هم ایستایی و کلیه ها:

اگر در یک روز گرم تابستانی ورزش کنید عرق میکنید. احتمالاً متوجه خواهید شد که از مقدار ادرار شما کاسته خواهد شد ، میدانید چرا؟ چون بدن شما در نتیجه عرق کردن، آب از دست میدهد و بنابراین مقدار ادرار را کاهش میدهد تا آب از دست رفته را جبران کند. کمبود آب، اکسیژن و مواد مغذی یا انباشته شدن مواد دفعی یاخته ها مثل کربن دی اکسید و مواد دفعی نیتروژن دار از جمله مواردی اند که ادامه حیات را تهدید میکند. حفظ وضعیت درونی بدن در محدودهای ثابت، برای تداوم حیات، ضرورت دارد. مجموعه اعمالی را که برای پایدار نگهداشتن وضعیت درونی بدن انجام میشود هم ایستایی (هومئوستازی) مینامند. همایستایی ازویژگی های اساسی همه موجودات زنده است.

اگر وضعیت درونی بدن از تعادل خارج شود بعضی از مواد، بیش از حدِ لازم به یاخته ها میرسند. بسیاری از بیماری ها در نتیجه برهم خوردن هم ایستایی پدید می آیند. برای مثال، در دیابت شیرین،مقدار قند خون افزایش مییابد که عوارضی جدی چون بیماری قلبی، نابینایی و نارسایی کلیه را دربردارد.

دستگاه دفع ادرار در حفظ هم ایستایی بدن نقش اساسی دارد حفظ تعادل آب، اسید باز، یونها و نیز دفع مواد سمی و مواد زائد نیتروژن دار، از جمله وظایف کلیه اند که با ساختن ادرار به انجام میرسد

کلیه ها

ساختار بیرونی کلیه و حفاظت از آن:

کلیه ها، اندام هایی لوبیایی شکل اند و به تعداد دو عدد در طرفین ستون مهره ها و پشت شکم قرار دارند. اندازه کلیه در فرد بالغ، تقریباً به اندازه مشت بسته اوست. به علت موقعیت قرارگیری و شکل کبد، کلیه راست قدری پایینتر از کلیه چپ واقع است

دنده ها از بخشی از کلیه محافظت میکنند. علاوه بر این پرده شفافی از جنس بافت پیوندی رشته ای به نام کپسول کلیه را احاطه کرده است (شکل 3).

 این پرده، مانعی در برابر نفوذ میکروب ها به کلیه ایجاد میکند. چربی اطراف کلیه، علاوه بر اینکه کلیه را از ضربه محافظت میکند در حفظ موقعیت کلیه نقش مهمی دارد اگر این چربی بیش از حد تحلیل رود؛ گاهی خطری را متوجه آن هایی میکند که برنامه کاهش وزن شدید و سریع را به کار میگیرند. کلیه ها ممکن است دچار افتادگی نسبی از موقعیت خود شوند. این رویداد، احتمال تاخوردگی میزنای را به دنبال دارد. در این صورت، فرد با خطر بسته شدن میزنای و عدم تخلیه مناسب ادرار از کلیه روبه رو میشود که در نهایت به نارسایی کلیه خواهد انجامید. در اینجا با مثالی روبه رو هستیم که نشان میدهد تغییر در موقعیت اندام ها میتواند به از بین رفتن هم ایستایی منجر شود

رگ های خونی و لنفی، اعصاب و میزنای با گذر از ناف کلیه، با کلیه ارتباط برقرار میکنند. روی هر کلیه، غدّه فوق کلیه قرار دارد که همان گونه که بعداً خواهیم دید در تنظیم کار کلیه نقش مهمی ایفا می کند.  

ساختار درونی کلیه:

در برش طولی کلیه، سه ناحیه مشخص دیده میشود که از بیرون به درون عبارت اند از بخش قشری، بخش مرکزی و لگنچه

در بخش مرکزی، تعدادی ساختار هرمی شکل دیده میشود که هرم های کلیه نام دارند. قاعده هرم ها به سمت بخش قشری و رأس آنها به سمت لگنچه است. هر هرم و ناحیه قشری مربوط به آن را، یک لَپ کلیه مینامند. در فاصله بین هرم ها، انشعاباتی از بخش قشری به نام ستون های کلیه دیده میشود.

لگنچه، ساختاری شبیه به قیف دارد. ادرار تولید شده، به آن وارد و به میزنای هدایت میشود تا کلیه را ترک کند.

گُردیزه (نفرون) ها:

هر کلیه از حدود یک میلیون گُردیزه تشکیل شده است که فرایند تشکیل ادرار در آنها آغاز میشود. ابتدای گُردیزه شبیه قیف است و کپسول بومن نام دارد. ادامة گُردیزه، لوله ای شکل است و در قسمت هایی از طول خود، پیچ خوردگی هایی دارد و بر این اساس، به قسمت های مختلفی نامگذاری میشود؛ این قسمتها به ترتیب عبارتاند از لوله پیچ خورده نزدیک، قوس هنله که U شکل است و لوله پیچ خورده دور که گُردیزه را به مجرای جمع کننده متصل میکند.

گُردیزه ها بر حسب موقعیت قرارگیری در کلیه به دو دسته قشری و مجاورِ مرکز تقسیم میشوند. گُردیزه های قشری تقریباً به طور کامل در بخش قشری قرار دارند. در گُردیزه های مجاور مرکز، بخش بزرگی از قوس هنله تا اعماق بخش مرکزی نفوذ کرده است و  بنابراین، قوس هنله در آنها طولانیتر است. تنها حدود 20% گُردیزهها از نوع مجاور مرکزند.

گردش خون در کلیه:

منشأ ادرار از خون است و بنابراین بین گُردیزه و رگ های خونی،ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. با توجه به اینکه تبادل مواد از طریق مویرگ ها رخ میدهد در اینجا نیز شاهد پدید آمدن شبکه های مویرگی هستیم. دو شبکه مویرگی در ارتباط با گُردیزه مشاهده میشود. اوّلی به نام کلافک (گلومرول) که درون کپسول بومن قرار دارد و دومی به نام دورِلولهای که اطراف قسمت های دیگر گُردیزه را فرا گرفته است.

به هر کلیه، یک سرخرگ وارد میشود. انشعابات این سرخرگ از فواصل بین هرم ها عبور میکند و در بخش قشری به سرخرگ های کوچکتری تقسیم میشود. این انشعابات سرانجام کلافک ها را در کپسول بومن می سازند. کلافک به سیاهرگ ختم نمی شود . خون از طریق سرخرگ آوران به کلافک وارد میشود و از طریق سرخرگ وابران آن را ترک میکند. سرخرگ وابران در اطراف لوله های پیچ خورده و قوس هنله، شبکه مویرگی دورِلوله ای را میسازد. این مویرگ ها به یکدیگر میپیوندند و سیاهرگ های کوچکی به وجود می آورند که سرانجام سیاهرگ کلیه را میسازند. این سیاهرگ،خون را از کلیه بیرون میبرد