گام به گام خودارزیابی صفحه 62 درس 6 علوم و فنون ادبی (3) (لف و نشر، تضاد و متناقض نم ا)

1- در ابیات زیر لف و نشرها را بیابید و نوع آنها را مشخص کنید.

الف) اگر ز خلق ملامت و گر ز کرده ندامت

کشیدم، از تو کشیدم، شنیدم، از تو شنیدم

مهرداد اوستا

ب) فرورفـت و بررفـت روز نبـرد                            بـه ماهـی نـم خـون و بـر مـاه گـرد

فردوسی

پ) دل و کشـورت جمـع و معمـور بـاد!                      ز ملکـت پراکندگـی دور بـاد!

سعدی

ت) با آنکه جیب و جام من از مال و می تهی است

ما را فراغتی است که جمشید جم نداشت

فرخی یزدی

2- در ابیات زیر آرایة تضاد را مشخص کنید.

الف) هر چه جز بار غمت بر دل مسکین من است                   برود از دل من، وز دل من آن نرود

حافظ

ب) کسی با او نه و او با همه کس                        نمانـد هیـچ کـس، او مانـد و بـس

خواجوی کرمانی

پ) در نیابـد حـال پختـه هیـچ خـام                        پـس سـخن کوتـاه بایـد؛ والسـلام

مولوی

ت) همه غیبی تو بدانی، همه عیبی تو بپوشی       همه بیشی تو بکاهی، همه کمی تو فزایی

سنایی

ث) شکر ایزد که به اقبال کله گوشة گل                نخوت باد دی و شوکت خار آخر شد

حافظ

3- متناقض نما را در ابیات زیر بیابید.

الف) ز کوی یار می آید نسیم باد نوروزی              از این باد ار مدد خواهی، چراغ دل برافروزی

حافظ

ب) فلک در خاک می غلتید از شرم سرافرازی        اگر می دید معراج ز پا افتادن ما را

بیدل دهلوی

پ) عجب مدار که در عین درد خاموشم                که درد یار پری چهره عین درمان است

فروغی بسطامی

 4- در شعر فرخی یزدی در خود ارزیابی (1) یک اختیار شاعری «زبانی» بیابید.

1- الف) ملامت = لف1، شنیدم = نشر1 / ندامت = لف2، کشیدم = نشر2 (نوع لف و نشر = مشوش)

ب) فرورفت = لف1، به ماهی و نمِ خون = نشر1 / بر رفت = لف 2، برماه و گرد = نشر 2 (نوع لف و نشر = مرتب)

پ) دل = لف 1، جمع = نشر 1 / کشور = لف 2، معمور = نشر 2 (نوع لف و نشر = مرتب)

ت) جیب = لف 1، مال = نشر 1 / جام = لف 2، می = نشر 2 (نوع لف و نشر = مرتب)

2- الف) برود و نرود: تضاد فعلی

ب) نماند و ماند: تضاد فعلی 

پ) پخته و خام: تضاد

ت) بیشی و کمی: طباق   /   بکاهی و فزایی: طباق

ث) نخوت و شوکت: تضاد   /   گل و خار: تضاد

3- الف) از این باد ار مدد خواهی، چراغ دل برافروزی (یاری خواستن از باد برای روشن کردن چراغ، در حالی که باد خاموش کننده چراغ است، نه روشن کننده آن)

ب) شرمِ سرافرازی (سرافرازی با غرور و شرم با سرافکندگی همراه است؛ ترکیب این دو با هم متناقض نماست .) / معراجِ از پا افتادن (معراج به معنی بالارفتن است که از لحاظ مفهومی نقض کننده از پا افتادن است. ترکیب این دو مفهوم در کنار یکدیگر، متناقض نماست)

پ) عینِ درمان بودن درد، متناقض نماست، زیرا هرجا درد هست، درمان نیست و به عکس.

4- در هجای نهم مصراع دوم، از اختیار زبانی حذف همزه استفاده شده است.

* در بیت تلمیح به ماجرای جمشید، پادشاه ایرانی و صاحب جام جهان نما هم دیده می شود.

* پایه های آوایی بیت، به صورت « مستفعلن مفاعل مستفعلن فعل » نیز قابل تفکیک است.