گام به گام خودارزیابی صفحه 92 درس 9 علوم و فنون ادبی (3) (اغراق، ایهام و ایهام تناسب)

1- در هر یک از ابیات زیر آرایة ایهام و ایهام تناسب را مشخص کنید و معانی مختلف واژه ای که این آرایه را به وجود آورده است، بنویسید.

الف) بگفتـا عشـق شـیرین بر تو چون اسـت        بگفـت از جـان شـیرینم فـزون اسـت

نظامی

ب) چون شبنم اوفتاده بدم پیش آفتاب            مهرم به جان رسید و به عیوق برشدم

سعدی

پ) عرضه کردم دو جهان بر دل کار افتاده         به جز از عشق تو باقی همه فانی دانست

حافظ

ت) نگران با من استاده سحر/ صبح میخواهد از من/ کز مبارک دم او آورم این قوم به جان باخته را/ بلکه خبر

نیما یوشیج

2- اغراق های به کار رفته در بیت ها و عبارت های زیر را بیابید و توضیح دهید.

الف) گـر بـرگ گل سـرخ کنـی پیرهنش را           از نازکـی آزار رسـاند بدنـش را

طرب اصفهانی

ب) آن فرو مایه هزار من سنگ بر می دارد و طاقت یک حرف نمی آرد.

سعدی

3- با توجه به بیت زیر به پرسش ها پاسخ دهید.

از خـون و گل و شـکوفه تابوت شـهید            بـر مـوج بلنـد دسـت ها رنگیـن بـود

نصرالله مردانی

الف) اختیارات وزنی بیت را بیابید و نوع آن را مشخص کنید.

ب) بیت را از نظر قلمرو فکری تحلیل کنید.

1- الف) شیرین در مصراع اول ایهام به طعم شیرین (معنی نخست) و معشوقه فرهاد (معنی دوم) دارد.

ب) در واژگان اوفتاده و مهر ایهام وجود دارد؛ اوفتاده به معنای قرار گرفته بر روی زمین (معنای نخست) و متواضع و فروتن (معنای دوم) به کار رفته است و مهر نیز دارای معانی محبت (معنای نخست) و خورشید (معنای دوم) به کار رفته است. با توجه به کاربرد این معنا ها در شعر و منظور شاعر، در واژه نخست (اوفتاده) ایهام و در واژه دوم (مهر) ایهام تناسب وجود دارد. مهر با واژگان عیّوق و آفتاب تناسب (مراعات نظیر) دارد و به همین دلیل، ایهامِ نهفته در واژه مهر را تناسب می نامیم.

پ) در واژه « باقی » ایهام تناسب وجود دارد؛ معنی نخست و اصلی آن در شعر « بقیه » و « باقی مانده » است و معنی دوم آن جاودان است که با فانی در مصراع دوم، رابطه معنایی تضاد ایجاد کرده است.

ت) واژه نگران ایهام دارد به مضطرب (معنی نخست) و در حال نگریستن (معنی دوم)

2- الف) اغراق در توصیف لطافت بدن یار که حتی برگ گل نیز به بدنش آزار می رساند.

ب) اغراق در بلند کردن هزار من سنگ برای توصیف انتقاد ناپزیری [ فرومایه ]

3- الف)

1) اختیار وزنی در تبدیل هجای کشیده پایان مصراع نخست و دوم به یک هجای بلند

2) اختیار وزنی ابدال و تبدیل دو هجای کوتاه (تِ شَ) به یک هجای بلند (گین) در رکن سوم مصراع دوم (مستفعا = مفعولن)

* تفکیک پایه های آوایی شعر به صورت « مفعول مفاعیلُ مفاعیلُ فعل » نیز امکان پذیر است و نام گذاری در علم عروض نیز بر مبنای همین وزن صورت می گیرد.

ب) تابوت شهید بر روی دستان مردم تشییع کننده که همچون دریا موج می زدند، از خون و گل و شکوفه رنگین و زیبا شده بود.