گام به گام خودارزیابی صفحه 80 درس 7 علوم و فنون ادبی (3) (تاریخ ادبیات قرن چهاردهم (دوره معاصر و انقلاب اسلامی))

1- مهم ترین درون مایة سروده ها و نوشته های ادبی دورۀ انقلاب اسلامی را بیان کنید.

2- شعر معاصر پیش از انقلاب اسلامی به چند دوره تقسیم می شود؟ نام ببرید

3- مهم ترین قالب های نثر بعد از انقلاب اسلامی کدام اند؟ نام ببرید

 4- موضوع کلی هر کدام از آثار زیر را بنویسید:

حیدر بابایه سلام

جای پای خون

سووشون

5- شعر احمد عزیزی را از نظر ویژگی های فکری و ادبی شعر انقلاب بررسی کنید.

یاس بوی مهربانی می دهد                    عطر دوران جوانی می دهد

یاس هــا یــادآور پروانه انــد                    یاس هــا پیغمبــران خانه انــد

یاس مثل عطر پاک نّیـت است               یاس استنشاق  معصومیـت است

یاس را آیینه ها رو کرده اند                   یاس را پیغمبران بو کرده اند

یاس بوی حوض کوثر می دهد               عطر اخلاق پیمبر می دهد

حضرت زهرا دلش از یاس بود                دانه های اشکش از الماس بود

داغ عطر یاس زهرا زیر ماه                     می چکانید اشک حیدر را به چاه

عشق محزون علی، یاس است و بس      چشم او یک چشمه الماس است و بس

اشک می ریزد علی مانند رود                  بر تن زهرا گل یاس کبود

گریه آری گریه چون ابر چمن                  بر کبود یاس و سرخ نسترن

6- شعر زیر را از نظر سطح فکری بررسی نمایید.

به سان رهنوردانی که در افسانه ها گویند،

گرفته کوله بار زاد ره بر دوش

فشرده چوب دست خیزران در مشت

گهی پرگوی و گه خاموش

در آن مه گون فضای خلوت افسانگی شان راه می پویند ما هم راه خود را می کنیم آغاز سه ره پیداست

نوشته بر سر هر یک به سنگ اندر

حدیثی کش نمیخوانی بر آن دیگر

نخستین: راه نوش و راحت و شادی

به ننگ آغشته، اما رو به شهر و باغ و آبادی

دو دیگر راه:  نیمش ننگ، نیمش نام

اگر سر بر کنی، غوغا و گر دم درکشی، آرام

سه دیگر: راه بی برگشت بی فرجام

من اینجا بس دلم تنگ است

و هر سازی که می بینم، بدآهنگ است

بیا ره توشه برداریم

قدم در راه بی برگشت بگذاریم

ببینیم آسمان «هرکجا» آیا همین رنگ است؟                                                                        

اخوان ثالث

7- شعر ققنوس نیما یوشیج را از نظر قالب تحلیل نمایید.

ققنوس، مرغ خوشخوان، آوازۀ جهان

آواره مانده از وزش بادهای سرد

بر شاخ خیزران

بنشسته است فرد

برگرد او به هر سر شاخی پرندگان

او ناله های گمشده ترکیب می کند...

8- متن زیر از داستان « دو کبوتر، دو پنجره، یک پرواز» اثر سید مهدی شجاعی را از نظر ویژگی های نثر بعد از انقلاب اسلامی بررسی نمایید:

«دو سال مانده بود هنوز به گرفتن دیپلم و وقت سربازی؛ اما طاقتم نمی توانستیم آورد اول تابستان بود، کارنامه ها را با معدلی همسان گرفتیم و راهی خانه شدیم. با پیشنهادی که تو میخواستی بکنی و هنوز نکرده بودی، من موافق بودم، قبل از اینکه بگویی، گفتم: پدر رضایت می دهد، با مادر چه کنیم؟ گفتی: رضایت پدر شرط است؛ اما رضایت مادر را هم می گیریم.

به خانه که رسیدیم، تو سراغ پدر رفتی و من سراغ مادر. بر عکس شد، من مادر را راضی کرده بودم و تو هنوز داشتی با پدر چانه می زدی رفتن هردومان را با هم قبول نمی کرد؛ میگفت رائد برود؛ وقتی برگشت، نوبت حامد و ما که گفتیم ــ مثل همیشه ــ یا هر دو یا هیچ کدام. پدر پاسخ داد که: پس هیچکدام. من و تو هر دو یک لحظه از حرفمان برگشتیم، بر اساس قراری که نداشتیم، پدر با تعجب و حیرت رضایتنامة تو را نوشت و مرا گفت که صبر کن رائد که آمد، تو می روی و من سر تکان دادم و هیچ نگفتم.»

9- شعر دورۀ بیداری را با شعر معاصر (تا انقلاب اسلامی) از نظر فکری مقایسه کنید.

1- محکوم کردن استبداد و بیداد، ستایش آزادی و آزادی خواهان، ترسیم افق های روشن پیروزی، تگریم شهید و فرهنگ شهادت، طرح اسوه های تاریخی به ویژه تاریخ اسلام و مبارزان انقلابی مثل امام خمینی.

2- چهار دوره؛

1) دوره اول سلطنت رضاخان تا درخشش نیما

2) دوره اول حکومت محمدرضا تا کودتای 28 مرداد

3) دوره سوم 28 مرداد تا قیام 15 خرداد

4) دوره چهارم از 15 خرداد 1342 تا پیروزی انقلاب در سال 1357.

3- داستان کوتاه، خاطره نگاری، زندگی نامه نویسی، نثر ادبی، ادبیات نمایشی

4- حیدر بابایه سلام: اصالت فرهنگی و زیبایی روستای زادگاه شهریار

جای پای خون: داستان و ادبیات مذهبی

سووشون: رمان اجتماعی، ستایش صلح و آزادگی

5- موضوع داستان، دفاع مقدس است. و به توصیف و ستایش پاک بازی و از خودگذشتگی در دوران دفاع مقدس می پردازد. از گفتگوهخای داستان این نکته دریافت می شود که حتی پدران و مادران نیز به خاطر وطن، حاضر بودند فرزندان خود را راهی جبهه های جنگ کنند.

6- در قلمروی فکری: توجه به اسوه های تاریخ اسلام، ظلم ستیزی، عشق به ائمه

در قلمروی ادبی: شعر یاس یک مثنوی آیینی – مذهبی در توصیف مظلومیت و مصائب حضرت زهرا (س) است. شاعر در این مثنوی، ابتدا از شیوه براعت استهلال در جذب مخاطب و شروع مناسب کلام استفاده کرده و در طول شعر نیز از آرایه هایی همچون تشبیه بلیغ اسنادی (فشرده غیر ترکیبی)، استعاره، نماد پردازی، و تلمیحات ظریف نیز استفاده کرده است. بهره گیری از آرایه لفظی تکرار (در واژه یاس) نیز در شعر مشهود است. از جمله تشبیهات شعر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

یاس ها یادآور پروانه اند / پیغمبران خانه اند / مثل عطر پاک نیت است / دانه های اشکش از الماس بود (این تشبیه دربردارنده اغراق نیز هست. از تلمیحات به کار رفته در شعر نیز می توان موارد زیر را نام برد:

حوض کوثر، (یادآور سوره کوثر و نازل شده شان حضرت فاطمه (س))؛ تن زهرا، گل یاس کبود (اشاره به ضربه خوردن حضرت فاطمه در اثر هجوم مخالفان به منزل ایشان)؛ اشک حیدر به چاه (اشک ریختن علی(ع) در غم از دست دادن حضرت فاطمه (س)) و....

در دیگر آرایه های لفظی و معنوی شعر عبارتند از:

حس آمیزی در ترکیب بوی مهربانی، جناس ناقص در واژگان چاه و ماه، مراعات نظیر در ابر و یاس و چمن و نسترن.

7- در شعر چاووشی سرگردانی و ویرانی بدنه روشن فکر و تحصیل کرده ایرانی در دوره های پیش از انقلاب، آشکار است. دغدغه های اجتماعی اخوان این است که آیا همه جا مثل ایران، مردم در ناامیدی مطلق هستند و راهی هم برای برون رفت از شرایط نامساعد اجتماعی وجود دارد ؟ اخوان از خود می گوید سه راه برای انتخاب وجود دارد: راه نوش و راحت و شادی؛ شهرت طلبی و به سراغ قدرت رفتن؛ یا ترک هستی و ناامیدی از هر چیزی که هست. این شعر را می توان نوعی رمانتیسم اجتماعی هم به شمار آورد. زیرا احساسات و دغدغه های اجتماعی شاعر را بیان می کند.

8- قالب شعر، نیمایی است؛ یعنی وزن و آهنگ دارد و مصراع ها کوتاه و بلند هستند. وزن شعر ناهمسان (مفعول فاعلات مفاعیل فاعلن) است که به دلیل نیمایی بودن، در مصراع ها کامل شکل نگرفته است. در این بند از شعر ققنوس، واژگان قافیه جهان، خیرزان و پرندگان هستند که بدون تبعیت از الگوی خاصی، در پایان مصراع های نخست، سوم و پنجم آمده اند. در مصراع های زوج نیز واژگان فرد و سرد قافیه ساخته اند. نیما در شعر ققنوس، در محور عمودی، با نشاندن واژگانی چون مرغ، خوشخوان، شاخ خیزران؛ شاخ، پرندگان و ناله های گمشده آرایه مراعات نظیر شکل می دهد و به این ترتیب، یک تصویر منسجمِ نمادین خلق می کند.

9- شعر بیداری را می توان بیانیه ایران نو نامید. دگرگون شدن فضای اجتماعی و نو شدن خواسته های مردم، بن مایه ها و موضوعات جدیدی را به ادبیات وارد کرد که همگی، خواسته ها و مطالبات ایرانیان بودند. موضوعاتی از جمله وطن، آزادی، تعلیم و تربیت نوین، قانون و رسیدگی به امور جاری مردم، از بارز ترین این مطالبات بود. این خواسته ها با امضای فرمان مشروطیت شکل رسمی و قانونی به خود گرفت، اما به مرور زمان و با بحران های پی در پی سیاسی از جمله انقراض قاجار، روی کار آمدن رضاخان، مسدود شدن فضای سیاسی و تغییرات فاضی سیاسی – اجتماعی در ایران، کودتاهای 1320 و 1332 که همگی عدم ثبات سیاسی را در پی داشتند، بدنه اجتماعی ایران به ناامیدی رسید و در عمل از دستیابی به آن ها درماند. از این رو، در شعر معاصر، بیشتر مفاهیم و درون مایه ها با وجود اجتماعی بودن، به دلیل استبداد و و محدودیت فضای اجتماعی و سیاسی، رنگی نمادین به خود می گیرد و شعرا از مواجهه مستقیم با نیازهای اجتماعی و خواسته های مردم خودداری می کنند. به همین دلیل، شعر معاصر پیش از انقلاب، با وجود اجتماعی بودن، رنگی تغزّلی دارد و تنوع موضوعات از ویژگی های بارز آن است.