادی انسان بی توجه هستند و از توانمندی های انسان برای آبادانی جهان استفاده نمی کنند.

جهان های اجتماعی را بر اساس عقاید و ارزش هایشان به دو دسته تقسیم می شوند:

1. جهان دنیوی که سکولار نیز نامیده می شود .
2. جهان معنوی که به دو بخش توحیدی و اساطیری تقسیم می شود.

ویژگی های جهان دنیوی عبارتند از :

1. عقاید و ارزش های آن مربوط به این جهان است.
2. جهان دیگر انکار می شود یا در محدوده منافعی که برای خواسته های این جهانی انسان دارد، پذیرفته می شود.
3. همه توانمندی ها و استعدادهای انسان را در خدمت دنیا به کار می گیرد.
4. توانمندی ها و استعدادهای معنوی انسان به فراموشی سپرده می شود.

فرهنگ سکولار عبارت است از فرهنگ دنیوی که عقاید و ارزش های آن مربوط به این جهان است.

ویژگی های جهان معنوی عبارتند از :

1. هستی را فراتر از جغرافیای طبیعت می بینند و زندگی این جهان را در سایه حیات برتر، مقدس و متعالی می گرداند.
2. انسان از محدوده مرزهای این جهان عبور کرده و چهره آسمانی و ملکوتی پیدا می کند.

جهان توحیدی عبارت است از جهانی که از انسان تفسیر الهی و توحیدی ارائه می دهد. مانند فرهنگ اسلام و انبیای الهی.

جهان اساطیری عبارت است از :

1. جهانی که به خداوندگاران و قدرت های فوق طبیعی معتقدند .
2. مانع شکوفایی فطرت آدمی می شوند .
3. حاصل انحراف بشر از فرهنگ توحیدی می باشند.

جهان متجّدد عبارت است از غرب بعد از رنسانس یعنی غرب چهار صد سال اخیر.

ویژگی های جهان اجتماعی متجدد از نظر ماکس وبر جامعه شناس آلمانی عبارتند از:

1. رویکرد دنیوی و این جهانی دارد و در جهت تسلط انسان بر عالم طبیعت گام برمی دارد.
2. آدمیان متوجه اهداف دنیوی هستند و برای رسیدن به اهداف دنیوی خود از علوم تجربی استفاده می کنند.
3. علوم تجربی و فناوری حاصل از آن قدرت پیش بینی و پیشگیری از حوادث طبیعی مانند بیماری و زلزله و ... را به انسان می دهد. (گسترش عقلانیت ابزاری (
4. کنش هایی که اهداف دنیوی را به وسیله علوم تجربی دنبال می کنند، رواج می یابد و عرصه بر کنش های عاطفی و اخلاقی تنگ می شود و انسان به تدریج اسیر نظام پیچیده ای که خود ساخته است، شده و این نظام مثل قفس آهنین همه ابعاد وجود انسان را احاطه می کند. (از دست رفتن اراده و آزادی(
5. عناصر معنوی و مقدس طرد می شوند و جهان را صرفا مواد و موجودات خامی می داند که همه در اختیار و کنترل انسان هستند و توسط او به کارگرفته، دگرگون شده و به مصرف می رسند.
6. فقط علومی را که با روش های تجربی به دست می آیند را علم می داند و علومی را که از روش های عقلانی و و حیاتی (فراتجربی) استفاده می کنند، را علم نمی شناسد. (زوال عقلانیت ذاتی (

پیامد افول علوم فراتجربی در جهان متجدد عبارت است از:

1. امکان ارزیابی ارزش ها و آرمان های بشری که پدیده هایی فرا تجربی هستند، از دست می رود .
2. داوری درباره عقاید و ارزش ها به تمایلات افراد و گروه های مختلف سپرده می شوند.

جهان اجتماعی درابتدا جهت تشکیل خودتابع اراده افرادبه وجودآورنده خوداست ولی پس ازایجاد جهان اجتماعی صرفا تابع خواست واراده افراده نیست وپیامدهای الزامی (فرصت ها ومحدویت هایی)برای اعضای خودبه وجودمی آورد.

بله بخشی ازجهان اجتماعی  کنونی ما ساخته پیشینیان است وبخش هایی ازآن را خودمان می سازیم

جهان اجتماعی موقعیت های جدیدی درقالب فرصت ها ومحدودیت ها برای کنش ها وانتخاب های بعدی ما فراهم می کند. 

پیدایش وگسترش اگاهی واراده های جدید

که مشارکت اجتماعی افراددرجامعه  پابرجاباشد

خیراگراین اگاهی های جدیدخارج از چارچوب عقایداصلی آن جهان اجتماعی باشد اجازه بروز وبسط نمی یابد.مثال درجامعه دینی اندیشه های ضددینی ومادی گرایانه ممنوع هستند. 

پیامدهای اجتماعی هم فرصت هستند وهم محدودیت. فرصت ها ومحدودیت ها دوروی سکه هستند یکی از یکدیگر جدا نیستند .وقتی به چراغ قرمز راهنمایی ورانندگی برمی خوریم ازیک سومحدودیت است ومارامتوقف می کندولی ازسوی دیگربه طرف مقابل امکان می دهدتاباآرامش وسلامتی عبور کندوالبته بعدا همین برای ما اتفاق خواهدافتادپس هرمحدودیتی فرصتی دردرون خوددارد.

زبان ها مملوازقواعدوپیچیدگی هایی هستندکه یادگیری انهارامحدود وسخت می کندولی همین محدودیت واجازه ندادن به هرشکل تلفظ کردن وگفتارفرصت انتقال معانی پیچیده وبرقراری ارتباط مناسب رابه ما می دهد.

زمانی که پیامدهای الزامی تغییر کند جهان اجتماعی نیز تغییر می کند مثالٌ در کشور تونس الزام اطاعت از حکومت تونس تغییر کرد ، نتیجه ی آن تغییر روابط اجتماعی و سیاسی جامعه شد. 

اجتماعی در آغاز با اراده و اعتبار انسان ها شکل می گیرد ، ولی پس از تشکیل پیامدهای الزامی برای ما به دنبال دارد.مثالٌ گروه دوستی را خودمان تشکیل می دهیم ولی پس از تشکیل باید معرفت و مردانگی گروه دوستی را رعایت کنیم 

چون از طریق آن میتوان سلامتی جسم و روان را در جامعهی آلودهی کنونی حفظ کرد فرصت محسوب می شود. 

چراغ قرمز راهنمایی و رانندگی به ظاهر محدودیتی است که موجب فرصت عبور سالم را به افراد را می دهد .

قرمز راهنمایی و رانندگی به ظاهر محدودیتی است که  موجب فرصت عبور سالم را به افراد را می دهد

هر گاه پیامدهای الزامی و قواعد یک جهان اجتماعی تغییر کند ، شکل جهان اجتماعی تغییر می کند . 

هر گاه فعالانه به کنش بپردازیم و آگاهی واراده را گسترش دهیم یعنی بر مبنای عقایدو باور ها ، قواعد ،مقررات ،هنجار ها ونماد را شکل دهیم جهان اجتماعی جدید ایجاد و گسترش می یابد زیرا پیامد های الزامی آن جهان، با مشارکت اجتماعی بوجود آمده است . 

جهان اجتماعی که درغرب پس ازدوره رنسانس درحدود422سال پیش شکل گرفت.(دوره ای که علم گرایی،دنیاگرایی ،مصرف گرایی،لذت گرایی گسترش بسیاریافت واندیشه های دینی ومعنوی کنارگذاشته شد).

دنیوی و معنوی 

عقاید و ارزش ها 

نیازمند پیدایش و گسترش آگاهی و اراده ی نوین است

من درمحیط خانواده خوددربرابرپدرومادروخواهروبرادرم وظیفه کمک کردن،همراهی،احترام ،محبت کردن و…رادارم ومتقابالا انتظاردارم که آنهانیزهمین وظایف را انجام دهند.محدودیت هایی که برای اطرافیانمان فرصت ساز است. 

افراد انسانی

تجربی

فراتجربی

عقلانی ،وحیانی 

علوم تجربی

گسترش عقلانیت ابزاری 

دنیوی،این جهانی 

رنسانس ،چهار صد سال 

عقاید،ارزش های 

وابسته