شبکه هادی قلب :

تقریباً یک درصد یاخته های ماهیچه قلبی ویژگی هایی دارند که آنها را برای تحریک طبیعی قلب، اختصاصی کرده است. این یاخته ها به صورت شبکه ای از رشته ها و گره ها در بین یاخته های ماهیچه قلبی گسترده شدهاند و به مجموعه آنها، شبکه هادی قلب گفته میشود. یاخته های این شبکه با دیگر یاخته های ماهیچه قلبی، ارتباط دارند. این شبکه، شروع کننده ضربان است و جریان الکتریکی را در سراسر قلب به سرعت گسترش میدهد. شبکه هادی قلب شامل دو گره و دسته هایی از تارهای تخصص یافته برای هدایت سریع جریان الکتریکی است. گره اول یا گره سینوس دهلیزی در دیواره پشتی دهلیز راست و زیر منفذ بزرگ سیاهرگ بالایی قرار دارد. این گره بزرگتر است و شروع کننده تکانه های قلبی است، به همین دلیل به آن پیشاهنگ یا ضربان ساز میگویند. گره دوم یا گره دهلیزی بطنی در دیواره پشتی دهلیز راست، بلافاصله در عقب دریچه سه لختی است. ارتباط بین این دو گره از طریق مسیرهای بین گرهی انجام میشود این مسیرها شامل دسته ای از تارهای ماهیچه ای خاص هستند که با همدیگر ارتباط یاخته ای تنگاتنگی دارند و میتوانند با سرعت، جریان الکتریکی ایجاد شده در گره پیشاهنگ را به گره دوم منتقل کنند. پس از گره دهلیزی بطنی، تارهای ماهیچه ای خاص در دیواره بین دو بطن، دسته های قطور تری را ایجاد میکنند که سرعت هدایت بالایی دارند. این دسته تارها از دیواره بین دو بطن عبور میکند و با دو شاخه شدن، به سمت پایین و تا نوک قلب ادامه پیدا میکنند، سپس دور تا دور بطن ها تا لایه عایق بین بطن ها و دهلیز را احاطه، و در طی مسیر، به درون  دیواره بطن ها گسترش پیدا میکنند (شکل10)

چرخه ضربان قلب :

قلب در هر ثانیه، تقریباً یک ضربان دارد و ممکن است در یک فرد با عمر متوسط در طول عمر، نزدیک به سه میلیارد بار منقبض شود، بدون اینکه مانند ماهیچه های اسکلتی بتواند استراحتی پیوسته داشته باشد.

استراحت (دیاستول) و انقباض (سیستول) قلب را، که به طور متناوب انجام میشود، چرخه یا دوره قلبی میگویند. در طی هر چرخه، قلب با خون سیاهرگ ها به طور غیرفعال پر و سپس به طور فعال، منقبض میشود و خون را به سراسر بدن میفرستد. در هر چرخه، این مراحل دیده میشود (شکل11).

-1انبساط قلب (استراحت عمومی ) : تمام قلب در حال استراحت است. خون بزرگ سیاهرگ ها وارد دهلیز راست و خون سیاهرگ های ششی به دهلیز چپ وارد میشود. زمان 0/4 ثانیه

-2 انقباض دهلیزی: بسیار زود گذر است و انقباض دهلیزها صورت میگیرد و با انجام آن، بطن ها به طور کامل با خون پر می شود. زمان: 0/1 ثانیه

-3 انقباض بطنی: انقباض بطن ها صورت میگیرد و خون از طریق سرخرگ ها به همه قسمتهای بدن ارسال میشود. زمان: حدود 0/3 ثانیه

برونده قلبی:

حجم خونی که در هر انقباض بطنی از یک بطن خارج، و وارد سرخرگ میشود، حجم ضربه ای نامیده میشود. اگر این مقدار را در تعداد ضربان قلب در دقیقه ضرب کنیم، برونده قلبی به دست می آید. برونده قلبی متناسب با سطح فعالیت بدن تغییر میکند و عواملی مانند سوخت و ساز پایه بدن، مقدار فعالیت بدنی، سن و اندازه بدن در آن مؤثر است. میانگین برونده قلبی در بالغ ان در حالت استراحت حدود پنج لیتر در دقیقه است.

الکتروقلبنگاری ( الکتروکاردیوگرافی) یا نوار قلب چه میگوید؟

شاید تا به حال نوار قلب کسی را دیده باشید. منحنی های رسم شده در آن، نشانگر چیست؟

یاخته های ماهیچه قلبی در هنگام چرخه ضربان قلب، پیام های الکتریکی را بروز میدهند. به دلیل اینکه تعداد زیادی از یاخته ها در این فرایند شرکت میکنند پیام های الکتریکی به اندازه کافی قوی است و میتوان اثر آنها را در سطح پوست نیز دریافت کرد. این نشانه ها را میتوان به صورت منحنی به نام الکتروکاردیوگرام ECG  یا قلب نگار ثبت کرد. دستگاه ثبت کننده این منحنی الکتروقلبنگار (الکتروکاردیوگراف) نام دارد که الکترودهای آن را در قسمت های مختلف بدن روی همان نوار قلب است که روی  پوست قرار میدهند ECG همان نوار قلب است که روی  کاغذ یا صفحه حساس نمایشگر، نشان داده میشود و شامل 3 موج Pو QRS و T  است(شکل12)

 وقتی گره ضربانساز (پیشاهنگ) به طور خودکار، پیام الکتریکی را به یاخته های  ماهیچه ای دهلیزها میفرستد، این پیام توسط دستگاه به صورت منحنی P ثبت میشود. در قلة منحنی،انقباض دهلیزها آغاز میشود. پیام، پس از رسیدن به گره دهلیزی بطنی به طور همزمان به تعداد زیادی از یاخته های دیواره بطن میرسد که دستگاه، آن را به صورت موج QRS   ثبت میکند و همین پیام، بطن ها را منقبض میکند. در هنگام به استراحت رفتن بطن ها نیز، پیام الکتریکی از یاخته ها خارج  میشود که باعث ثبت موج  «T» در دستگاه میشود

بررسی الکترو قلبنگاره از نظر شکل، ارتفاع و فاصله منحنی ها  میتواند به متخصصان کمک کند تا وضعیت سلامت قلب را مشخص کنند؛ مثلاً افزایش ارتفاع QRS ممکن است نشانه بزرگ شدن قلب در اثر فشار خون مزمن یا تنگی دریچه ها باشد. کاهش QRS  نیز ممکن است نشانه سکته قلبی یا ارتفاع آنفارکتوس باشد. افزایش یا کاهش فاصله منحنی ها ممکن است نشانه اشکال در بافت هادی قلب، اشکال در خون رسانی رگ های اکلیلی و یا آسیب به بافت قلب در اثر حمله قلبی باشد.