نثر این دوره در دو شاخه بررسی میکنیم؛ دوره سامانی، دوره غزنوی و سلجوقی
الف) دوره سامانی
برخی از ویژگی های نثر این دوره عبارت اند از
محتوای نثرها یاین دوره، بیشتر علمی است. گاهی نثرهای حماسی، تاریخی و دینی هم دیده می شود. از نمونه های موفق این گونه نثر، میتوان ترجمه تفسیر طبری، تاریخ بلعمی، التفهیم و شاهنامه منثور ابومنصوری را نام برد.
نمونه ای از تاریخ بلعمی
پس ولید کس فرستاد و حسین را بخواند.حسین دانست که او را از بهر چه خواند پنجاه مرد با سلاح با خویشتن ببرد و گفت: شما به در بایستید و سخن مرا گوش گوش دارید؛ اگر کار دیگر گونه بود خویشتن را به سرای اندر افکنید تا بکوشیم... پس حسین علی پیش وی اندر آمد. ولید او را بر کرد و نامه یزید بر وی خواند. حسین گفت: این نامه یزید به چهار تن آمده است، همه را بخوان تا یکجا بیعت کنیم. ولیدگفت: روا باشد. حسین برخاست، و مروان گفت: یا ولید، این را بکش و مهل که بیرون شود.حسین آن سخن مروان بشنید گفت: ای مروان تو مرا نتوانی کشتن و نه ولید. و بیرون آمد...
برخی از ویژگی های نثر این دوره عبارت اند از
از آثار نثر این دوره: تاریخ بیهقی، قابوسنامه سفرنامه ناصر خسرو، سیاست نامه، کیمیای سعادت و کشف المحجوب « تاتوانی از نیکی کردن میاسا وخود را با نیکی و نیکوکاری به مردمان نمای و چون نمودی به خلاف نموده مباش. به زبان دیگر، مگو و به دل دیگر مدار تا گندم نمای جو فروش نباشی و اندر همه کاری داد از خویشتن بده که هر که داد از خویشتن بدهد.»
قابوس نامه