شاه کلید نکات
شاه کلید سوال
فرایند تشکیل ادرار، شامل سه مرحله است که عبارت اند از : تراوش ؛ بازجذب ؛ ترشح
تراوش، نخستین مرحله تشکیل ادرار است. در این مرحله خوناب شامل آب و مواد محلول در آن به جز پروتئین ها، در نتیجه فشار خون از کلافک خارج شده به کپسول بومن وارد میشوند. این فرایند را تراوش مینامند. هم ساختار کلافک و هم ساختار کپسول بومن برای تراوش متناسب شده است. مویرگ های کلافک منافذ بزرگی در دیواره خود دارند و بنابراین امکان خروج مواد از آنها به خوبی فراهم است. پروتئین ها به علت اندازه بزرگی که دارند به طور معمول نمیتوانند از این منافذ عبور کنند اما اگر پروتئینی بتواند از این منافذ عبور کند، آنگاه با مانع دیگری روبه رو خواهد شد و آن غشا پایه مویرگ های کلافک است. این غشا در حدود پنج برابر ضخیم تر از غشای پایه در سایر مویرگ هاست و از خروج پروتئینهای خوناب جلوگیری میکند.
نیروی لازم برای خروج مواد، از فشار خون تأمین میشود. برای اینکه فشارِ تراوشی به حد کافی زیاد باشد سازوکار ویژه ای برای کلافک در نظر گرفته شده است. قطر سرخر گ آوران بیشتر از قطر سرخ رگ وابران است و این، فشار تراوشی را در مویرگ های کلافک افزایش میدهد.
اطراف کلافک را کپسول بومن احاطه کرده است. کپسول بومن شامل دو دیواره است؛ یکی بیرونی و دیگری درونی. دیواره درونی که با کلافک در تماس است، شکاف های فراوانی برای ورود مواد به گردیزه دارد.یاخته های دیواره بیرونی کپسول بومن از نوع پوششی سنگفرشی ساده اند اما یاخته های دیواره درونی آن، به سمت کلافک، از نوعِ خاصِی یاخته های پوششی به نام (پودوسیت به معنای یاخته پادار) ساخته شده اند .
هر یک از پودوسیت ها رشته های کوتاه و پا مانند فراوانی دارد. پودوسیت ها با پاهای خود اطراف مویرگ های کلافک را احاطه کرده اند.
بدین ترتیب نه تنها فاصله بین دیواره گردیزه و کلافک تقریباً از بین رفته است، بلکه شکاف های باریک متعددی که در فواصل بین پاها وجود دارد به خوبی امکان نفوذ مواد را به گردیزه فراهم میکند
در تراوش مواد براساس اندازه، وارد گردیزه میشوند و هیچ انتخاب دیگری صورت نمیگیرد. بنابراین، هم مواد دفعی مثل اوره و هم مواد مفید مثل گلوکز و آمینواسیدها به گردیزه وارد میشوند. مواد مفید دوباره باید به خون بازگردند. این فرایند را بازجذب مینامند.
یاخته های دیوار گردیزه، مواد مفید را از مواد تراوش شده میگیرند و آنها را در سمت دیگر خود به سمت خارج گردیزه رها میکنند. این مواد توسط مویرگ های دورِ لوله ای، دوباره جذب و به این ترتیب به خون وارد میشوند.
به محض ورود مواد تراوش شده به لوله پیچخورده نزدیک، بازجذب آغاز میشود. دیواره لوله پیچ خورده نزدیک از یک لایه بافت پوششی مکعبی تشکیل شده است که ریزپرز دارند. ریزپرزها سطح بازجذب را افزایش میدهند. به علت وجود ریزپرزهای فراوان در لولة پیچ خورده نزدیک، مقدار مواد بازجذب شده در این قسمت از .) گردیزه، بیش از سایر قسمت هاست
در بیشتر موارد، بازجذب فعال است و با صرف انرژی زیستی انجام میگیرد؛ گر چه بازجذب ممکن است غیرفعال باشد مثل بازجذب آب که با اسمز انجام میشود.
ترشح در جهت مخالف بازجذب رخ میدهد و در آن موادی که لازم است دفع شوند از مویرگ های دورِلوله ای یا خودِیاخته های گردیزه به درون گردیزه ترشح میشوند. این فرایند را ترشح می نامند. ترشح در بیشتر موارد به روش فعّال و با صرف انرژی زیستی انجام میشود.
بعضی از سموم، داروها و یون های هیدروژن و پتاسیم اضافی خون، pH به وسیله ترشح دفع میشوند. ترشح در تنظیم میزان نقش مهمی دارد. اگر PH خون کاهش یابد، کلیه ها یون هیدروژن را ترشح میکنند. اگر PH خون افزایش یابد کلیه بیکربنات بیشتری دفع می کند و به این ترتیب PH خون را در محدوده ثابتی نگه می دارد.
ادرار پس از ساخته شدن در کلیه، از طریق میزنای به مثانه وارد میشود . حرکت کرمی دیواره میزنای، که نتیجه انقباضات ماهیچه صاف دیواره آن است، ادرار را به پیش میراند. پس از ورود به مثانه، دریچه ای که حاصل چین خوردگی مخاط مثانه بر روی دهانه میزنای است مانع بازگشت ادرار به میزنای میشود
مثانه، کیسه ای است ماهیچه ای که ادرار را موقتاً ذخیره میکند چنانچه حجم جمع شده در آن از حدّ مشخصی فراتر رود،کشیدگی دیواره مثانه باعث تحریک گیرنده های کششی و فرستادن پیام عصبی به نخاع میشود و به این ترتیب انعکاس تخلیه ادرار فعّال میشود. نخاع با فرستادن پیام عصبی به مثانه، ماهیچه های صاف دیواره مثانه را منقبض میکند. با افزایش شدت انقباض، ادرار از مثانه خارج و به میزراه وارد میشود
در محل اتصال مثانه به میزراه، بنداره قرار دارد که به هنگام ورود ادرار باز میشود. این بنداره،که بنداره داخلی میزراه نام دارد، از نوع ماهیچه صاف و غیرارادی است. بنداره دیگری به نام بنداره خارجی میزراه، از نوع ماهیچه مخطط و تحت فرمان ارادی است. در نوزادان و کودکانی که هنوز ارتباط مغز و نخاع آنان به طور کامل برقرار نشده است، تخلیه مثانه به صورت غیرارادی صورت میگیرد.
فرایند تشکیل ادرار و تخلیه آن:
فرایند تشکیل ادرار، شامل سه مرحله است که عبارت اند از : تراوش ؛ بازجذب ؛ ترشح
تراوش:
تراوش، نخستین مرحله تشکیل ادرار است. در این مرحله خوناب شامل آب و مواد محلول در آن به جز پروتئین ها، در نتیجه فشار خون از کلافک خارج شده به کپسول بومن وارد میشوند. این فرایند را تراوش مینامند. هم ساختار کلافک و هم ساختار کپسول بومن برای تراوش متناسب شده است. مویرگ های کلافک منافذ بزرگی در دیواره خود دارند و بنابراین امکان خروج مواد از آنها به خوبی فراهم است. پروتئین ها به علت اندازه بزرگی که دارند به طور معمول نمیتوانند از این منافذ عبور کنند اما اگر پروتئینی بتواند از این منافذ عبور کند، آنگاه با مانع دیگری روبه رو خواهد شد و آن غشا پایه مویرگ های کلافک است. این غشا در حدود پنج برابر ضخیم تر از غشای پایه در سایر مویرگ هاست و از خروج پروتئینهای خوناب جلوگیری میکند.
نیروی لازم برای خروج مواد، از فشار خون تأمین میشود. برای اینکه فشارِ تراوشی به حد کافی زیاد باشد سازوکار ویژه ای برای کلافک در نظر گرفته شده است. قطر سرخر گ آوران بیشتر از قطر سرخ رگ وابران است و این، فشار تراوشی را در مویرگ های کلافک افزایش میدهد.
اطراف کلافک را کپسول بومن احاطه کرده است. کپسول بومن شامل دو دیواره است؛ یکی بیرونی و دیگری درونی. دیواره درونی که با کلافک در تماس است، شکاف های فراوانی برای ورود مواد به گردیزه دارد.یاخته های دیواره بیرونی کپسول بومن از نوع پوششی سنگفرشی ساده اند اما یاخته های دیواره درونی آن، به سمت کلافک، از نوعِ خاصِی یاخته های پوششی به نام (پودوسیت به معنای یاخته پادار) ساخته شده اند .
هر یک از پودوسیت ها رشته های کوتاه و پا مانند فراوانی دارد. پودوسیت ها با پاهای خود اطراف مویرگ های کلافک را احاطه کرده اند.
بدین ترتیب نه تنها فاصله بین دیواره گردیزه و کلافک تقریباً از بین رفته است، بلکه شکاف های باریک متعددی که در فواصل بین پاها وجود دارد به خوبی امکان نفوذ مواد را به گردیزه فراهم میکند
بازجذب:
در تراوش مواد براساس اندازه، وارد گردیزه میشوند و هیچ انتخاب دیگری صورت نمیگیرد. بنابراین، هم مواد دفعی مثل اوره و هم مواد مفید مثل گلوکز و آمینواسیدها به گردیزه وارد میشوند. مواد مفید دوباره باید به خون بازگردند. این فرایند را بازجذب مینامند.
یاخته های دیوار گردیزه، مواد مفید را از مواد تراوش شده میگیرند و آنها را در سمت دیگر خود به سمت خارج گردیزه رها میکنند. این مواد توسط مویرگ های دورِ لوله ای، دوباره جذب و به این ترتیب به خون وارد میشوند.
به محض ورود مواد تراوش شده به لوله پیچخورده نزدیک، بازجذب آغاز میشود. دیواره لوله پیچ خورده نزدیک از یک لایه بافت پوششی مکعبی تشکیل شده است که ریزپرز دارند. ریزپرزها سطح بازجذب را افزایش میدهند. به علت وجود ریزپرزهای فراوان در لولة پیچ خورده نزدیک، مقدار مواد بازجذب شده در این قسمت از .) گردیزه، بیش از سایر قسمت هاست
در بیشتر موارد، بازجذب فعال است و با صرف انرژی زیستی انجام میگیرد؛ گر چه بازجذب ممکن است غیرفعال باشد مثل بازجذب آب که با اسمز انجام میشود.
ترشح:
ترشح در جهت مخالف بازجذب رخ میدهد و در آن موادی که لازم است دفع شوند از مویرگ های دورِلوله ای یا خودِیاخته های گردیزه به درون گردیزه ترشح میشوند. این فرایند را ترشح می نامند. ترشح در بیشتر موارد به روش فعّال و با صرف انرژی زیستی انجام میشود.
بعضی از سموم، داروها و یون های هیدروژن و پتاسیم اضافی خون، pH به وسیله ترشح دفع میشوند. ترشح در تنظیم میزان نقش مهمی دارد. اگر PH خون کاهش یابد، کلیه ها یون هیدروژن را ترشح میکنند. اگر PH خون افزایش یابد کلیه بیکربنات بیشتری دفع می کند و به این ترتیب PH خون را در محدوده ثابتی نگه می دارد.
تخلیه ادرار:
ادرار پس از ساخته شدن در کلیه، از طریق میزنای به مثانه وارد میشود . حرکت کرمی دیواره میزنای، که نتیجه انقباضات ماهیچه صاف دیواره آن است، ادرار را به پیش میراند. پس از ورود به مثانه، دریچه ای که حاصل چین خوردگی مخاط مثانه بر روی دهانه میزنای است مانع بازگشت ادرار به میزنای میشود
مثانه، کیسه ای است ماهیچه ای که ادرار را موقتاً ذخیره میکند چنانچه حجم جمع شده در آن از حدّ مشخصی فراتر رود،کشیدگی دیواره مثانه باعث تحریک گیرنده های کششی و فرستادن پیام عصبی به نخاع میشود و به این ترتیب انعکاس تخلیه ادرار فعّال میشود. نخاع با فرستادن پیام عصبی به مثانه، ماهیچه های صاف دیواره مثانه را منقبض میکند. با افزایش شدت انقباض، ادرار از مثانه خارج و به میزراه وارد میشود
در محل اتصال مثانه به میزراه، بنداره قرار دارد که به هنگام ورود ادرار باز میشود. این بنداره،که بنداره داخلی میزراه نام دارد، از نوع ماهیچه صاف و غیرارادی است. بنداره دیگری به نام بنداره خارجی میزراه، از نوع ماهیچه مخطط و تحت فرمان ارادی است. در نوزادان و کودکانی که هنوز ارتباط مغز و نخاع آنان به طور کامل برقرار نشده است، تخلیه مثانه به صورت غیرارادی صورت میگیرد.